DOI Artikel:
Żmudziński, Jerzy: Uwagi w sprawie datowania scyfusa królowej Jadwigi ze zbiorów drezdeńskich (w nawiązaniu do wystawy "Wawel 1000-2000")
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19890#0089
i uzupełnione, przy czym relikty pierwotnej, zamierzo-
nej w roku 1399 oprawy potraktowano z szacunkiem
wkomponowując je w nową całość. Taka hipoteza po-
zwala datować stopę i uchwyt scyfusa na 1. ćwierć wie-
ku XV. Pewne wątpliwości w przypadku przyjęcia tej dru-
giej hipotezy budzi umieszczenie na uchwycie monogra-
mu mm zatopionego w emalii, osadzonego w obrębie pro-
stokątnej płytki, w której obramieniu pojawiają się znane
z dekoracji na stopie i uchwycie łamiące się na końcach
listki29. Logika nakazywałaby widzieć w tej płytce ele-
ment z roku 1399 - byłaby to jedyna plakietka z mono-
gramem mm osadzona w tym czasie w emalii, pozostałe,
dziś mające formę ażurowych „wycinanek”, wtórnie za-
montowano na pokrywie. Jeśli opisana tu nowa chrono-
logia powstawania scyfusa ma być uznana za trafną, trzeba
jednak przyjąć, iż opisywana płytka emaliowana powstała
w drugiej fazie prac nad naczyniem (o czym świadczył-
by stylowy charakter ornamentu), z wykorzystaniem
wcześniejszego monogramu. Może stało się tak ze wzglę-
dów praktycznych, za jakie ewentualnie można by uznać
konieczność umieszczenia na uchwycie pełnej płytki,
a nie ażurowo wyciętego z blachy monogramu, przeszka-
dzającego w trzymaniu naczynia. Pozostałe monogramy,
których pierwotnego miejsca osadzenia w planowanym
w 1399 roku naczyniu nie jesteśmy dziś do końca pewni,
pozostawiono bez zmian i ostatecznie zamontowano je
na pokrywie30.
Zaproponowanego datowania stopy i uchwytu drez-
deńskiego scyfusa nie można, niestety, potwierdzić bez-
pośrednio przez odniesienie do jednoznacznie datowa-
nych dzieł złotnictwa krakowskiego z początku 1. ćwier-
29Płytkę tę reprodukuje M. Gębarowicz, Psałterz floriański
i jego geneza, Wrocław-Warszawa-Kraków 1965, il. 24.
30 Takie wyjaśnienie pozwalałoby także wykluczyć mało zro-
zumiałe pozostawienie luzem, w pierwszej fazie wykonywania scy-
fusa, innych monogramów, a osadzenia w emalii tylko jednego, tu
opisanego.
31 Dzieła złotnictwa krakowskiego w miarę pewnie datowane na
przełom w. XIV/XV są nieliczne. W grę wchodzić mogą: relikwiarz
w kształcie ręki z końca w. XIV w katedrze we Włocławku, według
tradycji z daru królowej Jadwigi, restaurowany w r. 1584 (zob. Skar-
by diecezji włocławskiej. Katalog wystawy, Włocławek 1991, nr kat.
143, s. 83, il. na s. 37), czy najwcześniejsze z bereł Uniwersytetu
Jagiellońskiego, z herbem drugiej żony Władysława Jagiełły, Anny
Cylejskiej, datowane na czas po r. 1403 (zob. Skarby Uniwersytetu
Jagiellońskiego, red. M. Fabiański, Kraków 1999, s. 52).
ci wieku XV. Skromny sposób zdobienia (bez rytej wici
roślinnej) nielicznie zachowanych wyrobów krakow-
skich z przełomu wieków XIV i XV31 nie daje podstaw
do porównań z dekoracją scyfusa i - co za tym idzie -
do analizy porównawczej i uściślenia czasu powstania
naczynia drezdeńskiego. Takie wyraźne odpowiedniki
tworzy dopiero zwarta grupa wyrobów nieco później
datowanych (na 2. ćwierć wieku XV), wcześniej przy-
toczonych. Tym bardziej ważne okazuje się rozstrzy-
gnięcie datowania scyfusa. Dzięki temu mogłaby zo-
stać zapełniona istotna luka w naszej wiedzy o rozwią-
zaniach formalnych, stosowanych w krakowskim złot-
nictwie we wczesnych latach wieku XV. Wiele wątpli-
wych kwestii wyjaśnią zapewne w przyszłości badania
fizykochemiczne oprawy scyfusa. Zabytek ten jest ty-
powym przykładem dzieła, w którego przypadku in-
formacje o składzie stopu srebra w poszczególnych ele-
mentach oraz o składzie emalii32 dałyby istotne wska-
zówki do ustalenia przynajmniej względnej chronolo-
gii powstania dzieła33.
