DOI article:
Horzela, Dobrosława: Twórczość rzeźbiarska warsztatu tryptyku Świętej Trójcy w katedrze na Wawelu
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.19890#0091
Studia Waweliana
Tom XI/XII, 2002/2003
PL ISSN 1230-3275
DOBROSŁAWA HORZELA
TWORCZOSC RZEŹBIARSKA WARSZTATU TRYPTYKU
ŚWIĘTEJ TRÓJCY W KATEDRZE NA WAWELU*
Tryptyk Świętej Trójcy (fig. 1), jedyne pewnie dato-
wane dzieło snycerskie z 3. ćwierci wieku XV w Mało-
polsce (1467), jest głównym punktem odniesienia w ba-
daniach nad rzeźbą okresu poprzedzającego krakowską
działalność Wita Stwosza. Ranga malarskich części tryp-
tyku nie była nigdy kwestionowana, rzeźbę pozostawia-
no na uboczu badań, oceniając zwykle nisko, co wyni-
kało z konfrontowania jej ze sztuką Stwosza, de facto
należącą do „innej epoki’'. Mistrz warsztatu tryptyku
Świętej Trójcy niewątpliwie nie był osobowością tej
rangi, co Stwosz. Skupiając się na tej oczywistej kon-
statacji, można łatwo przeoczyć, że mamy jednak do
czynienia z rzadkim w Małopolsce przypadkiem pra-
cowni, z którą powiązać można sporą liczbę dzieł o do-
brym poziomie warsztatowym i artystycznym. Nie był
to jedyny działający wówczas w Klukowie warsztat sny-
cerski, wiele jednak wskazuje, że działał wyjątkowo
prężnie. Chciałabym przedstawić twórczość tej pracow-
ni, omawiając, nieco szerzej niż dotąd, jego artystyczną
proweniencję.
*Artykuł powstał w oparciu o fragment pracy magisterskiej
pt. Tryptyk Świętej Trójcy w kaplicy Świętokrzyskiej katedry na Wa-
welu, napisanej pod kierunkiem prof. dr. hab. Jerzego Gadomskiego
w Instytucie Historii Sztuki UJ w r. 2000.
1 Pierwsza, odprawiana w kaplicy i zarazem w katedrze, była
msza o Świętej Trójcy, oprócz niej w ciągu tygodnia odprawiano
w kaplicy msze o Bożym Ciele i o Wniebowstąpieniu NPM. Trze-
cia msza była odprawiana za fundatorkę (Inwentarz katedry wawel-
skiej z roku 1563, oprać. A. Bochnak, Kraków 1979, s. 113-114
(Źródła DW 10); por. U. Borkowska, Królewskie modlitewniki.
Studium z kultury religijnej epoki Jagiellonów (XV i pocz. XVI w.).
Lublin 1999, s. 250; AKK, sygn. Wiz. nr 19, s. 172: Acta visitationis
[...] Bernardi Cardinalis Maczieiowski ecclesiae cathedralis Cra-
coviensis [...] anno Domini 1602 — w tekście podano nieco inaczej:
do porannego oficjum, rozpoczynającego się wcześnie rano („post
pulsum campana ad Ave Maria”), należała msza według formularza
o Świętej Trójcy oraz trzy lekcje z Prymy do Bożego Ciała, potem o
Wniebowzięciu NPM i dalej za zmarłych.
:F. Kopera, Dzieje malarstwa w Polsce, t. 1: Średniowieczne
Niewątpliwie najbardziej prestiżowym zamówieniem
podjętym przez warsztat były dwa tryptyki dla kaplicy
grobowej królowej Zofii p.w. Świętej Trójcy, Wniebo-
wzięcia NPM i św. Zofii w katedrze na Wawelu, kaplicy,
w której rozpoczynała się codzienna liturgia w katedrze1.
