DOI Heft:
Varia
DOI Artikel:Janicki, Marek A.: "Człowiek - boże igrzysko" czyli o zaginionych inskrypcjach sprzed bramy zamku wawelskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19890#0271
Studia Waweliana
Tom XI/XII, 2002/2003
PL ISSN 1230-3275
YARIA
„Człowiek - boże igrzysko”
czyli o zaginionych inskrypcjach sprzed bramy zamku wawelskiego
W Monumenta Sarmatarum Szymona Starowolskiego
(Kraków 1655), wciąż największym zbiorze inskrypcji daw-
nej Rzeczypospolitej, po napisach z katedry krakowskiej
i kolegiaty Św. Jerzego, na s. 58 odnajdujemy nieznane skąd-
inąd trzy epigrafy1. Wydawca poprzedził je nagłówkiem:
„Antę portam arcis”, czyli ‘przed bramą zamku’, łub ‘na przo-
dzie bramy zamkowej’, nie sprecyzował jednak, którą z nich
ma na uwadze: czy pałacową - z portalem Berrecciego
(1534)1 2 3, czy pochodzący z czasów Władysława Jagiełły ze-
spół bramy dolnej z tzw. dziś bramą Wazów, czy może - co
mniej prawdopodobne - poboczną bramę przy Kurzej No-
dze' . Nic przy tym me wiemy o technice wykonania omó-
wionych niżej napisów.
1 W zbiorze inskrypcji europejskich Nathana Chytreusa (Yario-
rum in Europa itinerum deliciae..., Herbomae Nassoviorum 1594),
wśród inskrypcji krakowskich i wawelskich znajdujemy sześć sen-
tencji umieszczonych pod nagłówkiem „In arcis Cracoviensis por-
ta” (s. 797). Zapewne jednak pochodzą one z wewnętrznych portali
zamkowych i być może także z nadproży okiennych. Wskazuje na
to obecność wśród nich napisu „Ne quid nimis”, który według in-
wentarza z r. 1739 widniał na jednym z portali w tzw. Szarej Sieni,
zob. Materiały archiwalne do budowy zamku, wyd. A. Chmiel,
Kraków 1913 (Teka GKGZ 5: 1913, s. 667); por. S. Mossakow-
ski, Renesansowy> pałac na Wawelu a polska myśl polityczna i filo-
zoficzna epoki [w:] Idem, Sztuka jako świadectwo czasu. Studia
z pogranicza historii sztuki i historii idei, Warszawa 1980, s. 95-
149, s. 121, 125-126 i przyp. 130, 143 s. 146.
: Zob. ostatnio P. Stępień, Sień wjazdowa pałacu wawelskie-
go - uwagi po konseiwacji (Studia Waw. 4: 1995, s. 181-182).
3 W XVI w. funkcjonowały trzy wjazdy na wzgórze: od ulicy
Kanoniczej przez tzw. zespół bramy dolnej (z tzw. dziś Bramą Wa-
zów), następnie przez bramę pod wykuszem Kurzej Nogi oraz bram-
kę czy raczej furtkę w murze południowym, między dworem Rabsz-
tyn a kuchniami zamkowymi (zob. Z. Pianowski, Wawel obron-
ny. Zaiys przemian fortyfikacji grodu i zamku krakowskiego w. IX-
XIX, Kraków 1991 (Bibl. Waw. 8), s. 70-71,76-77, 97 - tu o wjaz-
Napis I:
Ludit in humanis divina potentia rebus
Et certam praesens vix habet hora fidem
To dystych z Listów z Pontu Owidiusza (IV, 3, 49-50)4,
mówiący o boskiej wszechmocy, która zabawia się sprawami
ludzkimi i o niepewności każdej godziny życia. Jako inskryp-
cja zaistniał zapewne w czasach Zygmunta I, gdy warsztat Be-
nedykta Sandomierzanina (1520-1529) wykonał m.in. portal
prowadzący do apartamentu I piętra w wieży Duńskiej, na któ-
rym widnieje sentencja: TENDIT IN ARDVA VIRTVS, za-
czerpnięta z tego samego utworu Owidiusza (II, 2, lll)5, jak
dach na wzgórze, s. 91-93, gdzie o budowie w latach czterdziestych
w. XVI u podstaw wzgórza muru, łączącego zespół bramy dolnej
z mułem miejskim przy baszcie Jordance. Por. E.M. Firlet, Zabu-
dowa wawelskiego wzgórza na portrecie Zygmunta I Starego z roku
1554. Najstarszy widok zamku od strony północno-zachodniej (Stu-
dia Waw. 7/8: 1997/1998, s. 183-185). Zespół bramy dolnej ma dość
obfitą dokumentację ikonograficzną od w. XVI po XIX, kiedy to
w większości został rozebrany, por. J. Banach, Ikonografia Wawe-
lu, t. 1-2, Kraków 1977, zob. t. 1, fig. 20, 24-27, 36, 58-60, 71-75
(Źródła DW: 9).
