Studia Waweliana (11/12.2002-2003)

tak na pewno tekstu prozą. W odniesieniu natomiast do
takich utworów, wydanych w Monumentu Sarmatarum,
jak obszerne epitafia Jana Konarskiego, interesujące nas
potwierdzenia epigraficznej publikacji znajdujemy w in-
nych, wcześniejszych przekazach.

W dziale 2. zgromadzono epitafia co do których nie
dysponujemy potwierdzeniami źródłowymi o ich epigra-
ficznej publikacji, jakkolwiek mają one wszelkie cechy
utworów nagrobnych, zazwyczaj bezpośrednie odniesie-
nia do miejsca pochówku, a ich istnienie w epoce jako
inskrypcji jest nader prawdopodobne. Określamy je jako
dubia epigraphica. Być może nowe systematyczne kwe-
rendy źródłowe m.in. w aktach wizytacji czy korespon-
dencji, a także w starych drukach pozwolą przynajmniej
niektóre z nich umieścić w dziale pierwszym, a prawdo-
podobnie ujawnią też nieznane napisy.

Publikowana obecnie część pierwsza niniejszego opra-
cowania poświęcona została epitafiom najwyższych ran-
gą osób pochowanych w katedrze: św. Stanisławowi, jego
następcom, władcom i członkom rodziny królewskiej.

W przygotowywanej części drugiej omówione zosta-
ną epitafia kanoników katedralnych, możnowładców oraz
epigrafy niesepulkralne, takie jak tekst Bogurodzicy
umieszczony zapewne jeszcze w wieku XV przy grobie
św. Stanisława oraz prawdopodobnie tam również się
znajdująca modlitwa do świętych patronów Królestwa.

OMÓWIENIE INSKRYPCJI

Dział 1: EPITAFIA O POTWIERDZONEJ ŹRÓDŁOWO
PUBLIKACJI EPIGRAFICZNEJ

Epitafium św. Stanisława biskupa
(po 1170-przed 1243)

Najprawdopodobniej pierwszym nagrobnym epigra-
fem poetyckim w katedrze krakowskiej było epitafium
biskupa Stanisława ze Szczepanowa, umieszczone na

65 G. Labuda, Święty Stanisław biskup krakowski, patron Pol-
ski. Śladami zabójstwa - męczeństwa - kanonizacji, Poznań 2000,
s. 142-144; T. Wojciechowski, Kościół katedralny w Krakowie,
Kraków MDCCCC, s. 131-135; M. Plezia, Dookoła sprawy świę-
tego Stanisława. Studium Źródłoznawcze, Bydgoszcz 1999, s. 101-
105. Tekst epitafium zob. J. Długosz, Katalog biskupów krakow-
skich [z kontynuacjami], wyd. J. Szymański, MPHn X, cz. 2,
s. 149, por. Monumenta Sarmatarum, wyd. S. Starowolski, Craco-
viae 1655, s. 1, gdzie identyczny tekst: „Tumba Stanislai cineres tegit
ista beati, | Regis Boleslai qui non favit impietati, j Martirio meritas
celi migravit ad aedes. | Felix, cui deitas merces, cui sidera sedes |”.

66 Por. M. Rożek, Ara Patriae. Dzieje grobu św. Stanisława
w katedrze na Wawelu (Anal. Crac. 11: 1979, s. 436).

67 MPH IV, s. 394: „Postąuam autem translata est gleba corporis
beati Stanislai, por. Plezia, o.c., s. 146 i n.

68MPH IV. s. 286 (wstęp W. Kętrzyński), s. 399; por. Ro-

żek, o.c., s. 437—438.

52

jego grobie, jak się wydaje, w ostatniej ćwierci wieku
XII lub pierwszej XIII63. Dawniejsza tradycja roczni-
karska nie określała umiejscowienia grobu męczennika
po translacji ze Skałki do katedry65 66. Dopiero tzw. Żywot
większy (Vita maior) Wincentego z Kielc z około roku
1260 w dwóch kolejnych zdaniach mówi o translacji
ciała do katedry w 1088, a następnie o przeniesieniu do
nowego grobu „in medio ecclesie”, dokonanym, jak
należy rozumieć, po uprzednim podniesieniu szczątków
(tzw. sublevatio ossium)67. Według wzmianki w Mira-
cula podniesienie nastąpić miało w roku 1243 lub 1245,
kiedy to, jak podaje Vita maior, biskup Prandota „ossa
beati martyris Stanislai de terra levavit, vino et aqua la-
vit et in vase mundo super terram reverenter colloca-
vit”68. Określenie „in vase mundo” można rozumieć jako
„w kształtnym sarkofagu”69. Tradycja, która powstała
przed połową wieku XIV, a utrwaliła się w czasach Dłu-
gosza, przedkanonizacyjny grób św. Stanisława lokali-
zowała w pobliżu południowego wejścia do kościoła -
według sformułowania Długosza w jego Żywocie św.
Stanisława - „prope portam meridionalem”. Lokaliza-
cję tę utożsamiono z kaplicą śś. Piotra i Pawła fundacji
biskupa Prandoty (tzw. Prandocińska, dziś Wazów),
gdzie wystawiano rękę św. Stanisława, błogosławiono
jego pierścieniem i wskazywano jego dawny grób".

Nagrobne przeznaczenie epigramu wskazuje zawar-
te w nim określenie ista tumba, przy czym tumba ozna-
czać mogła w epoce zarówno komorę grobową, jak i sar-
kofag kamienny, czy relikwiarz skrzyniowy71.

Długosz przekazał tekst epigramu trzykrotnie. W Ży-
wocie św. Stanisława i w Katalogu biskupów krakow-
skich, mówiąc o pierwotnym grobie biskupa w kate-
drze (który urządzić miał następca Stanisława - Lam-
bert III, po dokonaniu translacji ze Skałki w 1088 lub
1089 - według zapisu tzw. Rocznika krótkiego)12, kro-
nikarz stwierdza, że był nim sarkofag kamienny, nakry-
ty złotą płytą (względnie płytami), z rytowanymi sce-
nami męczeństwa oraz rozpatrywanym tu epigramem

69Zob. Rożek, o.c., s. 438, przyp. 25.

70Ibidem, s. 437^439.

71 Pouczają o tym choćby, nowożytne wprawdzie, ale operujące
uświęconą językową tradycją, opisy wizytacyjne, w których stara
trumna relikwiarzowa określana jest właśnie jako tumba (zob. Woj -
Ciechowski, o.c., s. 90-91, cytaty z wizytacji biskupów Zadzika
i Trzebickiego). Warto tu jednak zwrócić uwagę, iż w omówionych
niżej epitafiach biskupa Prandoty, który dokonał podniesienia szcząt-
ków biskupa Stanisława, wzmianka o tym fakcie używa na określe-
nie grobu zapewne pod posadzką słowa tumulus: „Hic sacer e tu-
mulo, te Stanyzlae, levavif ’ (zob. MPHn V (Najdawniejsze roczniki
krakowskie i kalendarz, wyd. Z. Kozłowska-Budkowa, War-
szawa 1978), s. 93).

72 Długosz, Katalog biskupów krakowskich..., s. 149; por.
MPHn V, s. 235 (zapiska w Roczniku krótkim); Labuda, o.c.,
s. 134-138.