Fundatora tryptyku Świętej Trójcy słusznie upatrywano
w kręgu dworu królewskiego2. Należy przypuszczać, że
do obowiązku wyposażenia kaplicy poczuwał się sam król
Kazimierz Jagiellończyk. Sprawienie nastaw było aktem
uczczenia zmarłej niedawno matki, a zarazem wypełnie-
niem obowiązku wynikającego z patronatu nad kaplicą,
który według dokumentu z roku 1464 zastrzeżony był
dla królów polskich. Kazimierz 15 lipca 1464 przejął na
własność wieś Zielonki, a kapelanom kaplicy Świętej
Trójcy nadał czynsz 100 grzywien i 8 min soli. W tym
samym roku zastrzegł patronat nad kaplicą królom pol-
skim i ustanowił w niej msze święte za członków rodzi-
ny królewskiej. Uposażenie z roku 1464 odnotował też
Długosz. 6 maja 1464 urodziła się córka Kazimierza, któ-
rej nadano imię po babce3. Może i to było pewnym bodź-
malarstwo w Polsce. Kraków 1925, s. 193-194; K. Estreicher,
Tryptyk Św. Trójcy w katedrze na Wawelu (Rocz. Krak. 27: 1936, s.
72, 76); M. Kopffowa i inni, Sztuka w Krakowie w latach 1350-
1550. Katalog, Kraków 1964, s. 64. Bolesław Przybyszewski
przedstawił tezę jakoby fundatorem był Hincza z Rogowa (Wypisy
źródłowe do dziejów Wawelu z archiwaliów kapitulnych i kurial-
nych krakowskich 1440-1500, Kraków 1960, s. 15, przyp. 2 do nr
19; Źródła DW 3). Ten punkt widzenia przyjmuje też J. Kalinow-
ska, Jan Hincza z Rogowa i jego działalność fundacyjna na dworze
pierwszych Jagiellonów (Anal. Crac. 19: 1987, s. 319-339).
3 AKK, sygn. 491 - dokument z 15 VI 1464 dotyczący uposaże-
nia kaplicy; AKK, sygn. 494 - dokument z 18 czerwca 1464, gdzie
potwierdzenie uposażenia i patronatu nad kaplicą, wydane przez
biskupa. Treść zaginionego dokumentu jest znana z wypisu sporzą-
dzonego na początku wieku XX, kiedy rękopis znajdował się jesz-
cze w archiwum; J. Długosz, Opera omnia, t. VII: Liber benefi-
ciorum dioecesis Cracoviensis, t. 1, Cracoviae 1863, s. 182-183.
O narodzinach królewskiej córki por. M. Duczmal, Jagiellono-
wie. Leksykon biograficzny, Warszawa 1996, s. 495.
85
Tom XI/XII, 2002/2003
PL ISSN 1230-3275
DOBROSŁAWA HORZELA
TWORCZOSC RZEŹBIARSKA WARSZTATU TRYPTYKU
ŚWIĘTEJ TRÓJCY W KATEDRZE NA WAWELU*
Tryptyk Świętej Trójcy (fig. 1), jedyne pewnie dato-
wane dzieło snycerskie z 3. ćwierci wieku XV w Mało-
polsce (1467), jest głównym punktem odniesienia w ba-
daniach nad rzeźbą okresu poprzedzającego krakowską
działalność Wita Stwosza. Ranga malarskich części tryp-
tyku nie była nigdy kwestionowana, rzeźbę pozostawia-
no na uboczu badań, oceniając zwykle nisko, co wyni-
kało z konfrontowania jej ze sztuką Stwosza, de facto
należącą do „innej epoki’'. Mistrz warsztatu tryptyku
Świętej Trójcy niewątpliwie nie był osobowością tej
rangi, co Stwosz. Skupiając się na tej oczywistej kon-
statacji, można łatwo przeoczyć, że mamy jednak do
czynienia z rzadkim w Małopolsce przypadkiem pra-
cowni, z którą powiązać można sporą liczbę dzieł o do-
brym poziomie warsztatowym i artystycznym. Nie był
to jedyny działający wówczas w Klukowie warsztat sny-
cerski, wiele jednak wskazuje, że działał wyjątkowo
prężnie. Chciałabym przedstawić twórczość tej pracow-
ni, omawiając, nieco szerzej niż dotąd, jego artystyczną
proweniencję.
*Artykuł powstał w oparciu o fragment pracy magisterskiej
pt. Tryptyk Świętej Trójcy w kaplicy Świętokrzyskiej katedry na Wa-
welu, napisanej pod kierunkiem prof. dr. hab. Jerzego Gadomskiego
w Instytucie Historii Sztuki UJ w r. 2000.