4 Por. Ovidius, Epistulae ex Ponto [w:] Ovid with an English
Translatiotr. “Tristia“Ex Ponto ”, by A.L. Wheel er, Cambridge,
Massachusetts - London MCMLIX (The Loeb Classical Library),
s. 434. W angielskim tłumaczeniu (s. 435): „Divine power plays with
human affairs, and surę trust can scarce be placed in the present hour.”
5 Zob. Ovidius, o.c., s. 330; Mossakowski, o.c., s. 119 (tu
błędnie wskazany w. 113). Potencjalnym źródłem cytatu mogła być
znana zapewne w Krakowie edycja: Libri de Ponto ąuattuor cum
indice praeposito rerum scitu dignarum nuper emendatissime im-
pressi Viennae Pannoniae opera Hieronimi Yietoris et Ioannis Sin-
greni Calcographorum, 1514. Prace dekoracyjne we wnętrzach zam-
kowych (m.in. kamieniarka, snycerka, malarstwo) były wykonywa-
ne w latach 1527-1535, zob. Mossakowski, o.c., s. 98.
265
Tom XI/XII, 2002/2003
PL ISSN 1230-3275
YARIA
„Człowiek - boże igrzysko”
czyli o zaginionych inskrypcjach sprzed bramy zamku wawelskiego
W Monumenta Sarmatarum Szymona Starowolskiego
(Kraków 1655), wciąż największym zbiorze inskrypcji daw-
nej Rzeczypospolitej, po napisach z katedry krakowskiej
i kolegiaty Św. Jerzego, na s. 58 odnajdujemy nieznane skąd-
inąd trzy epigrafy1. Wydawca poprzedził je nagłówkiem:
„Antę portam arcis”, czyli ‘przed bramą zamku’, łub ‘na przo-
dzie bramy zamkowej’, nie sprecyzował jednak, którą z nich
ma na uwadze: czy pałacową - z portalem Berrecciego
(1534)1 2 3, czy pochodzący z czasów Władysława Jagiełły ze-
spół bramy dolnej z tzw. dziś bramą Wazów, czy może - co
mniej prawdopodobne - poboczną bramę przy Kurzej No-
dze' . Nic przy tym me wiemy o technice wykonania omó-
wionych niżej napisów.
1 W zbiorze inskrypcji europejskich Nathana Chytreusa (Yario-
rum in Europa itinerum deliciae..., Herbomae Nassoviorum 1594),
wśród inskrypcji krakowskich i wawelskich znajdujemy sześć sen-
tencji umieszczonych pod nagłówkiem „In arcis Cracoviensis por-
ta” (s. 797). Zapewne jednak pochodzą one z wewnętrznych portali
zamkowych i być może także z nadproży okiennych. Wskazuje na
to obecność wśród nich napisu „Ne quid nimis”, który według in-
wentarza z r. 1739 widniał na jednym z portali w tzw. Szarej Sieni,
zob. Materiały archiwalne do budowy zamku, wyd. A. Chmiel,
Kraków 1913 (Teka GKGZ 5: 1913, s. 667); por. S. Mossakow-
ski, Renesansowy> pałac na Wawelu a polska myśl polityczna i filo-
zoficzna epoki [w:] Idem, Sztuka jako świadectwo czasu. Studia
z pogranicza historii sztuki i historii idei, Warszawa 1980, s. 95-
149, s. 121, 125-126 i przyp. 130, 143 s. 146.
