DOI Heft:
Lanckoronsciana
DOI Artikel:Konsalik, Grzegorz: "Adoracja pasterzy" Mariotta di Nardo ze zbiorów Karola Lanckorońskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19890#0268
10-11. Święty Józef (fragment fig. 2) oraz Lorenzo Ghiberti,
relikwiarz świętego Andrzeja (fragment). Citta di Castello,
Pinacoteca (wg Krautheimer, Lorenzo Ghiberti...)
autorstwie, dostrzegając jedynie cechy malarstwa Ma-
riotta di Nardo40. Pokłon Trzech Króli zapewne został
namalowany w czasie zbliżonym do powstania wspo-
mnianego witraża (1404-1405), gdy na gruncie florenc-
kim pojawiły się pierwsze dzieła w stylu międzynaro-
dowym41. Niektóre cechy formalne oberlińskiej części
predelli wydają się wiązać z zagadnieniem współpracy
Mariotta z Ghibertim. Jeśli odrzucilibyśmy tezę o udziale
młodego Lorenza w powstaniu tej części predelli, jej
datowanie należałoby przesunąć o kilka lat później, gdyż
adaptacja gotyku międzynarodowego w twórczości
ówczesnych malarzy reprezentujących tzw. styl popu-
lamo-konserwatywny, odbywała się stopniowo.
Omawiając kwestie atrybucyjne predelli należy też
pamiętać, że stanowi ona jedynie fragment nieznanej
nam nastawy ołtarzowej. Być może nowe spojrzenie na
problem autorstwa Ghibertiego przyniosłaby, przynaj-
mniej częściowa, rekonstrukcja ołtarza. Spośród zacho-
wanych prac malarskich Mariotta najbliższym styli-
stycznie dziełem jest prawe skrzydło z nieznanego po-
liptyku, z wizerunkami świętych: Mikołaja i Łucji,
sprzedane w roku 1930 na aukcji Sotheby’s w Londy-
nie (fig. 12)42. Boskovits datuje ten obraz na lata 1400-
140543; powstał on więc prawdopodobnie w tym samym
okresie, co obie części predelli. Wskazuje na to m.in.
„styl rzeźbiarski”, który dostrzegamy zarówno w opra-
cowaniu szat świętej Łucji, jak również w partii płasz-
40 Bel łosi, zob. Lorenzo Ghiberti. Materia..., s. 144.
41 Według opinii ustnej Luciana Bellosiego, predella Mariotta
di Nardo jest dziełem późniejszym. Opinia Bellosiego dotyczy stop-
niowej adaptacji form gotyku międzynarodowego przez starszych
malarzy, po r. 1404. Wydaje się jednak, że w przypadku Mariotta di
Nardo mamy do czynienia z nieco inną sytuacją, związaną ze współ-
pracą z Ghibertim-jednym z inicjatorów stylu międzynarodowego
w sztuce florenckiej. Zbliżenie stylistyczne Mariotta i Ghibertiego
nastąpiło w latach około 1400-1405. Późniejsze dzieła Mariotta ada-
ptują pewne elementy gotyku międzynarodowego Lorenza Monaco.
42 Katalog aukcyjny Sotheby’s (Londyn, 1 III 1930), poz. 55;
Boskovits, Pittura..., s. 396, fig. 486.
43 Boskovits, Pittura..., s. 396.
cza świętego Józefa na krakowskiej części predelli.
Wśród elementów łączących omawiane dzieła odnaleźć
możemy inspiracje gotykiem międzynarodowym. Smu-
kła lekka linia kształtująca figurę świętej Łucji przypo-
mina postacie Pokłonu Trzech Króli. Dokonanie szcze-
gółowego studium obrazu nie jest dziś możliwe ze
względu na nieznane miejsce jego przechowywania.
Zdjęcie nie pozwala nam bowiem na porównanie punc
oraz sposobu wykończenia krawędzi tych dzieł. Na jego
podstawie można jedynie stwierdzić, że nimby świę-
tych zostały w nieco inny sposób opracowane niż na
obrazach z Krakowa i Oberlina. Różnica ta nie może
jednak negować umieszczenia tych dzieł w jednym oł-
tarzu. Często bowiem w nastawach ołtarzowych mamy
do czynienia z kilkoma rodzajami punc.