1 Pierwsza, odprawiana w kaplicy i zarazem w katedrze, była
msza o Świętej Trójcy, oprócz niej w ciągu tygodnia odprawiano
w kaplicy msze o Bożym Ciele i o Wniebowstąpieniu NPM. Trze-
cia msza była odprawiana za fundatorkę (Inwentarz katedry wawel-
skiej z roku 1563, oprać. A. Bochnak, Kraków 1979, s. 113-114
(Źródła DW 10); por. U. Borkowska, Królewskie modlitewniki.
Studium z kultury religijnej epoki Jagiellonów (XV i pocz. XVI w.).
Lublin 1999, s. 250; AKK, sygn. Wiz. nr 19, s. 172: Acta visitationis
[...] Bernardi Cardinalis Maczieiowski ecclesiae cathedralis Cra-
coviensis [...] anno Domini 1602 — w tekście podano nieco inaczej:
do porannego oficjum, rozpoczynającego się wcześnie rano („post
pulsum campana ad Ave Maria”), należała msza według formularza
o Świętej Trójcy oraz trzy lekcje z Prymy do Bożego Ciała, potem o
Wniebowzięciu NPM i dalej za zmarłych.
:F. Kopera, Dzieje malarstwa w Polsce, t. 1: Średniowieczne
Niewątpliwie najbardziej prestiżowym zamówieniem
podjętym przez warsztat były dwa tryptyki dla kaplicy
grobowej królowej Zofii p.w. Świętej Trójcy, Wniebo-
wzięcia NPM i św. Zofii w katedrze na Wawelu, kaplicy,
w której rozpoczynała się codzienna liturgia w katedrze1.
Fundatora tryptyku Świętej Trójcy słusznie upatrywano
w kręgu dworu królewskiego2. Należy przypuszczać, że
do obowiązku wyposażenia kaplicy poczuwał się sam król
Kazimierz Jagiellończyk. Sprawienie nastaw było aktem
uczczenia zmarłej niedawno matki, a zarazem wypełnie-
niem obowiązku wynikającego z patronatu nad kaplicą,
który według dokumentu z roku 1464 zastrzeżony był
dla królów polskich. Kazimierz 15 lipca 1464 przejął na
własność wieś Zielonki, a kapelanom kaplicy Świętej
Trójcy nadał czynsz 100 grzywien i 8 min soli. W tym
samym roku zastrzegł patronat nad kaplicą królom pol-
skim i ustanowił w niej msze święte za członków rodzi-
ny królewskiej. Uposażenie z roku 1464 odnotował też
Długosz. 6 maja 1464 urodziła się córka Kazimierza, któ-
rej nadano imię po babce3. Może i to było pewnym bodź-
malarstwo w Polsce. Kraków 1925, s. 193-194; K. Estreicher,
Tryptyk Św. Trójcy w katedrze na Wawelu (Rocz. Krak. 27: 1936, s.
72, 76); M. Kopffowa i inni, Sztuka w Krakowie w latach 1350-
1550. Katalog, Kraków 1964, s. 64. Bolesław Przybyszewski
przedstawił tezę jakoby fundatorem był Hincza z Rogowa (Wypisy
źródłowe do dziejów Wawelu z archiwaliów kapitulnych i kurial-
nych krakowskich 1440-1500, Kraków 1960, s. 15, przyp. 2 do nr
19; Źródła DW 3). Ten punkt widzenia przyjmuje też J. Kalinow-
ska, Jan Hincza z Rogowa i jego działalność fundacyjna na dworze
pierwszych Jagiellonów (Anal. Crac. 19: 1987, s. 319-339).
3 AKK, sygn. 491 - dokument z 15 VI 1464 dotyczący uposaże-
nia kaplicy; AKK, sygn. 494 - dokument z 18 czerwca 1464, gdzie
potwierdzenie uposażenia i patronatu nad kaplicą, wydane przez
biskupa. Treść zaginionego dokumentu jest znana z wypisu sporzą-
dzonego na początku wieku XX, kiedy rękopis znajdował się jesz-
cze w archiwum; J. Długosz, Opera omnia, t. VII: Liber benefi-
ciorum dioecesis Cracoviensis, t. 1, Cracoviae 1863, s. 182-183.
O narodzinach królewskiej córki por. M. Duczmal, Jagiellono-
wie. Leksykon biograficzny, Warszawa 1996, s. 495.
85