Studia Waweliana (11/12.2002-2003)

Mariottowi di Nardo (fig. I)6 * * *. Atrybucję Sirena potwier-
dził Bernard Berenson, umieszczając fragment predelli
w spisie dzieł Mariotta . Innego zdania był Raimond
van Marle, uznając Adorację za dzieło Agnola Gaddie-
gos. Ważnym głosem w badaniach nad predellą był ar-
tykuł Marcina Eisenberga (1951/1952), który „połączył”
Adorację pasterzy> ze wspomnianym fragmentem pre-
delli z Allen Memoriał Art Museum w Oberlinie (fig.
2)Q. Eisenberg dostrzegł wiele podobieństw stylistycz-
nych w obu obrazach: załamania fałdów szat, typy fi-
zjonomiczne, identyczne opracowanie ornamentu na
nimbach, czy powtarzające się bryły zabudowań i kon-
strukcje szop. Ponadto zauważył, że obraz ze zbiorów
Karola Lanckorońskiego ma dwa poziome zgrubienia:
w dolnej i górnej części, które powstały na połączeniu
desek. Jeden z tych „grzbietów” przebiegał nad linią
horyzontu, drugi - poniżej sceny, na ziemi. W obu skraj-
nych partiach deski przedzielonej zgrubieniami widocz-
ny jest zupełnie inny sposób kształtowania przestrzeni,
co powoduje pewną dekompozycję w obrazie. Na tej
podstawie Eisenberg wysnuł wniosek, że Adoracja pa-
sterzy została wtórnie powiększona przez malarza po-
siadającego znacznie większą wiedzę na temat budo-
wania wewnętrznej przestrzeni obrazu10 11. Również krót-
sze boki predelli zostały poszerzone w warstwie malar-
skiej. Tym razem jednak odbyło się to kosztem złoco-
nej, zdobionej ornamentem bordiury, która została za-
malowana. Prawdopodobnie dzięki obserwacjom Eisen-
berga wtórnie dodane partie deski zostały usunięte".

Po raz kolejny w literaturze obie części predelli zo-
stały uwzględnione w artykule Miklósa Boskovitsa, do-

61 d e m, Early Italian Pictures in the University Museum, Góttin-
gen (The Burlington Magazine 26: 1914/1915, s. 108).

B. Berenson. Italian Pictures of the Renaissance, Oxford
1932, s. 333.

'' R. van Marle, The Development of Italian School of Painting,
t. 3: The Late Gothic, The Hague 1924, s. 556-557, przyp. 1. Powyż-
szą atrybucję odrzucił monogramista Agnola Gaddiego - R. Salvi-
ni, L 'Arte di Agnolo Gaddi, Firenze 1936, s. 186.

gM. Eisenberg, A Partial Reconstruction of Predella by Ma-
riotto di Nardo (Allen Memoriał Art Museum Bulletin 9: 1951/1952,
s. 9-16, fig. 1). Predellę z Pokłonem Trzech Króli przypisali Mariot-
towi: H.B.King, W. Stechow, European, near Eastern and Ame-
rican Schools (Bulletin of the Allen Memoriał Art Museum, Ober-
lin College 1: 1944, s. 31, przyp. 27).

,n Eisenberg, A Partial Reconstruction..., s. 15, il. 5. Badacz
wysunął hipotezę, że Adoracja pasterzy została powiększona, aby
służyć jako desco da parto, na co miał wskazywać temat i kształt
obrazu. Na temat deschi da parto zob. m.in. C. de Carl i, I deschi
da parto e la pittura del primo Rinascimento Toscano, Torino 1997.

11 Niestety nie udało mi się uzyskać szczegółowych informacji

dotyczących usunięcia wtórnie dodanych do predelli części. Prof.

K. Lanckorońska nie przekazała żadnej dokumentacji ani informa-

cji na ten temat.

