DOI Heft:
Nr. 4
DOI Artikel:Recenzje
DOI Artikel:Mrozińska, Maria: [Rezension von: Daniel Chodowiecki]
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.38029#0550
RECENZJE
II. 2. D. Chodowiecki, Satyra na niesumiennych drukarzy.
(Fot. H. Romanowski)
chciał uniknąć tsgo obcego terminu,
to powinien był sprawę omówić.
7. Wśród prac Chodowieckiego
sztychowanych przez innych artys-
tów należało pomieścić J. Łęskiego
frontispice do Miernictwa wojenne-
go (Rastawiecki13 nr 4, Gosieniecka 14
nr 608), który jest plagiatem z mie-
dziorytu Chodowieckiego (Engel-
man15 nr 76).
8. Nie wymieniona w wykazie
tablica XXXV pt. Typy szlacheckie,
rysunek piórem, przedstawia dwa
szkice głowy tego samego modela.
Wykaz rycin według Chodowiec-
kiego można by jeszcze uzupełnić
satyrą na rozbiór Polski w r. 1794
(Hirsch 16 nr 394), która jest odwró-
coną kopią satyry Chodowieckiego
na niesumiennych drukarzy (Engel-
mann nr 394). Rycinę tę (il. 2) wy-
konał Chodowiecki na zamówienie
nakładcy berlińskiego C. F. Him-
burga dla poruszenia opinii przeciw
tym księgarzom, którzy bogacą się
cudzym kosztem, przedrukowując
książki, do jakich koledzy ich w ucz-
ciwy sposób nabyli prawa. Wyobra-
ził w nim mężczyznę napadniętego
przez rabusiów, w których sportre-
towani są znani księgarze . Jeden
zdziera mu z ramion koszulę, dwaj,
pod osłoną groty, dzielą się jego fra-
kiem. Napadnięty nie broni się,
wskazuje tylko ręką na uśpioną z le-
wej strony Sprawiedliwość. Za jego
plecami, trzej mężczyźni w bieliźnie
oddalają się z gestami rozpaczy, w
powietrzu unoszą się demon i pusz-
czyk. Tytuł w przekładzie polskim:
„Sprawy ponure czyli przyczynek do
historii księgarstwa w Niemczech.
Alegorycznie najtrafniej przedsta-
wiony ku przestrodze wszystkim
rzetelnym księgarzom. Na składzie u
C. F. Himburga w Berlinie. D. Cho-
dowiecki del. et sculp. 1781“.
Trawestując rycinę, w kompozycji
nie wprowadzono zmian (il. 3), usu-
nięto jedynie trzech obrabowanych i
demony, a najaktywniejszego z ra-
busiów zastąpiono przez postać Ka-
tarzyny; na korpusach dwóch pozo-
stałych osadzono głowy Józefa II i
Fryderyka-Wilhelma, napadniętemu
nadano rysy Stanisława Augusta,
krajobraz ożywiono wojskiem ucie-
kającym od strony warownego mia-
sta na horyzoncie. U dołu zamiesz-
czono tytuł: „Circoncision a Stani-
slaus A Paris, chez Marat a la place de
Revolution N° 1794“. Wbrew spoty-
kanej niekiedy opinii z satyrą tą nic
nie ma wspólnego Chodowiecki. Ja-
ko peintre-graveur nie potrzebował
posługiwać się starym tematem dla
oddania świeżej i nierównie rozleg-
lejszej treści: na pomysłach mniej
lub bardziej dowcipnych nigdy mu
nie zbywało, a sądząc z jego współ-
czesnej wypowiedzi17 trudno przy-
puścić, by sprawa stanowiła dlań te-
mat do żartów. Ryciny Chodowiec-
kiego rozchodziły się po całej Euro-
pie, były natychmiast naśladowane i
kopiowane bez skrupułów, o czym
nie brak wzmianek w listach. Ten
sam los spotkał „Sprawy ponure", w
których w ten sposób plagiator par-
tycypował, stając się poniekąd na-
śladowcą niesumiennych księgarzy i
trojga koronowanych rozbójników.
