Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (27.1965)

ŻYGMUNT WAŹBIŃSKI


II. 7. Isaak van der Blocke (?), Budowa wieży Babel, Muzeum Pomorskie w Gdańsku. (Fot. J. Langda)

Łączenie postaci Gdańszczan z rodziną Schachman-
na pozwoliłoby nam domyślać się autorstwa wieży
w osobie Isaaka van der Blocke.
Zarówno w Wieży Babel jak i w Alegorii odnaj-
dujemy podobne (typy ludzkie i to Ukazane niemal
Wyłącznie z profilu lub en trois ąuarts.
W obu idziełach architektura jest symbolem zespo-
łowego wysiłku ludzkiego.
Być może, że dlatego też autor usunął z nad wieży
babilońskiej Ikarzącą rękę boską i zamienił ją w rękę
opatrzności 'czuwającej nad. dobrobytem Gdańska
(ill. 18).
I dlatego też widziałbym chętnięj wieżę Babel
w zespole dekoracji Moliera, obok jego Budowy świą-
tyni niż w icytklu Potopu.
Było to' zapewne pierwsze dzieło Isaaka van der
Blocke powstałe pod1 bezpośrednim wpływem sztuki
Moliera (a może nawet w jego warsztacie) w latach
poprzedzających jiego wielką dekorację plafonową Ale-
gorię handlu gdańskiego — między 1604 a 1606.
*
* *
Powstaje jednak istotne pytanie czy malarz trans-
ponując wiernie rycinę flamandzką akceptował rów-
nież jej znaczenie.
Zarówno rycina jak i obraz przedstawiają końcowy
moment starotestamentowej wersji Babilonii39; po
schichtsvereins” II, 1903, nr 2, s. 26—32 i nn; — Tomkie-
wicz, jw., s. 175; — tenże, Alegoria handlu gdańskiego
van der Blocke, „Biul. Hist. Sztuki” XVI, 1954, nr 4,
s. 413 i nn.
39 Liber Genesis, XI, 4—7.
40 ORoir. Z. Waźbiński, La construction de la Tour
de Babel de Bruegel le Vieux. Gćnese d’un symbole archi-

symbolicznym. „pomieszaniu języków” następuje ro-
zejście się różnych grup etnicznych do różnych części
świata. Wieża pozostaje nieukończona.
To ogromne i ambitne przedsięwzięcie ludzkie za-
kończyło się niepowodzeniem. Czy jednak upadek Ba-
bilonii był rozumiany przez humanistów jako przejaw
klęski człowieka w jego walce z losem?
Wydaje się, że dla ludzi XVI w., nawet jeśli
nie znali oni źródeł grecko-rzymskich dotyczących Ba-
bilonii 40, a jedynie opierali się na wersji biblijnej,
porażka ta miała w sobie również jakąś optymistyczną
nutę. Biblijna idea katastrofy została bowiem zneu-
tralizowana przez bardzo stoicką mimo wszystko
umysłowość ówczesnych humanistów stając się jedną
z cennych kart w historii ludżkiego -doświadczenia.
Exodus ludów Babilonii był tym samym zapowiedzią
nowej Babilonii; każda z odchodzących grup ludzkich
stanie się założycielem nowego imiasta 41. W ten sposób
upadek Babilonii dał początek wielkiej działalności
cywilizacyjnej człowieka, powołując do życia tysiące
nowych struktur architektoniczno-urbanistycznych.
Babilonia jest więc duchową prehistorią imiasta.
Wydaje mi się, że i w ten sposób pojmował le-
gendę Babilonii autor obrazu gdańskiego. Dowiódł
tego wprowadzając do dzieła (grupę Gdańszczan —
twórców nowego-, potężnego miasta.
Dalszym 'ciągiem tej historii jest budowa gigan-
tycznej świątyni Antoniego Moliera i(il. 8), a jej
triumfalnym epilogiem — Alegoria handlu gdańskiego

tectural, „Bulletiin du Musee National de Varsovie”, 1964,
nr 3/4, s. 30.
41 O znaczeniu. Babilonii w genezie miasta w ogóle, po-
równaj u Hartmanna Sch edla, Weltchronik, Ntirnberg
1493. Por. G. Sprengler, Hartmann Schedels Welt-
chronik, Miinchen 1905.

30