DOI Artikel:
Witko, Andrzej: Nowe spojrzenie na fundację kaplicy Potockich w katedrze na Wawelu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19897#0081
lii Potockiej usunięto. Dalsze jego losy nie są
znane 12.
Bezpośrednią przyczyną podjęcia szeroko za-
krojonych prac, związanych z przebudową kapli-
cy biskupa Padniewskiego, była śmierć Artura
Potockiego (przyjaciela księcia Józefa Poniatow-
skiego), która nastąpiła 30 stycznia 1832 roku.
W sześć dni po zgonie małżonka Zofia Potocka
pisała z Wiednia do ówczesnego biskupa krakow-
skiego Karola Skórko wskiego: „Powody drogie
dla serca i pamięci uczyniły nieboszczykowi Kra-
ków najulubieńszym pobytem za życia, tam tak-
że chciał aby i zwłoki jego obok zwłok matki
spoczęły. Życzyłabym więc sobie, aby za zezwo-
leniem Jaśnie Wielmożnego Pana Dobrodzieja
kaplica, w której się znajduje pomnik śp. Julii
Potockiej, na ten koniec urządzoną i ozdobioną
być mogła. Chciałabym uczynić do niej fundacją
mszy: jednej codziennie, a trzech w poniedzia-
łek, jako w dzień śmierci. Pragnęłabym tylko,
aby te zwłoki nieboszczyka, jako fundatora tego
rodzinnego grobu, mogły być umieszczone nie w
sklepach, ale w samej kaplicy, bądź za ołtarzem
w ścianie, bądź pod ołtarzem"13. Wszelkie peł-
nomocnictwa do zrealizowania zamierzeń wdowy
zostały przez nią przekazane Janowi Wolań-
skiemu.
Kapituła Katedralna na posiedzeniu 11 lutego
1832 roku przychyliła się do próśb Arturowej
Potockiej i zleciła nadzór przedsięwzięcia kusto-
szowi — księdzu Joachimowi Jankowskiemu u.
21 maja 1832 roku sprowadzono zwłoki Ar-
tura Potockiego z Wiednia do Krakowa. Dzień
ten ogłoszono dniem narodowej żałoby1S. Naza-
jutrz, po odprawieniu ponad stu pięćdziesięciu
mszy i sumy pontyftkalnej, celebrowanej przez
biskupa Karola Skórkowskiego, podczas której
orkiestra zamkowa wykonała Requiem Johanna
Gansbachera, złożono ciało Artura Potockiego w
kaplicy Padniewskiego obok trumny matki —
Julii z Lubomirskich Potockiej 16. Cztery dni póź-
niej Zofia wraz z synem Adamem przesłała Ka-
pitule Katedralnej serdeczne podziękowanie za
uroczyste odprawienie żałobnego nabożeństwa
i pogrzebu męża 17'.
Już 1 czerwca 1832 roku hrabina przedstawi-
ła projekt przebudowy kaplicy Padniewskiego w
stylu empire. Następnego dnia na posiedzeniu
Kapituła Katedralna zatwierdziła plan robót, o
czym powiadomił Potocką dziekan ks. Antoni
Bystrzonowski18.
Autorem projektu był architekt Piotr Nobile
zajmujący stanowisko dyrektora Akademii Sztuk
Pięknych w Wiedniu oraz nadwornego budowni-
czego cesarskiego. Plan przekształcenia kaplicy
Padniewskiego na mauzoleum Potockich powstał
najprawdopodobniej jeszcze przed 1832 rokiem
bądź też w pierwszych miesiącach tegoż roku, co
umożliwiło niemal natychmiastowe podjęcie prac
budowlanych19. Kierownictwo robót w 1832 ro-
ku sprawował Franciszek Maria Lanci, który już
w następnym roku zajął się przekształceniem ka-
plicy Świętej Trójcy20, przekazując pracę w ka-
plicy Padniewskiego Wilhelmowi Hofbauerowi z
Berlina. Ten prowadził przebudowę w latach
1833—1840 21.
Po rozpoczęciu prac budowlanych w kaplicy
zamurowano koliste okno w elewacji południo-
wej oraz okna w dolnej strefie bębna. Zlikwido-
wano attykowy przyczółek nad elewacją i latar-
nię w kopule. Wydobyto wówczas okrągły ka-
mień z gmerkiem Jana Michałowicza i napisem:
12 Archiwum Kapituły Katedralnej Krakowskiej,
Acta actorum venerabilis Capituli Cracoviensis [dalej:
AKK: Act. act. Cap.], 26, s. 105, 876; A. Grabowski,
Kraków i jego okolice, Kraków 1830, s. 98; Szabłow-
ski, O pierwotnym wyglądzie..., s. 173; J. Lepiar-
czyk, B. Przybyszewski, Katedra na Wawelu
w wieku XVIII, [w:] Sztuka baroku, Kraków 1991,
s. 31; K. Sroczyńska, Zygmunt Vogel, rysownik
gabinetowy Stanisława Augusta, Wrocław 1969, s. 184—
185; Rottermund, o.c, s. 199; Banach, o.c, s. 138.
