DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Rozprawy
DOI Artikel:Wallis, Mieczysław: Obrazy Canaletta z dziejów polski: wstęp
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.38029#0146
MIECZYSŁAW WALLIS
po czym marszałkowie ogłosili tę nominację, odśpie-
wano Te Deum i rozległy się wystrzały armatnie47.
Canaletto w swym obrazie przedstawia zarówno zda-
rzenia, które się działy 6 września — objeżdżanie wo-
jewództw przez prymasa i zbieranie wotów, jak zda-
rzenia, które nastąpiły 7 września — strzelanie z ar-
mat na znak, że elekcja się dokonała48, i radosne ma-
nifestacje z powodu obioru Stanisława Augusta.
W niektórych częściach obrazu elekcja słowem jesz-
cze się odbywa, w innych — już się dokonała.
Mimo wspomnianych pierwiastków umownych
i licencji „Elekcja" jest wszakże jako całość dziełem
realistycznym i w głównych rysach wiernym histo-
rycznie.
II. „WJAZD JERZEGO OSSOLIŃSKIEGO DO RZYMU"
Powstanie obrazu oraz jego tło polityczne i histo-
ryczne. Drugim obrazem Canaletta z dziejów Polski
jest namalowany w r. 1779 „Wjazd Jerzego Ossoliń-
skiego do Rzymu". Jest to obraz z dziejów Polski,
choć jego akcja rozgrywa się na ulicach Rzymu:
przedstawia on bowiem nie tylko pamiętną chwilę
z życia znakomitego polskiego męża stanu, ale zara-
zem jeden z ważnych epizodów powierzonej mu przez
Władysława IV misji dyplomatycznej do papieża Ur-
bana VIII.
Widzimy w nim na tle Piazza del Pópolo, ujęte-
go od strony północnej, wspaniały pochód przebie-
gający od ręki lewej ku prawej, skręcający następ-
nie za obeliskiem w lewo i wreszcie wkraczający,
między obu podobnymi do siebie kościołami, S. Maria
di Monte i S. Maria de’ Miracoli w Strada del Corso.
Na pierwszym planie w lewej części obrazu sam am-
basador w bogatym stroju na białym koniu. Tłumy
widzów zalegają stopnie i cokół obelisku, dachy do-
mów i mury, przyglądając się pochodowi i witając go
owacyjnie. Na wysokim murze po lewej stronie
w medalionach owalnych pod koroną królewską
wmalowane przez Bacciarellego portrety Jerzego
Ossolińskiego i Stanisława Augusta, po prawej — po-
dobne portrety, pod koroną hrabiowską, Józefa Osso-
lińskiego i Canaletta. Na murze po prawej stronie,
poniżej medalionów z portretami, napis:
,,AFIN DE REPRESENTER LE PLUS
FIDELEMENT QUE POSSIBLE
L’Entree solemnelle de George / Ossoliński
Ambassadeur de Wladislas IV Roy de Pologne
faite a Rome Tan 1633 Bernardo Ballotta (sic!) de
Canaletto, qui Ta depeint / dans ce tableau en
1779, s’est servi pour le composer des descriptions
authentiques / que la familie conserve, de l’estam-
pe de Stefano della Bella, du portrait de George
Ossoliński grave / par Testa et de diverses autres
estampes de ce terns la, tant pour l’ordre de la
marche que pour le / costume et les couleurs.
Joseph Ossoliński Palatin de Podlachie, descen-
47 Por. dziennik prymasa Łubieńskiego pod 6 i 7
września 1764 r.; cyt. Askenazy Sz., jw., s. 115/6.
48 Por. Poniatowski St. A., jw., I, s. 505.
40 Podobnie sądzi Mańkowski T., jw., s. 32.
00 W katalogu galerii Stanisława Augusta z r. 1795
figuruje pod numerem 445: „Viie de Tentree du comte
Ossoliński, ambasadeur a Rome en 1633", z dopi-
skiem: „ce tableau etoit peint pour le Cte Ossoliński
dant directe de 1’Ambassa / deur ici represente,
a obtenu aisement le permission que ce tableau
fut execute dans les / appartements et sous les
yeux du Roy Stanislas Auguste, Protegeur (sic!)
constant / des beaux Arts et surtout quand ils
servent a perpetuer la memoire des / hommes
illustres de la Nation".