Wskazane powyżej argumenty nie dowodzą pocho-
dzenia z jednego ołtarza obrazu przedstawiającego świę-
tego Mikołaja i Łucję oraz predelli z Adoracją pasterzy
i Pokłonem Trzech Króli. Trudno jednak spośród zna-
nych prac Mariotta wskazać bliższe sobie stylistycznie
dzieła. Niestety, nie wiemy jaką strukturę pierwotnie
miał ołtarz Mariotta. Można jedynie, w przypadku
umieszczenia na jednej predelli dwóch Adoracji, spró-
bować określić jego program ikonograficzny.
W ówczesnym malarstwie włoskim, na predellach za-
wierających sceny związane z Bożym Narodzeniem,
mamy do czynienia z kilkoma schematami44. Na podsta-
wie zachowanych przykładów należy przypuszczać, że
interesująca nas predella mogła zaczynać się od sceny
Zwiastowania lub Nawiedzenia i prawdopodobnie była
poświęcona wydarzeniom towarzyszącym narodzinom
oraz dzieciństwu Jezusa. Przykładami są tutaj dwie pre-
delle: pierwsza - Lorenza Monaco, która ukazuje sceny
Nawiedzenia, Bożego Narodzenia (kolekcja Lehmana,
Metropolitan Museum of Art, Nowy York), Pokłonu
Trzech Króli (Courtauld Art Gallery, Londyn) i Ucieczki
do Egiptu (Lindenau-Museum, Altenburg)4-; druga-dzie-
ło Mariotta di Nardo przedstawiające Zwiastowanie i Ad-
orację pasterzy (częściowo zrekonstruowana, Pinakote-
ka Watykańska)46. Podobny układ, zredukowany do trzech
44 Na temat malowanych predelli w sztuce włoskiej istnieje
jedynie kilka opracowań, które niestety zajmują się tylko wybra-
nymi przykładami, bez szerszego kontekstu (R. Salvini, L. Tra-
verso, The Predella frorn XIIIth to the XVIth Centuries, London
1970), bądź traktują jedynie o strukturach przestrzennych predelli
w kontekście nastaw ołtarzowych (A. Preis er, Das Entstehen and
die Entwicklung der Predella in der italienischen Malerei, Hildes-
heim, New York 1973).
45 Predelle publikuje Boskovits, Pittura..., s. 337, 347-348,
350. Identyczny układ scen występuje w predelli ołtarza Zwiasto-
wania w kaplicy Bartolini Salimbeni w kościele Santa Trinita we
Florencji; zob. Eisenberg, Lorenzo Monaco..., fig. 120-127.
46 Zob. Boskovits, Pittura..., s. 400.
262
relikwiarz świętego Andrzeja (fragment). Citta di Castello,
Pinacoteca (wg Krautheimer, Lorenzo Ghiberti...)
autorstwie, dostrzegając jedynie cechy malarstwa Ma-
riotta di Nardo40. Pokłon Trzech Króli zapewne został
namalowany w czasie zbliżonym do powstania wspo-
mnianego witraża (1404-1405), gdy na gruncie florenc-
kim pojawiły się pierwsze dzieła w stylu międzynaro-
dowym41. Niektóre cechy formalne oberlińskiej części
predelli wydają się wiązać z zagadnieniem współpracy
Mariotta z Ghibertim. Jeśli odrzucilibyśmy tezę o udziale
młodego Lorenza w powstaniu tej części predelli, jej
datowanie należałoby przesunąć o kilka lat później, gdyż
adaptacja gotyku międzynarodowego w twórczości
ówczesnych malarzy reprezentujących tzw. styl popu-
lamo-konserwatywny, odbywała się stopniowo.
Omawiając kwestie atrybucyjne predelli należy też
pamiętać, że stanowi ona jedynie fragment nieznanej
nam nastawy ołtarzowej. Być może nowe spojrzenie na
problem autorstwa Ghibertiego przyniosłaby, przynaj-
mniej częściowa, rekonstrukcja ołtarza. Spośród zacho-
wanych prac malarskich Mariotta najbliższym styli-
stycznie dziełem jest prawe skrzydło z nieznanego po-
liptyku, z wizerunkami świętych: Mikołaja i Łucji,
sprzedane w roku 1930 na aukcji Sotheby’s w Londy-
nie (fig. 12)42. Boskovits datuje ten obraz na lata 1400-
140543; powstał on więc prawdopodobnie w tym samym
okresie, co obie części predelli. Wskazuje na to m.in.
