Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (16.1954)

MICHAŁ WALICKI

deksie Bohema0 już około 1505 r. Wyrazem wzrasta-
jącego znaczenia tego bractwa są również, gdy chodzi
o Warszawę, uchwały miejskie z 1540 i 1547 r., a zatem
podjęte na krótko przed wykonaniem warszawskiego
godła7.
.Jak dotąd, chyba Kołaczkowskiemu i Krausharo-
wi przypisać należy nie opartą na niczym próbę uzna-
nia warszawskiego kurka za dzieło głośnego krakow-
skiego złotnika Mikołaja (Nielsa) Nonnarita, znanego
ze swych prac dla dworu królewskiego w Krakowie8.
Pomijając już brak materiału porównawczego, wobec
zachowania się prac tego mistrza, domysł ów upada
poprostu z tej racji, że w 1550 r. N. Nonnerth (sic!)
figuruje jako już nieżyjący w zapiskach krakowskich”.
Niekoniecznie zresztą w Krakowie szukać należy
warszawskiego monogramisty. Decentralizacja ośrod-
ków wytwórczości złotniczej w XVI wieku jest faktem
parokrotnie już podniesionym, a co ciekawsze, właśnie
Mazowsze dysponowało szeroko rozrzuconą siecią war-
sztatów złotniczych10. W samej Warszawie, a również
i w Płocku, wbrew dość wstrzemięźliwej ocenie Lep-
szego,, kwitnie ten przemysł całą pełnią już od schył-
ku XV wieku. Wydaje się zatem rzeczą wskazaną
w Warszawie a nie gdzieindziej szukać autora obcho-
dzącego nas przedmiotu.
Zasługom naukowym i pracy Euzebiusza Łopaciń-
skiego zawdzięczamy nowy zasób wiadomości o złot-
nikach warszawskich omawianego okresu. W zesta-
wieniu ze znanymi już dawniej lista tych imion, naz-
wisk i przezwisk złotników czynnych na przestrzeni
XVI stulecia przekracza liczbę pięćdziesięciu. Niektó-
re z nich tylko mogą być przedmiotem niniejszych roz-
ważań, zatrzymać się bowiem musimy na tych jedynie,
których imiona bądź odpowiadają inicjałom złotnika,
wyrytym na kurku, bądź związane są bliżej z osobą
Jana Baryezki, który w r. 1552, roku wykonania
godła, zdobył godność króla kurkowego. Zważywszy
znaczenie Baryezki wśród warszawskiego patrycjatu
słusznym wydaje się domysł o wykonaniu tego pięk-
nego godła na zlecenie miasta11. ,
Wiemy przede wszystkim,, że w samym rodzie
Baryczków był złotnik Jakub czynny w r. 1559, a za-
pewne i wcześniej12; dla możnej tej rodziny pracował
niejaki Lucas13 znany m. i. z aktu z 1543 r., w którym
zobowiązuje się wykonać pacyfikał z trzech marek
srebra dla ołtarza baryczkowskiego, logowany testa-

6 Estreicher K., Miniatury kodeksu Behema oraz
ich treść obyczajowa, Rocznik Krakowski XXIV (1933),
par. 10 oraz Winkler F., Der Krakauer Behaim-Co-
dex, Berlin 1941.
7 Sas-Jaworski T., Bractwo strzelców kurkowych
w Warszawie, Warszawa 1932, s. 14.
8 Lepszy L., Przemysł złotniczy w Polsce, Kraków
193'3, s. 157, nr 486.
9 Liber actorum consularium Crac. (1549—52).
A. Gł. A. D. nr 442, 120 (wg wypisów Euzebiusza Ło-
pacińskiego, rkps w zbiorach Zarządu Ochrony i Kon-
serwacji Zabytków M. K. i S.).
10 Baranowski L., Przemysł polski w XVI w., War-
szawa 1919, s. 61 i nast. oraz Pazyra S., Dzieje miast
na Mazowszu, Warszawa 1936.
11 Jaworski, jw., s. 16.

