Studia Waweliana (11/12.2002-2003)

11. Fragment krzyża relikwiarzowego, połowa XV w.

Kościół Św. Wojciecha w Krakowie (fot. B. Natkaniec)

funkcję od roku 1407/1408, zmarłego w roku 1435), zwią-
zanego z dworem królewskim25, wpływy krakowskie były
wyraźnie widoczne. Dowodzi tego znany, niestety dziś
zaginiony, kielich z roku 1414 z fundacji prepozyta An-
drzeja, niekiedy uważany za wyrób krakowski, czasami
zaś za dzieło złotnika poznańskiego pozostającego
w związkach ze złotnictwem stołecznym26. Krzyż z Ry-
szewka można uznać za przykład podobnych relacji, a taki
pogląd znajduje wzmocnienie w jednoznacznym pokre-
wieństwie z dekoracją ornamentalną scyfusa drezdeńskie-
go, dzieła bez wątpienia związanego z mecenatem dwo-
ru królewskiego w Krakowie.

Jak w takim razie - jeśli tymczasem odrzucić infor-
macje historyczne i skupić się wyłącznie na analizie stylu
i materiale porównawczym - należy datować rytą wić
roślinną na stopie i uchwycie scyfusa królowej Jadwigi
(nie budzi żadnych wątpliwości jednorodność chrono-

w roku 1370, natomiast Ryszewko jest wymieniane wśród dóbr trze-
meszneńskich w początku w. XVI, kiedy to tutejszą parafię wzmian-
kowano jako jedną z siedmiu inkorporowanych do klasztoru i obsłu-
giwanych przez plebanów - zakonników w Trzemesznie, zob.
M. Brust, Procesy urbanizacyjne w dobrach kanoników regular-
nych w Trzemesznie do końca XIV w. [w:] Docendo discimus. Studia
historyczne ofiarowane Profesorowi Zbigniewowi Wielgoszowi w sie-
demdziesiątą rocznicę urodzin, red. K. Kaczmarek i J. Nikodem, Po-
znań 2000, s. 205; M. Wi e w i ó ra, Zespół klasztorny kanoników re-
gularnych w Trzemesznie w świetle badań archeologiczno-architek-
tonicznych, Toruń 2000, s. 54-55 (Archaeologia Histonca Polona 9).

logiczna tych dwóch elementów). Opisywaną i analizo-
waną tu dekorację charakteryzuje pewna dychotomia
stylistyczna: motywy na stopie scyfusa nawiązują silnie
do rozwiązań formalnych z 4. ćwierci wieku XIV po-
przez symetryczność układów i występowanie fonu sze-
rokich obłych liści, którym jednak już towarzyszą liście
ostro cięte, o zdecydowanym unerwieniu i załamanych
końcówkach. Na uchwycie mamy do czynienia z moty-
wem bardzo zaawansowanym, w którym dominują li-
ście skręcone przestrzennie, z powierzchnią ukazaną
naprzemiennie (góra-dół), budujące schemat wici wy-
pełniającej pole. Biorąc pod uwagę wszystkie te elemen-
ty stylu, należałoby datować tę dekorację na 1. ćwierć
wieku XV, a może na początek stulecia, zważywszy na
tradycje ornamentyki wieku XIV, z drugiej jednak stro-
ny niezbyt wcześnie, mając na uwadze przytoczony ma-
teriał porównawczy środowiska krakowskiego.

Nie trzeba specjalnie zaznaczać, że takie datowanie
stoi w pewnej sprzeczności z przyjętym dość powszech-
nie poglądem na czas powstania analizowanych tu czę-
ści scyfusa - uznawanych za wykonane z pewnością

12. Fragment krzyża relikwiarzowego (awers), 1. tercja
XV w. Kościół Św. Marii Magdaleny w Ryszewku
(fot. J. Kozina)

25 J. Wiesiołowski, Andrzej [...]prepozyt trzemeszeński [w:]
Wielkopolski słownik biograficzny, Warszawa-Poznań 1983, s. 23.

26 Z obszernej literatury dotyczącej tego kielicha trzeba przy-
wołać jedynie dwie publikacje: J. Chrząszczewska, Gotyckie
złotnictwo kościelne w Wielkopolsce i poznańskie warsztaty złotni-
cze (Prace KHS 8: 1939-1946, s. 267; autorka uważała kielich z Trze-
meszna za dzieło poznańskie) oraz A. Bochnak, J. Pagaczew-
ski, Polskie rzemiosło artystyczne wieków średnich, Kraków 1959,
s. 72 (gdzie dopuszczono możliwość wykonania kielicha zarówno
w Krakowie, jak i w Poznaniu).

81