„styl rzeźbiarski”, który dostrzegamy zarówno w opra-
cowaniu szat świętej Łucji, jak również w partii płasz-
40 Bel łosi, zob. Lorenzo Ghiberti. Materia..., s. 144.
41 Według opinii ustnej Luciana Bellosiego, predella Mariotta
di Nardo jest dziełem późniejszym. Opinia Bellosiego dotyczy stop-
niowej adaptacji form gotyku międzynarodowego przez starszych
malarzy, po r. 1404. Wydaje się jednak, że w przypadku Mariotta di
Nardo mamy do czynienia z nieco inną sytuacją, związaną ze współ-
pracą z Ghibertim-jednym z inicjatorów stylu międzynarodowego
w sztuce florenckiej. Zbliżenie stylistyczne Mariotta i Ghibertiego
nastąpiło w latach około 1400-1405. Późniejsze dzieła Mariotta ada-
ptują pewne elementy gotyku międzynarodowego Lorenza Monaco.
42 Katalog aukcyjny Sotheby’s (Londyn, 1 III 1930), poz. 55;
Boskovits, Pittura..., s. 396, fig. 486.
43 Boskovits, Pittura..., s. 396.
cza świętego Józefa na krakowskiej części predelli.
Wśród elementów łączących omawiane dzieła odnaleźć
możemy inspiracje gotykiem międzynarodowym. Smu-
kła lekka linia kształtująca figurę świętej Łucji przypo-
mina postacie Pokłonu Trzech Króli. Dokonanie szcze-
gółowego studium obrazu nie jest dziś możliwe ze
względu na nieznane miejsce jego przechowywania.
Zdjęcie nie pozwala nam bowiem na porównanie punc
oraz sposobu wykończenia krawędzi tych dzieł. Na jego
podstawie można jedynie stwierdzić, że nimby świę-
tych zostały w nieco inny sposób opracowane niż na
obrazach z Krakowa i Oberlina. Różnica ta nie może
jednak negować umieszczenia tych dzieł w jednym oł-
tarzu. Często bowiem w nastawach ołtarzowych mamy
do czynienia z kilkoma rodzajami punc.
Wskazane powyżej argumenty nie dowodzą pocho-
dzenia z jednego ołtarza obrazu przedstawiającego świę-
tego Mikołaja i Łucję oraz predelli z Adoracją pasterzy
i Pokłonem Trzech Króli. Trudno jednak spośród zna-
nych prac Mariotta wskazać bliższe sobie stylistycznie
dzieła. Niestety, nie wiemy jaką strukturę pierwotnie
miał ołtarz Mariotta. Można jedynie, w przypadku
umieszczenia na jednej predelli dwóch Adoracji, spró-
bować określić jego program ikonograficzny.
W ówczesnym malarstwie włoskim, na predellach za-
wierających sceny związane z Bożym Narodzeniem,
mamy do czynienia z kilkoma schematami44. Na podsta-
wie zachowanych przykładów należy przypuszczać, że
interesująca nas predella mogła zaczynać się od sceny
Zwiastowania lub Nawiedzenia i prawdopodobnie była
poświęcona wydarzeniom towarzyszącym narodzinom
oraz dzieciństwu Jezusa. Przykładami są tutaj dwie pre-
delle: pierwsza - Lorenza Monaco, która ukazuje sceny
Nawiedzenia, Bożego Narodzenia (kolekcja Lehmana,
Metropolitan Museum of Art, Nowy York), Pokłonu
Trzech Króli (Courtauld Art Gallery, Londyn) i Ucieczki
do Egiptu (Lindenau-Museum, Altenburg)4-; druga-dzie-
ło Mariotta di Nardo przedstawiające Zwiastowanie i Ad-
orację pasterzy (częściowo zrekonstruowana, Pinakote-
ka Watykańska)46. Podobny układ, zredukowany do trzech
44 Na temat malowanych predelli w sztuce włoskiej istnieje
jedynie kilka opracowań, które niestety zajmują się tylko wybra-
nymi przykładami, bez szerszego kontekstu (R. Salvini, L. Tra-
verso, The Predella frorn XIIIth to the XVIth Centuries, London
1970), bądź traktują jedynie o strukturach przestrzennych predelli
w kontekście nastaw ołtarzowych (A. Preis er, Das Entstehen and
die Entwicklung der Predella in der italienischen Malerei, Hildes-
heim, New York 1973).
45 Predelle publikuje Boskovits, Pittura..., s. 337, 347-348,
350. Identyczny układ scen występuje w predelli ołtarza Zwiasto-
wania w kaplicy Bartolini Salimbeni w kościele Santa Trinita we
Florencji; zob. Eisenberg, Lorenzo Monaco..., fig. 120-127.
46 Zob. Boskovits, Pittura..., s. 400.
262