Studia Waweliana (11/12.2002-2003)

GRZEGORZ KONSALIK

ADORACJA PASTERZY MARIOTTA DI NARDO
ZE ZBIORÓW KAROLA LANCKOROŃSKIEGO*

Za sprawą donacji Karoliny Lanckorońskiej zbiory
polskie wzbogacił, wraz z innymi obrazami włoskimi,
fragment predelli ukazującej Adorację pasterzy - flo-
renckiego malarza przełomu wieków XIV i XV - Ma-
riotta di Nardo1. Zaliczany jest on do grupy malarzy

0 pokolenie młodszych od braci Cione, których twór-
czość oparta na kontynuacji tradycji giottowskiej, w po-
czątkach wieku XV nieznacznie uległa wpływom goty-
ku międzynarodowego, głównie w recepcji Starniny

1 Lorenza Monaco. Twórczość Mariotta, na którą skła-
dają się liczne nastawy ołtarzowe i freski, wzbudza za-
interesowanie dzięki kontaktom malarza z młodym Lo-
renzem Ghibertim. Początki działalności artystycznej
autora Porta del Paradiso w znacznej mierze związane
były z malarstwem i zapewne kształtowały się w kręgu
Agnola Gaddiego oraz Mariotta di Nardo. W biogra-
ficznej części 1 Commentari odnajdujemy interesującą
wzmiankę o pracach malarskich w rezydencji Malate-
sty IV w Pesaro, które młody Lorenzo wykonywał w ro-
ku 1400 wraz z tajemniczym egregio pictore (Mariotto
di Nardo)2. Wyprawa obu artystów do Pesaro zaowoco-
wała wspólnie wykonanymi dziełami, do których przede

* Niniejszy artykuł jest fragmentem pracy magisterskiej Obrazy’
Mariotta di Nardo w zbiorach polskich w świetle twórczości malarza,
napisanej w r. 1999 w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu War-
szawskiego, pod kierunkiem prof. dr hab. Jerzego Miziołka. Pragnę
złożyć podziękowania promotorowi za pomoc i cenne uwagi oraz prof.
Miklósowi Boskovitsowi za zdjęcia i zgodę na ich reprodukcję. Chciał-
bym również wyrazić swoją wdzięczność pani Justynie Wyszkow-
skiej-Baścik z Pracowni Konserwacji Malarstwa na Wawelu za udo-
stępnienie mi dokumentacji konserwatorskiej predelli.

1 Obraz, wchodzący w skład kolekcji podarowanej Zamkowi Kró-
lewskiemu na Wawelu, jest trzecim dziełem tego malarza w zbiorach
polskich. W Muzeum Czartoryskich w Krakowie znajduje się zwień-
czenie nieznanego tryptyku Mariotta di Nardo z przedstawieniem
Chrystusa vr mandorli. Ten fragment ołtarza pochodzi prawdopodob-
nie z wczesnej twórczości malarza - początek lat dziewięćdziesią-
tych XIV w. Drugi obraz, ukazujący Madonnę z Dzieciątkiem i świę-
tymi (Sacra Conversazione), znajduje się w Muzeum Narodowym
w Warszawie - jest to przykład późnej twórczości mistrza; prawdo-
podobnie powstał tuż przed jego śmiercią w latach 1420-1424.

: J. Schlosser, Lorenzo Ghibertis Denkwiirdigkeiten. Berlin
1912, s. 45; L. Gh i bert i, 1 Commentari, wyd. O. Morisani.Na-
poli 1947, s. 42. Malarza, pracującego z Ghibertim dla Malatesty
dei „Sonetti”, zidentyfikował M. Sal mi, Lorenzo Ghiberti e Ma-
riotto di Nardo (Rivista d'Arte 30: 1955, s. 147-152) - wskazując
na tryptyk Mariotta opatrzony datą MCCCC w Museo Civico w Pe-
saro; zob. także: Idem. Lorenzo Ghiberti e lapittura [w:] Scritti in

wszystkim należą: witraż centralnej rozety w fasadzie
katedry florenckiej3 oraz (według hipotez) witraże w ba-
zylice San Domenico w Perugii4. Współpraca, jak się
wydaje, dotyczyła kilku realizacji malarskich. Jedną
z nich była zapewne część predelli (obecnie w Allen
Memoriał Art Museum w Oberlinie, USA), przedsta-
wiająca Pokłon Trzech Króli. Pierwotnie to dzieło wraz
z Adoracją pasterzy z kolekcji Karola Lanckorońskie-
go wchodziło w skład jednej predelli w nieznanym nam
dziś ołtarzu. Do zbiorów polskich trafił więc interesu-
jący obraz, który wpisuje się w jeden z ciekawszych
wątków twórczości Mariotta di Nardo, a dzięki walo-
rom artystycznym sprawia, że mamy do czynienia z jed-
ną z jego najlepszych prac.

Obraz o wymiarach 52,2 x 30,5 cm, ze ściętymi na-
rożnikami, wykonany został temperą na desce topolo-
wej. Pochodzący ze zbiorów Karola hrabiego Lancko-
rońskiego w Wiedniu, z przedstawieniem Adoracji pa-
sterzy, po raz pierwszy został opublikowany przez
Oswalda Sirena w roku 1904 jako dzieło (desco da par-
to) Lorenza di Niccoló5. W kolejnej publikacji Siren
przypisał obraz mało wówczas znanemu malarzowi

onore di Lionello Yenturi, t. 1, Roma 1956, s. 233-237; G. Mar-
chini, Ghiberti antę litteram (Bolletino TArte 50: 1965, s. 181-
193); Idem, Ancora primizie sul Ghiberti [w:] Lorenzo Ghiberti
nel sito tempo atti del Convegno Internazionale di Studi (Firenze,
18-21 ottobre 1978), Firenze 1980, s. 89-98, fig. 1-2; M.R. Va-
lazzi, La Corte di Pesaro. Storia di una Residenza Signorile, Mo-
dena 1989, s. 20-21; R. Morse 11 i, zob. Dipinti e disegni della Pi-
nacoteca Civica di Pesaro, Modena 1993, s. 44-46.

3 Witraż uznał za wspólne dzieło Mariotta di Nardo i Lorenza
Ghibertiego M. Boskovits, Mariotto di Nardo e la formazione
del linguaggio tanio gotico a Firenze negli anni intorno al 1400
(Antichita Viva 7: 1968, nr 6, s. 24, fig. 13); Idem, Pittura fiorenti-
nci alla vigilia del Rinascimento, Firenze 1975, s. 141, 245, przyp.
223 bis, 391, fig. 492. Bibliografię podaje L. Bel łosi, zob. Loren-
zo Ghiberti. Materia e ragionamenti, Museo di San Marco 18 otto-
bre 1978 - 31 gennaio 1979. Firenze 1978, s. 144, fig. CXII.l.

4 Na pewne elementy stylu Ghibertiego w witrażach w kościele
San Domenico w Perugii zwrócił uwagę G. March i ni. Corpus vi-
trearum medii aevi, Italia, t. 1: L ’Umbria. Roma 1973, s. 208 - wska-
zując na zależność rzeźby Ghibertiego Święty Jan Chrzciciel (1412-
1416) wykonanej do niszy kościoła Orsanmichele we Florencji od
jednego z witraży Mariotta w kościele San Domenico (1411); zob.
również E. Ner i Lusanna.Le vetrcite delle tribune e delle cibsidi
del Duomo di Firenze [w:] Materia..., s. 238, 242.

- O. Siren, Notizie di opera di alcuni minoripittorifiorentini
(L’Arte 8: 1905, s. 48).

254