Studia Waweliana (11/12.2002-2003)

samego zamku, jak i całego wzgórza od roku 1880. Wstępne
prace nad tym materiałem zostały wykonane w okresie mię-
dzywojennym. Dzięki odnalezionemu fragmentowi kafla
z imieniem Bartłomieja z Kazimierza i porównaniem z inny-
mi obiektami, udało się ustalić osobę wykonawcy renesanso-
wych pieców wawelskich. Wówczas rozpoczęto również re-
konstruowanie kafli z ułamków. Był to jednak dopiero począ-
tek pracy, której kontynuacji podjęła się wtedy Maria Piątkie-
wiczówna. Pierwszą czynnością było posegregowanie kaflo-
wego gruzu tak, aby można było zorientować się w materiale
i umożliwić scalanie kolejnych kafli. Sklejanie i uzupełnianie
wybranych kawałków było wykonywane przez konserwato-
rów pod jej ścisłym nadzorem. Równocześnie z tym niemal
fizycznym zajęciem prowadziła studia nad historiąkaflarstwa
i na podstawie poświęconej temu tematowi pracy uzyskała
stopień magistra w roku 1952.

Jak się później okazało, był to początek jej osiągnięć w tej
dziedzinie. Z wielkim zaangażowaniem nadal prowadziła ba-
dania nad piecami z królewskiego zamku, a prace jej szły
w dwóch równoległych kierunkach. Jeden, czysto praktyczny,
to kontynuowanie łączenia nieprzebranej ilości ułamków w no-
we całości. Drugi, to badania naukowe, poszukiwania ikono-
grafii i przykładów, które byłyby wzorem dla odtworzenia ca-
łych pieców z największym prawdopodobieństwem ich pier-
wotnego wyglądu. Prace zakończyła dużym sukcesem. Powsta-
ły trzy modele według jej projektów, wykonane perfekcyjnie
przez wybitnego modelarza Feliksa Dańczaka.

To dzięki wynikom jej pracy w ekspozycji stałej wystawy
„Wawel Zaginiony” możemy podziwiać bogate kształty pie-
ców, będących niegdyś ważnym elementem wystroju komnat
królewskiego zamku, a wraz z dziesiątkami przykładów kaf i
- w dużej mierze również przez nią zrekonstruowanych - sta-
nowią całość unikatową w skali światowej, budzącą zaintere-
sowanie fachowców dzięki wierności historycznej, a dekora-
cyjność obiektów przyciąga uwagę zwiedzających.

Prowadzone przez nią prace badawcze zostały uwieńczone
opublikowaniem w roku 1960, w drugim tomie Studiów do
Dziejów Wawelu, obszernej rozprawy poświęconej wczesno-
renesansowym kaflom wawelskim. Przedstawiwszy dzieje zbio-
ru i stan badań, autorka omówiła typy kafli, a następnie zajęła
się ich datowaniem oraz ustaleniem kręgu wpływów, w jakim
powstały. Tu pomocne okazały się wyniki badań technologicz-
nych i chemicznych szkliwa, które prowadziła wraz ze swym
mężem, poślubionym w 1950, chemikiem, Jerzym Dereniem,
później profesorem Wydziału Ceramiki AGH. Opierając się na
materiale źródłowym zajęła się historią wawelskich pieców
z początku wieku XVI, przedstawione zaś przykłady ikonogra-
ficzne świadczą o właściwych założeniach przyjętych do re-
konstrukcji najwspanialszego pieca zwanego „królewskim”. Na
podstawie tej pionierskiej pracy dopuszczona została do otwar-
cia przewodu doktorskiego na Uniwersytecie Jagiellońskim.
W roku 1961 otrzymała stopień doktora nauk humanistycznych.
Promotorem był prof. Jerzy Szabłowski, recenzentami profe-
sorowie Adam Bochnak i Józef Dutkiewicz.

Kaflarstwo pozostało na zawsze jej pasją zawodową.
Świadczą o tym publikacje, takie jak artykuł o piecach z Wi-
śniowca w wawelskim zamku, który ukazał się we francu-
skim czasopiśmie fachowym Cahiers de la Ceramiąue (1963),
czy jedna z ostatnich jej prac (1999) o zaskakującym fakcie
umieszczania w Polsce na kaflach w wieku XVI podobizn
sułtana tureckiego Sulejmana II Wspaniałego i jego żony
Roksolany. Podejmowała rozmaite akcje, jak cykl audycji ra-
diowych i telewizyjnych propagujących ten temat. Intereso-
wała się znaleziskami kafli, przede wszystkim na terenie Kra-
kowa, gdyż dostarczały one materiału porównawczego do wa-
welskiego zbioru, jak również z całej Polski, o którym była
informowana jako znana specjalistka. Pod jej kierunkiem usta-
wiono wiele zabytkowych pieców w różnych budowlach.
Współpracowała często z architektem-konserwatorem Andrze-
jem Karbowskim, swym zięciem, który przejął jej „kaflarską
pasję”. Ich wspólnym dziełem było odtworzenie w roku 1984
dwóch pieców z XVII wieku, z bardzo bogatego znaleziska
ułamków kaflowych w kamienicy Hetmańskiej w Rynku
Głównym w Krakowie. W roku 1979 zaprojektowała przy
jego współpracy dwa siedemnastowieczne piece dla Zamku
Królewskiego w Warszawie. Na podstawie znacznie skrom-
niejszego niż wawelski materiału zabytkowego dokonała re-
konstrukcji kafli, a następnie całych pieców. Rysunkową do-
kumentację wykonał drugi jej mąż, poślubiony w roku 1978
Wojciech Łęski, architekt. Zbudowane w latach 1989-1991
reprezentacyjne piece, z nowo wypalonych kafli, zdobią dziś
pomieszczenia parteru warszawskiego zamku. Już po jej śmier-
ci, w roku 2004 Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej
w Przemyślu wykorzystało jeden z projektów warszawskich,
budując pod kierunkiem Andrzeja Karbowskiego piec w Ka-
mienicy Bzykowskiej wykorzystując materiał pozyskany
z miejscowych badań.

Utrzymywała kontakty zawodowe z osobami zajmujący-
mi się ceramiką artystyczną, takimi jak dr Maria Starzewska
z Wrocławia, dr Ewa Birkenmeier z Warszawy, a w dziedzi-
nie kaflarstwa szczególnie bliskie stosunki łączyły ją z mgr
Elżbietą Kilarską z Gdańska. Przez długie lata konsultowała
wszystkie etapy rekonstrukcji i ustawienia sławnego pieca
w Dworze Artusa. Była to praca prowadzona z dużym zaan-
gażowaniem, wyłącznie na zasadzie koleżeńskiej pomocy. W
ciągu wielu lat zgromadziła ogromny materiał dotyczący pol-
skiego kaflarstwa w postaci notatek, zapisów, dokumentacji,
nosiła się bowiem z zamiarem dokonania wielkiego dzieła -
opracowania całości tego zagadnienia w Polsce. Zamierzenie
to jednak, niestety, zostało przerwane przez chorobę. Cały
zgromadzony materiał przekazała na Wawel, mając nadzieję,
że kiedyś zostanie wykorzystany.

Choć problemy zabytkowych pieców zajmowały główne
miejsce w jej działalności, to nie były one jedynym przed-
miotem jej zainteresowań i badań naukowych. Od roku 1952
kierowała działem ceramiki Państwowych Zbiorów Sztuki na
Wawelu. W tej kolekcji, wówczas jeszcze niedużej, wyróż-
niał się szczególnie cenny, wysokiej klasy zespół włoskiej

282