DOI Artikel:
Walczak, Marek: Kanonizacja św. Stanisława jako temat historyczny w sztuce Krakowa
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19890#0011
Studia Waweliana
Tom XI/XII, 2002/2003
PL ISSN 1230-3275
MAREK WALCZAK
KANONIZACJA ŚW. STANISŁAWA JAKO TEMAT HISTORYCZNY
W SZTUCE KRAKOWA*
W roku 1985 w Poznaniu ukazała się książka Tere-
sy Jakimowicz pod tytułem: Temat historyczny w sztu-
ce ostatnich Jagiellonów'. Określenie: temat historycz-
ny zostało w niej zdefiniowane bardzo szeroko jako
„zredagowana w formie artystycznej wypowiedź hi-
storyczna, jak ta, która ewokowała przeszłość dawną,
jak i ta, która upamiętniała przeszłość bezpośrednio
przeżywaną”. Wypowiedź taka „była de facto wypo-
wiedzią na bieżąco aktualną, służyła sprawom teraź-
niejszości i przez jej pryzmat widzianej przyszłości”2.
Ta sama badaczka zauważyła słusznie, że: „w potocz-
nej świadomości i w praktyce badawczej historii sztu-
ki w Polsce nad pojęciem tematu historycznego domi-
nuje pojęcie malarstwa historycznego, co ma swoje za-
dawnione uzasadnienia. Można by powtórzyć za
Mieczysławem Porębskim, że siła wizji przeszłości
narzucona wyobraźni społecznej przez Matejkę na dłu-
* Tekst ten powstał dzięki życzliwości wielu osób, które bezinte-
resownie udzieliły mi swoich rad i wskazówek. Szczególne podzię-
kowania należą się Pani mgr Helenie Małkiewiczównie i mgr. Krzysz-
tofowi J. Czyżewskiemu. Za życzliwość i własnoręczne wykonanie
fotografii ołtarza ze Szczepanowa dziękuję dyrektorowi Muzeum Die-
cezjalnego w Tarnowie, księdzu Tadeuszowi Bukowskiemu. Dotar-
cie do fotografii relikwiarza św. Stanisława w Asyżu możliwe było
dzięki pobytowi stypendialnemu w Rzymie, sfinansowanemu przez
Fundację Kultury Chrześcijańskiej im. Jana Pawła II. Skrócona wer-
sja niniejszego tekstu prezentowana była w r. 2000 w czasie sesji „Sztu-
ka Krakowa dzisiaj”, dedykowanej Prof. dr. Lechowi Kalinowskiemu.
1 T. Jakimowicz, Temat historyczny w sztuce ostatnich Ja-
giellonów, Warszawa-Poznań 1985, s. 6 (Poznańskie Towarzystwo
Przyjaciół Nauk, Wydział Nauk o Sztuce, Prace KHS, t. VX [sic!]).
2Ibidem, s. 8.
3 Autorka odwołuje się do książki M. Porębski ego, Malowa-
ne dzieje. Warszawa 1961, s. 5.
W 750-lecie kanonizacji św. Stanisława
go przytłumiła zainteresowania wcześniejszą twórczo-
ścią o tematyce historycznej”3. Choć wspomniana
książka doczekała się krytycznych recenzji, takie sze-
rokie pojmowanie tematu historycznego wydaje się
słuszne, a perspektywa badań sięgających poza wiek
XIX nader obiecująca4.
Wydarzeniem historycznym, które uczynię tema-
tem swoich rozważań, będzie kanonizacja św. Stani-
sława, którą przeprowadzono 8 września 1253 w bazy-
lice Św. Franciszka w Asyżu. Rok później, 5 maja w
katedrze krakowskiej nastąpiło uroczyste ogłoszenie
kanonizacji połączone z elevcitio reliąuiarum, stano-
wiące akt oficjalnego rozpoczęcia kultu męczennika5.
Wydarzenia te jako pierwszy opisał Wincenty z Kiel-
czy w Żywocie większym św. Stanisława, spisanym
około roku 1260, zapewne na podstawie własnych
wspomnień6. Trzeba tu zacytować jednego z najwięk-
4M. Morka, [rec.] Teresa Jakimowicz, Temat historyczny w sztu-
ce ostatnich Jagiellonów (Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk,
Wydział Nauk o Sztuce, Prace KHS, t. XV), Warszawa-Poznań 1985
(Biuletyn HS 49: 1987, s. 351-364). O malarstwie historycznym
w dawnej Polsce zob. też: M. Gębarowicz, Początki malarstwa
historycznego w Polsce, Wrocław 1981, szczeg. s. 7-10 (Studia z Hi-
storii Sztuki, red. W. Jaworska, S. Mossakowski, J. Pietrusiński,
t. 34). Pozostając w kręgu sztuki staropolskiej pomijam tu dzieła
sztuki z w. XIX i XX. Mam jednak świadomość, że zagadnienie to
również zasługuje na uwagę i odrębne opracowanie.
5O kanonizacji zob. m. in. J. Lisowski, Kanonizacja św. Sta-
nisława w świetle procedury kanonizacyjnej Kościoła dzisiaj i daw-
niej, Rzym 1953, s. 202; Hagiografia polska. Słownik bio-biblio-
grafczny, t. 2, red. R. Gustaw, Poznań-Warszawa-Lublin 1972,
s. 429-432.
6 MPH IV, s. 426 i n.; zob. też M. Piez i a, Dookoła sprawy św.
Stanisława, Bydgoszcz 1999, s. 45.