mentem przez Mikołaja Baryczkę14. Imiona tych złot-
ników, jak również nazwisko Baryezki nie odpowia-
dają inicjałom umieszczonym na godle warszawskim.
Z tego też względu nie wchodzi w rachubę Mathias
Elebranth de Stargard zwłaszcza, że składa on przy-
sięgę na obywatelstwo m. st. Warszawy dopiero
w 1561 r.15. Inny Ellenbranth, Lucas wzmiankowany
pod r. 1569 identyczny jest zapewne ze wspomnianym
już uprzednio złotnikiem Łukaszem znanym ze spra-
wy o wykonanie pacyfikału baryczkowskiego16. Gdy
tedy nazwiska te odpadają samo przez się, zatrzymać
się nam wypadnie na jednym jeszcze nazwisku —
rodziny Erlerów, której aż trzech przedstawicieli było
złotnikami warszawskimi na przestrzeni lat XVI stu-
lecia.
Baranowski zaczerpnął był z ksiąg miejskich
m. Warszawy wiadomości o Mikołaju Erlerze, wymie-
nionym pod r. 1554, Andrzeju — pod r. 1574 i Gabrie-
lu wzmiankowanym w r. 158317. Wypisy E. Łopaciń-
skiego uzupełniają nieco ten interesujący zespół infor-
macji. Tak więc Mikołaj Erler (zapewne imiennik póź-
niejszego Mikołaja, drugiego z rzędu) wymieniony
jest jako ławnik miasta, wspólnie z malarzem Piotrem
już w 1508 r.18. Z roku 1571 datuje się akt sprzedaży
kamienicy przy rynku staromiejskim przez Jana Er-
ler a, Józefowi Słomkowiczowi, cyrulikowi19. W r. 1595
Gabriel Erler, złotnik, nabywa dom od miecznika Al-
berta Przeworskiego za kwotę 450 zł. przy ul. Zamko-
wej20. Wreszcie z r. 1602 pochodzi wiadomość o sprze-
daży przez Jana Erler a domu położonego obok domu
aptekarza królewskiego Mikołaja Mariani21.
Otóż, przyjmując pisownię imienia Mikołaja Er-
lera (juniora?) w brzmieniu łacińskim (Nicolaus)
względnie niemieckim (Niclos) często używanymi przez
mieszczaństwo polskie tego czasu w aktach urzędo-
wych, upatruję, nie wiem czy słusznie,, możność zwią-
zania inicjałów NE z imieniem i nazwiskiem Nicolausa
vel Niclosa Erlera, złotnika warszawskiego. Zatrud-
niony w służbie artystycznej Baryczków Lucas Ellen-
branth zdaje się, że nie może tym razem być branym
pod uwagę. Sądzę tedy, że można pójść dosyć daleko
i osobistą inicjatywę poruczenia Mikołajowi Erlero-
wi tej pięknej pracy przypisać Janowi Baryczce, pia-
stującemu w tym pamiętnym dla bractwa roku pod-
wójne godności „consults varsaviensis“ i „regis sa-
gittatiorum“.

12 Lepszy, jw., s. 313; Baruch M., Boryczkowie,
Warszawa 1914, s. 143; Baranowski, jw., s. 61.
13 Acta Advocatalia et Scabinalia 1543—1555, nr
532 (wypisy E. Łopacińskiego, jw.).
14 Por. Baruch, jw., s. 142, i Lepszy, jw., s. 319.
15 Acta Advocatalia et Scabinalia, nr 526, K, 143
(wypisy E. Łopacińskiego, jw.).
16 Lepszy, jw., s. 314; Baranowski, jw., s. 62.
17 Baranowski, jw., s. 62; Lepszy, jw., s. 314.
18 Akta ekonomiczne Starej i Nowej Warszawy,
nr 1223, miscellanea (wypisy E. Łopacińskiego, jw.).
19 Acta Advocatalia et Scabinalia Ant. Varsoviae
(1568—1601), nr 541, 28 (wypisy jw.).
20 Dtto, za okres 1591—1600, nr 13, L. 192 (wy-
pisy jw.).
21 Dtto, nr 541, K. 158 (wypisy jw.).

152