Po lewej stronie zaś, również poniżej medalio-
nów, dokończenie tego napisu:
„Les deux Eglises semblables qui marquent
/ le commencement de la rue del Popolo, par
laquelle TAmbassadeur / Ossoliński est entre a Ro-
me, ont ete reellement baties que vers le corn-
men / cement du siecle present, mais comme on
ne peut Savoir, quel aspect Tentree de / cette vue
presentait en 1633, on a eru pouvoir se permettre
cette seule libertć contrę / la stricte verite de
THistoire en figurant le Site tel qu’ / il est au-
jourd’hui".
Napis ten zawiera cenne informacje, rzucające
światło na powstanie, źródła i charakter obrazu.
Dowiadujemy się z niego najpierw, że obraz był
malowany na zamówienie Józefa Ossolińskiego, woje-
wody podlaskiego (którego nie należy mieszać ani
z Józefem Janem Kantym Ossolińskim, wojewodą wo-
łyńskim w latach 1756/75, ani z Józefem Maksymilia-
nem Ossolińskim (1748—1826), współpracownikiem
Monitora, później zaś bibliografem i historykiem li-
teratury polskiej i fundatorem Zakładu Narodowego
im. Ossolińskich).
Z napisu tego dowiadujemy się następnie, że
„Wjazd" był malowany „w apartamentach i pod
okiem króla Stanisława Augusta". Jest rzeczą wielce
prawdopodobną, że był on malowany nie tylko „pod
okiem króla", ale i przy jego współudziale. Król mógł
w szczególności, wraz z Józefem Ossolińskim, dostar-
czyć Canalettowi źródeł i wzorów, którymi ten się
posługiwał przy malowaniu „Wjazdu"49. Później król
był tak przywiązany do tego obrazu, że jeszcze w r.
1795, w szesnaście lat po jego ukończeniu, przecho-
wywał go w swej galerii jako depozyt50. Następnie
qui le possede, et non pas pour le Roi". W wyjaśnie-
niach Bacciarellego, przedłożonych 1 maja 1809 Kło-
sowskiemu, czytamy również: „nr 445 etoit un ta-
bleau peint par Canaletti pour le comte Ossoliński
par ordre du Roi". Mańkowski T., jw., s. 263, 32, 48.
Informacja Rastawieckiego i idącego za nim Fri-
tschego o replice, która była własnością króla, polega,
jak się zdaje, na nieporozumieniu.
120
po czym marszałkowie ogłosili tę nominację, odśpie-
wano Te Deum i rozległy się wystrzały armatnie47.
Canaletto w swym obrazie przedstawia zarówno zda-
rzenia, które się działy 6 września — objeżdżanie wo-
jewództw przez prymasa i zbieranie wotów, jak zda-
rzenia, które nastąpiły 7 września — strzelanie z ar-
mat na znak, że elekcja się dokonała48, i radosne ma-
nifestacje z powodu obioru Stanisława Augusta.
W niektórych częściach obrazu elekcja słowem jesz-
cze się odbywa, w innych — już się dokonała.
Mimo wspomnianych pierwiastków umownych
i licencji „Elekcja" jest wszakże jako całość dziełem
realistycznym i w głównych rysach wiernym histo-
rycznie.
II. „WJAZD JERZEGO OSSOLIŃSKIEGO DO RZYMU"
Powstanie obrazu oraz jego tło polityczne i histo-
ryczne. Drugim obrazem Canaletta z dziejów Polski
jest namalowany w r. 1779 „Wjazd Jerzego Ossoliń-
skiego do Rzymu". Jest to obraz z dziejów Polski,
choć jego akcja rozgrywa się na ulicach Rzymu:
przedstawia on bowiem nie tylko pamiętną chwilę
z życia znakomitego polskiego męża stanu, ale zara-
zem jeden z ważnych epizodów powierzonej mu przez
Władysława IV misji dyplomatycznej do papieża Ur-
bana VIII.
Widzimy w nim na tle Piazza del Pópolo, ujęte-
go od strony północnej, wspaniały pochód przebie-
gający od ręki lewej ku prawej, skręcający następ-
nie za obeliskiem w lewo i wreszcie wkraczający,
między obu podobnymi do siebie kościołami, S. Maria
di Monte i S. Maria de’ Miracoli w Strada del Corso.