5
Tom XI/XII, 2002/2003
PL ISSN 1230-3275
MAREK WALCZAK
KANONIZACJA ŚW. STANISŁAWA JAKO TEMAT HISTORYCZNY
W SZTUCE KRAKOWA*
W roku 1985 w Poznaniu ukazała się książka Tere-
sy Jakimowicz pod tytułem: Temat historyczny w sztu-
ce ostatnich Jagiellonów'. Określenie: temat historycz-
ny zostało w niej zdefiniowane bardzo szeroko jako
„zredagowana w formie artystycznej wypowiedź hi-
storyczna, jak ta, która ewokowała przeszłość dawną,
jak i ta, która upamiętniała przeszłość bezpośrednio
przeżywaną”. Wypowiedź taka „była de facto wypo-
wiedzią na bieżąco aktualną, służyła sprawom teraź-
niejszości i przez jej pryzmat widzianej przyszłości”2.
Ta sama badaczka zauważyła słusznie, że: „w potocz-
nej świadomości i w praktyce badawczej historii sztu-
ki w Polsce nad pojęciem tematu historycznego domi-
nuje pojęcie malarstwa historycznego, co ma swoje za-
dawnione uzasadnienia. Można by powtórzyć za
Mieczysławem Porębskim, że siła wizji przeszłości
narzucona wyobraźni społecznej przez Matejkę na dłu-
* Tekst ten powstał dzięki życzliwości wielu osób, które bezinte-
resownie udzieliły mi swoich rad i wskazówek. Szczególne podzię-
kowania należą się Pani mgr Helenie Małkiewiczównie i mgr. Krzysz-
tofowi J. Czyżewskiemu. Za życzliwość i własnoręczne wykonanie
fotografii ołtarza ze Szczepanowa dziękuję dyrektorowi Muzeum Die-
cezjalnego w Tarnowie, księdzu Tadeuszowi Bukowskiemu. Dotar-
cie do fotografii relikwiarza św. Stanisława w Asyżu możliwe było
dzięki pobytowi stypendialnemu w Rzymie, sfinansowanemu przez
Fundację Kultury Chrześcijańskiej im. Jana Pawła II. Skrócona wer-
sja niniejszego tekstu prezentowana była w r. 2000 w czasie sesji „Sztu-
ka Krakowa dzisiaj”, dedykowanej Prof. dr. Lechowi Kalinowskiemu.
1 T. Jakimowicz, Temat historyczny w sztuce ostatnich Ja-
giellonów, Warszawa-Poznań 1985, s. 6 (Poznańskie Towarzystwo
Przyjaciół Nauk, Wydział Nauk o Sztuce, Prace KHS, t. VX [sic!]).
2Ibidem, s. 8.
3 Autorka odwołuje się do książki M. Porębski ego, Malowa-
ne dzieje. Warszawa 1961, s. 5.
W 750-lecie kanonizacji św. Stanisława
go przytłumiła zainteresowania wcześniejszą twórczo-
ścią o tematyce historycznej”3. Choć wspomniana
książka doczekała się krytycznych recenzji, takie sze-
rokie pojmowanie tematu historycznego wydaje się
słuszne, a perspektywa badań sięgających poza wiek
XIX nader obiecująca4.
Wydarzeniem historycznym, które uczynię tema-
tem swoich rozważań, będzie kanonizacja św. Stani-
sława, którą przeprowadzono 8 września 1253 w bazy-
lice Św. Franciszka w Asyżu. Rok później, 5 maja w
katedrze krakowskiej nastąpiło uroczyste ogłoszenie
kanonizacji połączone z elevcitio reliąuiarum, stano-
wiące akt oficjalnego rozpoczęcia kultu męczennika5.
Wydarzenia te jako pierwszy opisał Wincenty z Kiel-
czy w Żywocie większym św. Stanisława, spisanym
około roku 1260, zapewne na podstawie własnych
wspomnień6. Trzeba tu zacytować jednego z najwięk-
4M. Morka, [rec.] Teresa Jakimowicz, Temat historyczny w sztu-
ce ostatnich Jagiellonów (Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk,
Wydział Nauk o Sztuce, Prace KHS, t. XV), Warszawa-Poznań 1985
(Biuletyn HS 49: 1987, s. 351-364). O malarstwie historycznym
w dawnej Polsce zob. też: M. Gębarowicz, Początki malarstwa
historycznego w Polsce, Wrocław 1981, szczeg. s. 7-10 (Studia z Hi-
storii Sztuki, red. W. Jaworska, S. Mossakowski, J. Pietrusiński,
t. 34). Pozostając w kręgu sztuki staropolskiej pomijam tu dzieła
sztuki z w. XIX i XX. Mam jednak świadomość, że zagadnienie to
również zasługuje na uwagę i odrębne opracowanie.
5O kanonizacji zob. m. in. J. Lisowski, Kanonizacja św. Sta-
nisława w świetle procedury kanonizacyjnej Kościoła dzisiaj i daw-
niej, Rzym 1953, s. 202; Hagiografia polska. Słownik bio-biblio-
grafczny, t. 2, red. R. Gustaw, Poznań-Warszawa-Lublin 1972,
s. 429-432.
6 MPH IV, s. 426 i n.; zob. też M. Piez i a, Dookoła sprawy św.
Stanisława, Bydgoszcz 1999, s. 45.
5