13 AKK: Protocolla actorum illustrissimi Capituli
Cracoviensis [dalej: Prot. act. Cap.], 25, s. 81.
14 Ibidem, s. 80.
15 J. L o u i s-W a w e 1, Urywki z dziejów i życia
mieszkańców Krakowa, Kraków 1977, s. 211. (Bibl.
Krak. 117).
16 [K. M a j e r a n o w s k i], Pamiątka z Krzeszo-
wic..., Kraków 1846, s. 174; I. Polkowski, Życiorys
Zofii z hr. Branickicli hr. A.rturowej Potockiej..., Kra-
ków 1879, s. 15; Louis-Wawel, o. c, s. 212—213.
17 AKK: Prot. act. Cap., 25, s. 96.
18 Archiwum Państwowe w Krakowie — Oddział na
Wawelu, Archiwum Krzeszowickie Potockich [dalej: AP
Kraków, AKP] 339, nlb.; AKK: Prof. act. Cap., 25,
s. 98; Polkowski, o. c, s. 19.
19 Biblioteka Jagiellońska w Krakowie [dalej: BJ],
rkps 5396, I, s. 45, 48; S. Łoza, Architekci i budow-
niczowie w Polsce, Warszawa 1954, s. 217; M. Rożek,
Nobile Piętro (1774—1854), PSB, 23: 1978, s. 162; S. Lo-
rentz i A. Rottermund, Klasycyzm w Polsce, War-
szawa 1984, s. 270; J. Purchla, Wien — Krakau im
19. Jahrhundert, Wien [1985], s. 7.
20 A. Witko, Klasycyzm i romantyzm w katedrze
wawelskiej, Kraków 1991, s. 90—94, maszynopis w AKK.
21 A. Bartczaków a, Franciszek Maria Lanci
1799—1875, Warszawa 1954, s. 33; KZSP, s. 79; C. Bąk-
-Koczarska, Lanci Franciszek Maria (1799—1875),
PSB, 16: 1971, s. 432.
77
znane 12.
Bezpośrednią przyczyną podjęcia szeroko za-
krojonych prac, związanych z przebudową kapli-
cy biskupa Padniewskiego, była śmierć Artura
Potockiego (przyjaciela księcia Józefa Poniatow-
skiego), która nastąpiła 30 stycznia 1832 roku.
W sześć dni po zgonie małżonka Zofia Potocka
pisała z Wiednia do ówczesnego biskupa krakow-
skiego Karola Skórko wskiego: „Powody drogie
dla serca i pamięci uczyniły nieboszczykowi Kra-
ków najulubieńszym pobytem za życia, tam tak-
że chciał aby i zwłoki jego obok zwłok matki
spoczęły. Życzyłabym więc sobie, aby za zezwo-
leniem Jaśnie Wielmożnego Pana Dobrodzieja
kaplica, w której się znajduje pomnik śp. Julii
Potockiej, na ten koniec urządzoną i ozdobioną
być mogła. Chciałabym uczynić do niej fundacją
mszy: jednej codziennie, a trzech w poniedzia-
łek, jako w dzień śmierci. Pragnęłabym tylko,
aby te zwłoki nieboszczyka, jako fundatora tego
rodzinnego grobu, mogły być umieszczone nie w
sklepach, ale w samej kaplicy, bądź za ołtarzem
w ścianie, bądź pod ołtarzem"13. Wszelkie peł-
nomocnictwa do zrealizowania zamierzeń wdowy
zostały przez nią przekazane Janowi Wolań-
skiemu.
Kapituła Katedralna na posiedzeniu 11 lutego
1832 roku przychyliła się do próśb Arturowej
Potockiej i zleciła nadzór przedsięwzięcia kusto-
szowi — księdzu Joachimowi Jankowskiemu u.
21 maja 1832 roku sprowadzono zwłoki Ar-
tura Potockiego z Wiednia do Krakowa. Dzień
ten ogłoszono dniem narodowej żałoby1S. Naza-
jutrz, po odprawieniu ponad stu pięćdziesięciu
mszy i sumy pontyftkalnej, celebrowanej przez
biskupa Karola Skórkowskiego, podczas której
orkiestra zamkowa wykonała Requiem Johanna
Gansbachera, złożono ciało Artura Potockiego w
kaplicy Padniewskiego obok trumny matki —
Julii z Lubomirskich Potockiej 16. Cztery dni póź-
niej Zofia wraz z synem Adamem przesłała Ka-
pitule Katedralnej serdeczne podziękowanie za
uroczyste odprawienie żałobnego nabożeństwa
i pogrzebu męża 17'.