Przedstawione tu uwagi nie miały na celu rozstrzygnię-
cia kwestii datowania scyfusa, lecz zwrócenie uwagi na
niezwykle ważny zabytek złotnictwa gotyckiego, wiążą-
cy się ze środowiskiem krakowskim przełomu wieków
XIV i XV, czy może 1. połowy tego ostatniego stulecia.
Tym samym jest to zabytek wymagający dogłębnej anali-
zy w powiązaniu z innymi przykładami dzieł złotniczych
zarówno przypisywanych środowisku krakowskiemu, jak
i w ogóle złotnictwu środkowoeuropejskiemu. Scyfus jako
dzieło sztuki złotniczej - niejako pamiątka historyczna -
w dalszym ciągu czeka na gruntowne opracowanie.
32 Przede wszystkim pozostaje wątpliwość, czy Orzeł Biały osa-
dzony w zwieńczeniu, wydobyty w emalii, jest współczesny pla-
kietkom na stopie, a więc należy do programu naczynia z czasów
jego wykonywania, z przeznaczeniem na wotum Jadwigi, czy zo-
stał dodany później z inicjatywy Jagiełły - w dotychczasowej litera-
turze (zob. np. notę w katalogu wystawy Wawel 1000-2000...) pod-
kreślano królewski i zarazem państwowy charakter tego przedsta-
wienia oraz jego ewentualny związek z Władysławem Jagiełłą; zob.
dobrą reprodukcję tej płytki w: Orzeł Biały - 700 łat herbu Państwa
Polskiego [Warszawa 1995], il. nlb. na s. 12.
33 Por. wzorowe badania tego rodzaju, prowadzone w związku
z publikacją katalogu złotnictwa gotyckiego w Muzeum Cluny
w Paryżu -E. Taburet-Delahaye,L ’orfevrerie gothigue (XIIIe -
debut XVe siecle) au musee du Cluny. Catalogue, Paris 1989, np.
s. 93, 144-145.
nej w roku 1399 oprawy potraktowano z szacunkiem
wkomponowując je w nową całość. Taka hipoteza po-
zwala datować stopę i uchwyt scyfusa na 1. ćwierć wie-
ku XV. Pewne wątpliwości w przypadku przyjęcia tej dru-
giej hipotezy budzi umieszczenie na uchwycie monogra-
mu mm zatopionego w emalii, osadzonego w obrębie pro-
stokątnej płytki, w której obramieniu pojawiają się znane
z dekoracji na stopie i uchwycie łamiące się na końcach
listki29. Logika nakazywałaby widzieć w tej płytce ele-
ment z roku 1399 - byłaby to jedyna plakietka z mono-
gramem mm osadzona w tym czasie w emalii, pozostałe,
dziś mające formę ażurowych „wycinanek”, wtórnie za-
montowano na pokrywie. Jeśli opisana tu nowa chrono-
logia powstawania scyfusa ma być uznana za trafną, trzeba
jednak przyjąć, iż opisywana płytka emaliowana powstała
w drugiej fazie prac nad naczyniem (o czym świadczył-
by stylowy charakter ornamentu), z wykorzystaniem
wcześniejszego monogramu. Może stało się tak ze wzglę-
dów praktycznych, za jakie ewentualnie można by uznać
konieczność umieszczenia na uchwycie pełnej płytki,
a nie ażurowo wyciętego z blachy monogramu, przeszka-
dzającego w trzymaniu naczynia. Pozostałe monogramy,
których pierwotnego miejsca osadzenia w planowanym
w 1399 roku naczyniu nie jesteśmy dziś do końca pewni,
pozostawiono bez zmian i ostatecznie zamontowano je
na pokrywie30.
Zaproponowanego datowania stopy i uchwytu drez-
deńskiego scyfusa nie można, niestety, potwierdzić bez-
pośrednio przez odniesienie do jednoznacznie datowa-
nych dzieł złotnictwa krakowskiego z początku 1. ćwier-
29Płytkę tę reprodukuje M. Gębarowicz, Psałterz floriański
i jego geneza, Wrocław-Warszawa-Kraków 1965, il. 24.