: Zob. ostatnio P. Stępień, Sień wjazdowa pałacu wawelskie-
go - uwagi po konseiwacji (Studia Waw. 4: 1995, s. 181-182).
3 W XVI w. funkcjonowały trzy wjazdy na wzgórze: od ulicy
Kanoniczej przez tzw. zespół bramy dolnej (z tzw. dziś Bramą Wa-
zów), następnie przez bramę pod wykuszem Kurzej Nogi oraz bram-
kę czy raczej furtkę w murze południowym, między dworem Rabsz-
tyn a kuchniami zamkowymi (zob. Z. Pianowski, Wawel obron-
ny. Zaiys przemian fortyfikacji grodu i zamku krakowskiego w. IX-
XIX, Kraków 1991 (Bibl. Waw. 8), s. 70-71,76-77, 97 - tu o wjaz-
Napis I:
Ludit in humanis divina potentia rebus
Et certam praesens vix habet hora fidem
To dystych z Listów z Pontu Owidiusza (IV, 3, 49-50)4,
mówiący o boskiej wszechmocy, która zabawia się sprawami
ludzkimi i o niepewności każdej godziny życia. Jako inskryp-
cja zaistniał zapewne w czasach Zygmunta I, gdy warsztat Be-
nedykta Sandomierzanina (1520-1529) wykonał m.in. portal
prowadzący do apartamentu I piętra w wieży Duńskiej, na któ-
rym widnieje sentencja: TENDIT IN ARDVA VIRTVS, za-
czerpnięta z tego samego utworu Owidiusza (II, 2, lll)5, jak
dach na wzgórze, s. 91-93, gdzie o budowie w latach czterdziestych
w. XVI u podstaw wzgórza muru, łączącego zespół bramy dolnej
z mułem miejskim przy baszcie Jordance. Por. E.M. Firlet, Zabu-
dowa wawelskiego wzgórza na portrecie Zygmunta I Starego z roku
1554. Najstarszy widok zamku od strony północno-zachodniej (Stu-
dia Waw. 7/8: 1997/1998, s. 183-185). Zespół bramy dolnej ma dość
obfitą dokumentację ikonograficzną od w. XVI po XIX, kiedy to
w większości został rozebrany, por. J. Banach, Ikonografia Wawe-
lu, t. 1-2, Kraków 1977, zob. t. 1, fig. 20, 24-27, 36, 58-60, 71-75
(Źródła DW: 9).
4 Por. Ovidius, Epistulae ex Ponto [w:] Ovid with an English
Translatiotr. “Tristia“Ex Ponto ”, by A.L. Wheel er, Cambridge,
Massachusetts - London MCMLIX (The Loeb Classical Library),
s. 434. W angielskim tłumaczeniu (s. 435): „Divine power plays with
human affairs, and surę trust can scarce be placed in the present hour.”
5 Zob. Ovidius, o.c., s. 330; Mossakowski, o.c., s. 119 (tu
błędnie wskazany w. 113). Potencjalnym źródłem cytatu mogła być
znana zapewne w Krakowie edycja: Libri de Ponto ąuattuor cum
indice praeposito rerum scitu dignarum nuper emendatissime im-
pressi Viennae Pannoniae opera Hieronimi Yietoris et Ioannis Sin-
greni Calcographorum, 1514. Prace dekoracyjne we wnętrzach zam-
kowych (m.in. kamieniarka, snycerka, malarstwo) były wykonywa-
ne w latach 1527-1535, zob. Mossakowski, o.c., s. 98.
265