: Boskovits, Mariotto di Nardo..., s. 28, 32, przyp. 22, fig. 15.

tyczącym dojrzałej twórczości Mariotta di Nardo12. Po-
kłon Trzech Króli został wpisany w poczet kilku dzieł
malarza powstałych po roku 1400, w których badacz
dostrzegł „rękę” Ghibertiego, gdy tymczasem obraz
Lanckorońskich wzmiankowany był jedynie jako dzie-
ło pochodzące z tej samej predelli. W roku 1975 Bo-
skovits powtórzył swoje wcześniejsze poglądy, datując
obie części predelli na lata około 1400-140513. Później-
sze publikacje wzmiankują jedynie predellę z Adoracją
pasterzy, nie wnosząc nic nowego do stanu badań14.

Adoracja pasterzy prezentuje dojrzały styl Mariotta
di Nardo, oparty na tradycji giottowskiej, ukształtowa-
ny pod wpływem Niccoló di Piętro Gerini, a szczegól-
nie jego współpracownika Ambrogia di Baldese. Przy-
wołać w tym miejscu wypada wcześniejsze dzieło Am-
brogia-predellę z nastawy ołtarzowej wykonanej wspól-
nie z Maestro delPAnnunciazione dei Legnaioli dla ko-
ścioła Orsanmichele we Florencji (obecnie w Galłeria
degli Uffizi) - datowane na lata osiemdziesiąte bądź
pierwszą połowę lat dziewięćdziesiątych XIV wieku
(fig. 3—4)15. Występują w niej, podobnie jak u Mariotta,
dwie umieszczone obok siebie Adoracje, na co wcze-
śniej wskazywał już Eisenberg16. Nie dostrzegł on jed-
nak zależności formalnych pomiędzy tymi dziełami.
Przede wszystkim w obu predellach odnajdujemy po-
dobne zabudowania, przed którymi umieszczona jest
szopa. Uwagę zwraca niemal identyczne ujęcie grupy
Marii z Dzieciątkiem i klęczącego króla w scenach uka-
zujących Pokłon Trzech Króli. Pewne podobieństwa
można zauważyć również w ujęciu grupy sług z kró-
lewskiego orszaku. Potwierdzając zależności stylistycz-

13 Idem, Pittura..., s. 395, 398.

14 K. Lanckorońska, Wstępny katalog obrazów z kolekcji
Lanckorońskich przechowywanych w Zurychu, 1979 (rkps w Zam-
ku Królewskim na Wawelu); Dar rodziny Lanckorońskich. Katalog
wystawy, Kraków 1995; K. Kuczman, Dar rodziny Lanckoroń-
skich dla Zamku Królewskiego na Wawelu (Biuletyn HS 57: 1995,
nr 1-2, s. 153-157); Idem, The Lanckoroński Collection in the Wa-
wel Royal Castle (Folia HA S.N. 1: 1995, s. 135—144); Idem, Uwa-
gi o wybranych obrazach z kolekcji Lanckorońskich (Folia HA S.N.
2-3: 1996/1997, s. 161-170); Idem, Kolekcja włoskich obrazów
Karola Lanckorońskiego (Folia HA S.N. 4: 1998, s. 109-140); J. Mi-
ziołek, Lanckoroński Collection in Poland (Antichita Viva 34:
1995, nr 3, s. 27-49); Idem, Soggetti classici sui cassonifiorentini
alla vigilia del Rinascimento, Warszawa 1996, s. 76, fig. 39a; Idem,
La giovinezza di Achille (Mitteilungen des Kunsthistorisches Insti-
tutes in Florenz41: 1997, nr 1-2, s. 40, fig. 8).

15 Obraz przypisuje obu malarzom Boskovits, Pittura...,
s. 273-274, datuje go 1390-1395. Bibliografię podaje L. Bellosi,
zob. Gli Uffizi. Catalogo Generale (red. L. Berti), Firenze 1980,
s. 353. Poszczególne części predelli reprodukuje L. Marcucci, Gal-
lerie Nazionali di Firenze. I dipinti toscani del secolo XIV, Roma
1965, poz. 57.

16 Eisenberg, A Partial Reconstruction..., s. 16, przyp. 12.

255