Już 1 czerwca 1832 roku hrabina przedstawi-
ła projekt przebudowy kaplicy Padniewskiego w
stylu empire. Następnego dnia na posiedzeniu
Kapituła Katedralna zatwierdziła plan robót, o
czym powiadomił Potocką dziekan ks. Antoni
Bystrzonowski18.
Autorem projektu był architekt Piotr Nobile
zajmujący stanowisko dyrektora Akademii Sztuk
Pięknych w Wiedniu oraz nadwornego budowni-
czego cesarskiego. Plan przekształcenia kaplicy
Padniewskiego na mauzoleum Potockich powstał
najprawdopodobniej jeszcze przed 1832 rokiem
bądź też w pierwszych miesiącach tegoż roku, co
umożliwiło niemal natychmiastowe podjęcie prac
budowlanych19. Kierownictwo robót w 1832 ro-
ku sprawował Franciszek Maria Lanci, który już
w następnym roku zajął się przekształceniem ka-
plicy Świętej Trójcy20, przekazując pracę w ka-
plicy Padniewskiego Wilhelmowi Hofbauerowi z
Berlina. Ten prowadził przebudowę w latach
1833—1840 21.
Po rozpoczęciu prac budowlanych w kaplicy
zamurowano koliste okno w elewacji południo-
wej oraz okna w dolnej strefie bębna. Zlikwido-
wano attykowy przyczółek nad elewacją i latar-
nię w kopule. Wydobyto wówczas okrągły ka-
mień z gmerkiem Jana Michałowicza i napisem:
12 Archiwum Kapituły Katedralnej Krakowskiej,
Acta actorum venerabilis Capituli Cracoviensis [dalej:
AKK: Act. act. Cap.], 26, s. 105, 876; A. Grabowski,
Kraków i jego okolice, Kraków 1830, s. 98; Szabłow-
ski, O pierwotnym wyglądzie..., s. 173; J. Lepiar-
czyk, B. Przybyszewski, Katedra na Wawelu
w wieku XVIII, [w:] Sztuka baroku, Kraków 1991,
s. 31; K. Sroczyńska, Zygmunt Vogel, rysownik
gabinetowy Stanisława Augusta, Wrocław 1969, s. 184—
185; Rottermund, o.c, s. 199; Banach, o.c, s. 138.
13 AKK: Protocolla actorum illustrissimi Capituli
Cracoviensis [dalej: Prot. act. Cap.], 25, s. 81.
14 Ibidem, s. 80.
15 J. L o u i s-W a w e 1, Urywki z dziejów i życia
mieszkańców Krakowa, Kraków 1977, s. 211. (Bibl.
Krak. 117).
16 [K. M a j e r a n o w s k i], Pamiątka z Krzeszo-
wic..., Kraków 1846, s. 174; I. Polkowski, Życiorys
Zofii z hr. Branickicli hr. A.rturowej Potockiej..., Kra-
ków 1879, s. 15; Louis-Wawel, o. c, s. 212—213.
17 AKK: Prot. act. Cap., 25, s. 96.
18 Archiwum Państwowe w Krakowie — Oddział na
Wawelu, Archiwum Krzeszowickie Potockich [dalej: AP
Kraków, AKP] 339, nlb.; AKK: Prof. act. Cap., 25,
s. 98; Polkowski, o. c, s. 19.
19 Biblioteka Jagiellońska w Krakowie [dalej: BJ],
rkps 5396, I, s. 45, 48; S. Łoza, Architekci i budow-
niczowie w Polsce, Warszawa 1954, s. 217; M. Rożek,
Nobile Piętro (1774—1854), PSB, 23: 1978, s. 162; S. Lo-
rentz i A. Rottermund, Klasycyzm w Polsce, War-
szawa 1984, s. 270; J. Purchla, Wien — Krakau im
19. Jahrhundert, Wien [1985], s. 7.
20 A. Witko, Klasycyzm i romantyzm w katedrze
wawelskiej, Kraków 1991, s. 90—94, maszynopis w AKK.
21 A. Bartczaków a, Franciszek Maria Lanci
1799—1875, Warszawa 1954, s. 33; KZSP, s. 79; C. Bąk-
-Koczarska, Lanci Franciszek Maria (1799—1875),
PSB, 16: 1971, s. 432.
77