Studia Waweliana (11/12.2002-2003)

i ekspresji (fig. 52). W strefie górnej ukazano Chrystu-
sa, a po bokach dwóch łotrów na symetrycznie usta-
wionych krzyżach. Te trzy postacie widoczne są na tle
nocnego nieba, na którym widnieje chowające się za
chmury słońce o twarzy młodzieńca i wychodzący z nich
półksiężyc w otoczce żółtych promieni. Cezurę między
dolną a górną strefą stanowi poziome pasmo jasnego
nieba nad wzgórzami i zabudowaniami Jerozolimy.

Krzyż Chrystusa - wysoki i zbity z prostych belek -
ukazany jest perspektywicznie. Na cienkiej podstawce
umocowano biały titulus o zwiniętych zakończeniach,
z napisem I.N.R.I. Przybite trzema gwoździami ciało -

0 jasnej, „woskowej” karnacji, modelowanej brązami

1 zieleniami oraz światłem padającym z góry - ukazano
w sposób statyczny (il. kolor. III) w porównaniu z ciała-
mi łotrów oraz innych uczestników sceny. Budowa cia-
ła jest proporcjonalna, choć studium anatomii nie było
celem malarza. Biodra i uda Chrystusa otacza białe,
drobno fałdowane perizonium, zwinięte na lewym boku
w plastyczny fałd. Głowa w koronie cierniowej jest
pochylona; twarz pełna liryzmu i powagi, na piersi wi-
dać ranę zadaną włócznią i strugi krwi.

Krzyże łotrów są niższe i ustawione pod kątem,
w związku z czym ukazane zostały w perspektywicz-
nym skrócie. Postacie złoczyńców, przywiązane do be-
lek sznurami, skręcone konwulsyjnie, mają muskularną
budowę i ciemną, „żywą” karnację, perizonia zaś są
skąpe i bardziej rozwiane. Mężczyzna po lewej stronie
odwrócił głowę, opada ona na ramię, lewa ręka jest
zwieszona (fig. 48); mężczyzna po prawej stronie uniósł
głowę i patrzy na Chrystusa; otwarte usta wskazują, że
coś mówi (il. kolor. VII).

Osoby kłębiące się pod krzyżami są zestawione
w grupy, na zasadzie uczestnictwa w jednym, odrębnym
epizodzie; kilka postaci przeżywa udział w dramacie
jakby w samotności (il. kolor. II).

U stóp krzyża, po lewej (od widza), widać grupę zło-
żoną z trzech niewiast, dwóch mężczyzn i dziecka. Są
oni skoncentrowani na własnych przeżyciach i na omdle-
wającej Marii, którą ukazano w przewiązanej wysoko,
różowej, modelowanej bielą i żółcieniami sukni, sub-
telnie zarysowanym kształtem ciała, w ciemnobłękit-
nym płaszczu otulającym głowę i spływającym ku bio-
drom oraz nogom. Na szyi ma szal o piaskowej tonacji,
spod płaszcza wystaje rąbek białej chusty, otaczającej
głowę. Ciało Marii podtrzymują dwie niewiasty-jedna
z tyłu, klęcząca, w żółtym płaszczu i białym szalu wo-
kół szyi, druga, pochylona, uchwyciła przedramię Ma-
rii (il. kolor. IV, V). Jest ona ubrana w bladoniebieską
szatę, takiż szal na głowie, jej biodra opina ciemnozie-
lony płaszcz. Na plecach tej kobiety oparło rękę dziec-
ko, ubrane w ciemnozielony kubraczek (fig. 52). Nad tą
grupą niewiast widać dwóch zasępionych, brodatych
mężczyzn. Jeden z nich trzyma w dłoniach drzewce,

oparte o ziemię. Ma na sobie niebieską szatę, a na gło-
wie biało-niebieski zawój, subtelnie modelowany różem.
Na jego ramieniu oparł prawą dłoń drugi, ukazany w pro-
filu, pochylający głowę w błękitnym kapturze, ubrany
w ciemnoczerwony płaszcz (fig. 49, 52). Pozostali
uczestnicy sceny koncentrują swą uwagę na Chrystusie
lub porozumiewają się ze sobą (il. kolor. II). Po prawej
stronie krzyża stoi św. Jan Ewangelista, widoczny w pro-
filu, ubrany w błękitną szatę i łososiowej barwy płaszcz.
Jest to młodzieniec o płowych włosach. Uniósł on gło-
wę i patrzy na Chrystusa; lewą rękę położył na piersi,
a prawą (ujętą w dużym skrócie) zwraca ku Marii. Po
przeciwnej stronie krzyża, frontem do widza, stoi żoł-
nierz w hełmie i ciemnozielonej szacie (fig. 47), trzy-
mający w prawej ręce trzcinę z zatkniętą na niej brunat-
ną gąbką, w lewej zaś płaskie miedziane naczynie z rącz-
ką. Między tymi dwoma osobami klęczy - widoczna
z profilu i obejmująca pionową belkę rękoma - św. Ma-
ria Magdalena: niewiasta o jasnych włosach, w brunat-
nozłocistej szacie przewiązanej granatowym paskiem,
z białym szalem owiniętym wokół szyi; unosi ona gło-
wę i kieruje twarz ku Jezusowi.

Za Marią, Sw. Janem i towarzyszącymi im osobami
widnieje grupa koncentrująca się wokół żołnierza na
białym koniu. Jeździec ma na sobie zieloną szatę z bia-
łymi rękawami, na głowie lśniący żelazny hełm, a na
barkach kolczugę (fig. 52). W prawej ręce trzyma opusz-
czoną włócznię, lewą zaś podnosi do twarzy. Otacza go
kilku mężczyzn o zróżnicowanych fizjonomiach. Wśród
nich uwagę przyciąga (ujęty profilowo) żołnierz z bro-
dą, w hełmie na głowie, ubrany w różową togę modelo-
waną błękitem (il. kolor. VI) oraz gruby mężczyzna

0 ogolonej twarzy i krótko przyciętych włosach. Moż-
na się domyślać, że to on trzyma chorągiew, z literami
SPQ[R\.

Po przeciwnej stronie kompozycji mamy grupę po-
staci wokół dwóch jeźdźców. Jeden z żołnierzy rzym-
skich siedzi na białym koniu, jest ubrany w przylegają-
cy do ciała półpancerz o różowej barwie, jego ramiona
otacza rodzaj chusty, a na głowie ma hełm (il. kolor.
VII). Człowiek ten wskazuje lewą ręką na krzyż i mówi
coś do zgromadzonych po jego prawej stronie osób. Jest
w tej grupie żołnierz w hełmie na głowie, z kolistą tar-
czą w ręce (fig. 51). Drugi jeździec siedzi na bułanym
koniu - widać tylko głowę zwierzęcia.

Na dalszym planie zauważamy twarz zaznaczoną
jedynie szkicowo (fig. 47, 50) oraz twarze niewiast,
w których oczach błyszczą łzy (il. kolor. II, fig. 55).

Kompozycja jest czytelna mimo natłoku postaci.
Wyraźnie ujawnia się kontrast między tłumem na dole

1 samotnym Chrystusem. Oprócz ograniczonej kompo-
nenty linearnej, w takich miejscach jak krawędzie krzy-
ży, zarysy lanc i sztandaru, mamy do czynienia z mięk-
kimi, malarskimi przejściami pomiędzy barwami i roz-

142