Ciekawe, że w jego redakcji mocar-
stwa zaborcze dokonują rozbioru
Polski pod auspicjami Marata. To
legitymowanie się nieoczekiwanym
sprzymierzeńcem, zarówno jak po-
dejrzana francusczyzna tytułu suge-
rują, że satyra powstała nad Spre-
wą.
Bibliografia. Uderzają w niej dwie
poważne luki: brak najbardziej źró-
dłowej pozycji, tj. listów Chodo-
wieckiego 18, oraz, wśród opracowań
polskich, artykułu Z. Batowskiego w
Roczniku Muzeum Narodowego w
Warszawie19. Przy pozycji Kaem-
merer, Daniel Chodowiecki, 1897,
brak wzmianki o skróconym przekła-
dzie w Wędrowcu, r. 1903.
Wstęp. Rozpatrując przyczyny wy-
narodowienia się Chodowieckich
przedmówca nie docenił wpływu
dwóch silnych indywidualności ko-
biecych, który poczucie związków z
Niemcami całkowicie anulował. Bab-
ka Daniela ze strony matki, M-me
Ayrer urodzona de Vaillet, dzieci ja-
13 Słownik rytowników polskich,
Poznań 1886.
14 Daniel Chodowiecki. Katalog
wystawy, Muzeum Pomorskie w
Gdańsku 1952, nr 608.
15 Engelmann W., D. Chodowiec-
ki’s samtliche Kupferstiche, Leipzig
1856.
16 Hirsch R., Naćhtrage und Be-
richtungen zu D. Chodowiecki’s sam-
tliche Kupferstiche beschreiben von
W. Engelmann, wyd. II, Leipzig 1906:
„Eine gegenseitige Kopie ist eine Ka-
rikatur auf die Teilung Polens".
17 Briefe an die Grdfin Chr. von
Solms-Laubach, Strassburg 1927, list
nr 46, s. 180; Makowski B., jw., s. 118.
18 Daniel Chodowiecki, Briefwech-
sel zwischen ihm und seinen Zeit-
genossen I, Berlin 1919; Briefe an
Anton Graff, Berlin und Leipzig
1921; Briefe an die Grdfin Chr.
Solms-Laubach, wszystkie wydane
przez Charlotte Steinbrucker.
19 Jw.
482
II. 2. D. Chodowiecki, Satyra na niesumiennych drukarzy.
(Fot. H. Romanowski)
chciał uniknąć tsgo obcego terminu,
to powinien był sprawę omówić.
7. Wśród prac Chodowieckiego
sztychowanych przez innych artys-
tów należało pomieścić J. Łęskiego
frontispice do Miernictwa wojenne-
go (Rastawiecki13 nr 4, Gosieniecka 14
nr 608), który jest plagiatem z mie-
dziorytu Chodowieckiego (Engel-
man15 nr 76).
8. Nie wymieniona w wykazie
tablica XXXV pt. Typy szlacheckie,
rysunek piórem, przedstawia dwa
szkice głowy tego samego modela.
Wykaz rycin według Chodowiec-
kiego można by jeszcze uzupełnić
satyrą na rozbiór Polski w r. 1794
(Hirsch 16 nr 394), która jest odwró-
coną kopią satyry Chodowieckiego
na niesumiennych drukarzy (Engel-
mann nr 394). Rycinę tę (il. 2) wy-
konał Chodowiecki na zamówienie
nakładcy berlińskiego C. F. Him-
burga dla poruszenia opinii przeciw
tym księgarzom, którzy bogacą się
cudzym kosztem, przedrukowując
książki, do jakich koledzy ich w ucz-
ciwy sposób nabyli prawa. Wyobra-
ził w nim mężczyznę napadniętego
przez rabusiów, w których sportre-
towani są znani księgarze . Jeden
zdziera mu z ramion koszulę, dwaj,
pod osłoną groty, dzielą się jego fra-
kiem. Napadnięty nie broni się,
wskazuje tylko ręką na uśpioną z le-
wej strony Sprawiedliwość. Za jego
plecami, trzej mężczyźni w bieliźnie
oddalają się z gestami rozpaczy, w
powietrzu unoszą się demon i pusz-
czyk. Tytuł w przekładzie polskim:
„Sprawy ponure czyli przyczynek do
historii księgarstwa w Niemczech.