Na pierwszym planie w lewej części obrazu sam am-
basador w bogatym stroju na białym koniu. Tłumy
widzów zalegają stopnie i cokół obelisku, dachy do-
mów i mury, przyglądając się pochodowi i witając go
owacyjnie. Na wysokim murze po lewej stronie
w medalionach owalnych pod koroną królewską
wmalowane przez Bacciarellego portrety Jerzego
Ossolińskiego i Stanisława Augusta, po prawej — po-
dobne portrety, pod koroną hrabiowską, Józefa Osso-
lińskiego i Canaletta. Na murze po prawej stronie,
poniżej medalionów z portretami, napis:
,,AFIN DE REPRESENTER LE PLUS
FIDELEMENT QUE POSSIBLE
L’Entree solemnelle de George / Ossoliński
Ambassadeur de Wladislas IV Roy de Pologne
faite a Rome Tan 1633 Bernardo Ballotta (sic!) de
Canaletto, qui Ta depeint / dans ce tableau en
1779, s’est servi pour le composer des descriptions
authentiques / que la familie conserve, de l’estam-
pe de Stefano della Bella, du portrait de George
Ossoliński grave / par Testa et de diverses autres
estampes de ce terns la, tant pour l’ordre de la
marche que pour le / costume et les couleurs.
Joseph Ossoliński Palatin de Podlachie, descen-
47 Por. dziennik prymasa Łubieńskiego pod 6 i 7
września 1764 r.; cyt. Askenazy Sz., jw., s. 115/6.
48 Por. Poniatowski St. A., jw., I, s. 505.
40 Podobnie sądzi Mańkowski T., jw., s. 32.
00 W katalogu galerii Stanisława Augusta z r. 1795
figuruje pod numerem 445: „Viie de Tentree du comte
Ossoliński, ambasadeur a Rome en 1633", z dopi-
skiem: „ce tableau etoit peint pour le Cte Ossoliński
dant directe de 1’Ambassa / deur ici represente,
a obtenu aisement le permission que ce tableau
fut execute dans les / appartements et sous les
yeux du Roy Stanislas Auguste, Protegeur (sic!)
constant / des beaux Arts et surtout quand ils
servent a perpetuer la memoire des / hommes
illustres de la Nation".
Po lewej stronie zaś, również poniżej medalio-
nów, dokończenie tego napisu:
„Les deux Eglises semblables qui marquent
/ le commencement de la rue del Popolo, par
laquelle TAmbassadeur / Ossoliński est entre a Ro-
me, ont ete reellement baties que vers le corn-
men / cement du siecle present, mais comme on
ne peut Savoir, quel aspect Tentree de / cette vue
presentait en 1633, on a eru pouvoir se permettre
cette seule libertć contrę / la stricte verite de
THistoire en figurant le Site tel qu’ / il est au-
jourd’hui".
Napis ten zawiera cenne informacje, rzucające
światło na powstanie, źródła i charakter obrazu.
Dowiadujemy się z niego najpierw, że obraz był
malowany na zamówienie Józefa Ossolińskiego, woje-
wody podlaskiego (którego nie należy mieszać ani
z Józefem Janem Kantym Ossolińskim, wojewodą wo-
łyńskim w latach 1756/75, ani z Józefem Maksymilia-
nem Ossolińskim (1748—1826), współpracownikiem
Monitora, później zaś bibliografem i historykiem li-
teratury polskiej i fundatorem Zakładu Narodowego
im. Ossolińskich).
Z napisu tego dowiadujemy się następnie, że
„Wjazd" był malowany „w apartamentach i pod
okiem króla Stanisława Augusta". Jest rzeczą wielce
prawdopodobną, że był on malowany nie tylko „pod
okiem króla", ale i przy jego współudziale. Król mógł
w szczególności, wraz z Józefem Ossolińskim, dostar-
czyć Canalettowi źródeł i wzorów, którymi ten się
posługiwał przy malowaniu „Wjazdu"49. Później król
był tak przywiązany do tego obrazu, że jeszcze w r.
1795, w szesnaście lat po jego ukończeniu, przecho-
wywał go w swej galerii jako depozyt50. Następnie
qui le possede, et non pas pour le Roi". W wyjaśnie-
niach Bacciarellego, przedłożonych 1 maja 1809 Kło-
sowskiemu, czytamy również: „nr 445 etoit un ta-
bleau peint par Canaletti pour le comte Ossoliński
par ordre du Roi". Mańkowski T., jw., s. 263, 32, 48.
Informacja Rastawieckiego i idącego za nim Fri-
tschego o replice, która była własnością króla, polega,
jak się zdaje, na nieporozumieniu.
120