30 Takie wyjaśnienie pozwalałoby także wykluczyć mało zro-
zumiałe pozostawienie luzem, w pierwszej fazie wykonywania scy-
fusa, innych monogramów, a osadzenia w emalii tylko jednego, tu
opisanego.
31 Dzieła złotnictwa krakowskiego w miarę pewnie datowane na
przełom w. XIV/XV są nieliczne. W grę wchodzić mogą: relikwiarz
w kształcie ręki z końca w. XIV w katedrze we Włocławku, według
tradycji z daru królowej Jadwigi, restaurowany w r. 1584 (zob. Skar-
by diecezji włocławskiej. Katalog wystawy, Włocławek 1991, nr kat.
143, s. 83, il. na s. 37), czy najwcześniejsze z bereł Uniwersytetu
Jagiellońskiego, z herbem drugiej żony Władysława Jagiełły, Anny
Cylejskiej, datowane na czas po r. 1403 (zob. Skarby Uniwersytetu
Jagiellońskiego, red. M. Fabiański, Kraków 1999, s. 52).
ci wieku XV. Skromny sposób zdobienia (bez rytej wici
roślinnej) nielicznie zachowanych wyrobów krakow-
skich z przełomu wieków XIV i XV31 nie daje podstaw
do porównań z dekoracją scyfusa i - co za tym idzie -
do analizy porównawczej i uściślenia czasu powstania
naczynia drezdeńskiego. Takie wyraźne odpowiedniki
tworzy dopiero zwarta grupa wyrobów nieco później
datowanych (na 2. ćwierć wieku XV), wcześniej przy-
toczonych. Tym bardziej ważne okazuje się rozstrzy-
gnięcie datowania scyfusa. Dzięki temu mogłaby zo-
stać zapełniona istotna luka w naszej wiedzy o rozwią-
zaniach formalnych, stosowanych w krakowskim złot-
nictwie we wczesnych latach wieku XV. Wiele wątpli-
wych kwestii wyjaśnią zapewne w przyszłości badania
fizykochemiczne oprawy scyfusa. Zabytek ten jest ty-
powym przykładem dzieła, w którego przypadku in-
formacje o składzie stopu srebra w poszczególnych ele-
mentach oraz o składzie emalii32 dałyby istotne wska-
zówki do ustalenia przynajmniej względnej chronolo-
gii powstania dzieła33.
Przedstawione tu uwagi nie miały na celu rozstrzygnię-
cia kwestii datowania scyfusa, lecz zwrócenie uwagi na
niezwykle ważny zabytek złotnictwa gotyckiego, wiążą-
cy się ze środowiskiem krakowskim przełomu wieków
XIV i XV, czy może 1. połowy tego ostatniego stulecia.
Tym samym jest to zabytek wymagający dogłębnej anali-
zy w powiązaniu z innymi przykładami dzieł złotniczych
zarówno przypisywanych środowisku krakowskiemu, jak
i w ogóle złotnictwu środkowoeuropejskiemu. Scyfus jako
dzieło sztuki złotniczej - niejako pamiątka historyczna -
w dalszym ciągu czeka na gruntowne opracowanie.
32 Przede wszystkim pozostaje wątpliwość, czy Orzeł Biały osa-
dzony w zwieńczeniu, wydobyty w emalii, jest współczesny pla-
kietkom na stopie, a więc należy do programu naczynia z czasów
jego wykonywania, z przeznaczeniem na wotum Jadwigi, czy zo-
stał dodany później z inicjatywy Jagiełły - w dotychczasowej litera-
turze (zob. np. notę w katalogu wystawy Wawel 1000-2000...) pod-
kreślano królewski i zarazem państwowy charakter tego przedsta-
wienia oraz jego ewentualny związek z Władysławem Jagiełłą; zob.
dobrą reprodukcję tej płytki w: Orzeł Biały - 700 łat herbu Państwa
Polskiego [Warszawa 1995], il. nlb. na s. 12.
33 Por. wzorowe badania tego rodzaju, prowadzone w związku
z publikacją katalogu złotnictwa gotyckiego w Muzeum Cluny
w Paryżu -E. Taburet-Delahaye,L ’orfevrerie gothigue (XIIIe -
debut XVe siecle) au musee du Cluny. Catalogue, Paris 1989, np.
s. 93, 144-145.