Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (16.1954)

OBRAZY CANALETTA Z DZIEJÓW POLSKI


II. 18. B. Strachovsky (według J. M. Brandeisa),
Władysław Aleksander Łubieński. Miedzioryt. 1740
nego i nie wszystko jest ujęte konsekwentnie w spo-
sób realistyczny. Obok rzeczy wiernych z punktu wi-
dzenia historycznego mamy u niego licencje i od-
stępstwa od prawdy, obok pierwiastków realistycz-
nych — pierwiastki umowne.
Jak dotąd, nie ustalono bliżej miejsca, w którym
odbyła się elekcja Stanisława Augusta. T. Sawicki,
powołując się na A. Wejnerta, sądzi, że Locus Electio-
nis znajdował się w pobliżu ulicy Okopowej, mniej
więcej na terenie dzisiejszych cmentarzy żydowskie-
go, ewangelickiego i muzułmańskiego44. Fantazją nie-

wątpliwą są wszakże widoczne w obrazie, na hory-
zoncie, wzgórza.
„Szopę" i „koło rycerskie" Canaletto przedstawił
wiernie według sztychów z epoki. Czy przedstawił
również wiernie rozmieszczenie poszczególnych woje-
wództw i ich chorągwie? Wydaje się, że tutaj pozwo-
lił sobie na daleko idące licencje. Do „koła rycer-
skiego" prowadziły, jak wiadomo, trzy bramy: od za-
chodu dla Wielkopolski, od południa dla Małopolski,
od wschodu dla Litwy i Białorusi45. Szlachta litewska
nosiła kontusze czerwone, pozostała szlachta błękit-
ne46. U Canałetta kontusze czerwone mamy wszakże
od strony zachodniej, zamiast od wschodniej. Także
rozmieszczenie chorągwi wojewódzkich zdaje się być
dość swobodne. Tak więc od strony zachodniej, gdzie
stawały województwa wielkopolskie, mamy nie tylko
chorągiew z głową żubra pod koroną w polu szacho-
wanym białym i czerwonym, a więc chorągiew woje-
wództwa kaliskiego, ale również chorągiew z orłem
w polu czerwonym, a więc chorągiew województwa
krakowskiego, i chorągiew z orłem czarnym w polu
czerwonym, a więc chorągiew województwa płockie-
go lub rawskiego. Może Canaletto kierował się tutaj
tylko względami dekoracyjnymi. Sprawa ta wymaga
jeszcze dalszych badań.
Licencją z punktu widzenia historycznego jest
też wprowadzenie do obrazu osób, których nie mogło
być na polu elekcji, ponieważ przybyły one do Pol-
ski dopiero później, jak sam Canaletto i Crutta.
Obok tych odstępstw od prawdy historycznej
mamy w obrazie też pierwiastki umowne, nie dające
się pogodzić z jego założeniami realistycznymi.
„Szopa" i „koło rycerskie" są narysowane w ob-
razie zgodnie z prawidłami perspektywy linearnej
centralnej. Widzimy je nieco z góry, tak że wszystkie
linie poziome wznoszą się ku linii horyzontu. Nato-
miast grupy postaci na pierwszym planie są widzia-
ne każda z oddzielnego punktu widzenia: każdą z nich
widzimy tak, jakbyśmy się znajdowali na wprost
niej.
Perspektywa powietrzna jest zaznaczona w ob-
razie jedynie w sposób najbardziej schematyczny.
Zwróćmy jeszcze uwagę na pewną niekonsek-
wencję w ujęciu czasowym przedstawionych zdarzeń.
Elekcja Stanisława Augusta trwała dwa dni — 6 i 7
września 1764 r. 6 września prymas objeżdżał woje-
wództwa i zbierał wota na piśmie od wojewodów.
7 września —• mianował królem Stanisława Augusta,

44 Wejnert A., Starożytności warszawskie, 1848;
Sawicki T., jw., s. 45.
45 Gloger Z., Encyklopedia staropolska II, War-
szawa 1901, s. 124/5.
46 „Litwa tym się różniła od Korony i Rusi, iż
wszyscy byli w żupanach i kontuszach koloru mako-
wego z wyłogami karmazynowymi„Sama tylko

Litwa stała razem i zdawało się, jakby na tym
miejscu piasek w mak się obrócił, dla mundurów ma-
kowych". Elekcja Stanisława Augusta w dniu 7 wrześ-
nia 1764 r. (Wyjątki z współczesnych pamiętników,
z rękopismu ogłosił F. M. Sobieszczański), Bibliote-
ka Warszawska XXX (1842), s. 363, 364.

119