Alegorycznie najtrafniej przedsta-
wiony ku przestrodze wszystkim
rzetelnym księgarzom. Na składzie u
C. F. Himburga w Berlinie. D. Cho-
dowiecki del. et sculp. 1781“.
Trawestując rycinę, w kompozycji
nie wprowadzono zmian (il. 3), usu-
nięto jedynie trzech obrabowanych i
demony, a najaktywniejszego z ra-
busiów zastąpiono przez postać Ka-
tarzyny; na korpusach dwóch pozo-
stałych osadzono głowy Józefa II i
Fryderyka-Wilhelma, napadniętemu
nadano rysy Stanisława Augusta,
krajobraz ożywiono wojskiem ucie-
kającym od strony warownego mia-
sta na horyzoncie. U dołu zamiesz-
czono tytuł: „Circoncision a Stani-
slaus A Paris, chez Marat a la place de
Revolution N° 1794“. Wbrew spoty-
kanej niekiedy opinii z satyrą tą nic
nie ma wspólnego Chodowiecki. Ja-
ko peintre-graveur nie potrzebował
posługiwać się starym tematem dla
oddania świeżej i nierównie rozleg-
lejszej treści: na pomysłach mniej
lub bardziej dowcipnych nigdy mu
nie zbywało, a sądząc z jego współ-
czesnej wypowiedzi17 trudno przy-
puścić, by sprawa stanowiła dlań te-
mat do żartów. Ryciny Chodowiec-
kiego rozchodziły się po całej Euro-
pie, były natychmiast naśladowane i
kopiowane bez skrupułów, o czym
nie brak wzmianek w listach. Ten
sam los spotkał „Sprawy ponure", w
których w ten sposób plagiator par-
tycypował, stając się poniekąd na-
śladowcą niesumiennych księgarzy i
trojga koronowanych rozbójników.
Ciekawe, że w jego redakcji mocar-
stwa zaborcze dokonują rozbioru
Polski pod auspicjami Marata. To
legitymowanie się nieoczekiwanym
sprzymierzeńcem, zarówno jak po-
dejrzana francusczyzna tytułu suge-
rują, że satyra powstała nad Spre-
wą.
Bibliografia. Uderzają w niej dwie
poważne luki: brak najbardziej źró-
dłowej pozycji, tj. listów Chodo-
wieckiego 18, oraz, wśród opracowań
polskich, artykułu Z. Batowskiego w
Roczniku Muzeum Narodowego w
Warszawie19. Przy pozycji Kaem-
merer, Daniel Chodowiecki, 1897,
brak wzmianki o skróconym przekła-
dzie w Wędrowcu, r. 1903.
Wstęp. Rozpatrując przyczyny wy-
narodowienia się Chodowieckich
przedmówca nie docenił wpływu
dwóch silnych indywidualności ko-
biecych, który poczucie związków z
Niemcami całkowicie anulował. Bab-
ka Daniela ze strony matki, M-me
Ayrer urodzona de Vaillet, dzieci ja-
13 Słownik rytowników polskich,
Poznań 1886.
14 Daniel Chodowiecki. Katalog
wystawy, Muzeum Pomorskie w
Gdańsku 1952, nr 608.
15 Engelmann W., D. Chodowiec-
ki’s samtliche Kupferstiche, Leipzig
1856.
16 Hirsch R., Naćhtrage und Be-
richtungen zu D. Chodowiecki’s sam-
tliche Kupferstiche beschreiben von
W. Engelmann, wyd. II, Leipzig 1906:
„Eine gegenseitige Kopie ist eine Ka-
rikatur auf die Teilung Polens".
17 Briefe an die Grdfin Chr. von
Solms-Laubach, Strassburg 1927, list
nr 46, s. 180; Makowski B., jw., s. 118.
18 Daniel Chodowiecki, Briefwech-
sel zwischen ihm und seinen Zeit-
genossen I, Berlin 1919; Briefe an
Anton Graff, Berlin und Leipzig
1921; Briefe an die Grdfin Chr.
Solms-Laubach, wszystkie wydane
przez Charlotte Steinbrucker.
19 Jw.
482