DOI issue:
Nr. 2
DOI article:Rozprawy
DOI article:Kowalczyk, Jerzy: Dwudziestoletni dorobek w badaniach nad sztuką województwa lubelskiego 1944 - 1964
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.45623#0117
JERZY KOWALCZYK
DWUDZIESTOLETNI DOROBEK W BADANIACH NAD SZTUKĄ
WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO 1944-1964*
ORGANIZACJA BADAN. Na bogaty dorobek
badań nad sztuką województwa lubelskiego złożyło
się wiele czynników. Przede wszystkim podkreślić
tu trzeba dynamiczny rozwój nauki historii sztuki
w Polsce powojennej. Lubelskie, podobnie jak i inne
województwa, zostało objęte ogólnopolską akcją in-
wentaryzacji. Do pomnożenia stanu wiedzy o zabyt-
kach tego terenu przyczyniło się też żywe zaintereso-
wanie trzech ośrodków naukowych: warszawskiego,
lubelskiego i krakowskiego.
Ośrodek warszawski ma bogatą tradycję przed-
wojenną w badaniach nad woj. lubelskim (ZAP Poli-
techniki Warszawskiej pod kierunkiem prof. Oskara
SOSNOWSKIEGO). W okresie powojennym problema-
tykę tę podjęło wielu historyków sztuki z tego ośrod-
ka, związanych z instytucjami naukowymi czy dydak-
tyczno-badawczymi. Należy tu przede wszystkim wy-
mienić: Zakład Architektury Polskiej Politechniki
Warszawskiej, Sekcję Architektury i Urbanistyki PAN,
Instytut Sztuki PAN (zwłaszcza Redakcja Katalogu
Zabytków Sztuki w Polsce), oraz Instytut Historii
Sztuki UW (zwłaszcza Katedra Historii Sztuki Nowo-
żytnej prof. S. LORENTZA oraz Katedra Dziejów
Kultury Artystycznej prof. W. TOMKIEWICZA).
W tych dwu wymienionych katedrach powstało wiele
wartościowych prac doktorskich i magisterskich, w
których tematem była historia sztuki Lubelszczyzny
(2, 3)ł. Należy również wspomnieć o Ośrodku Doku-
mentacji Zabytków przy Ministerstwie Kultury i Sztu-
ki, w którym zgromadzono bogaty materiał inwen-
taryzacyjny, oraz o Dziale Dokumentacji Historycznej
w PKZ w Warszawie (kierowanym do 1964 r. przez
Zygmunta ŚWIECHOWSKIEGO), gdzie powstało wiele
monograficznych studiów obiektów przeznaczonych do
konserwacji i odbudowy.
W środowisku krakowskim Zakład Historii Archi-
tektury Politechniki Krakowskiej kierowany przez
Wiktora ZINA podjął wieloletnią akcję inwentaryzacji
pomiarowej zabytków architektury.
Lokalny lubelski ośrodek naukowy wątły przed
wojną, zawiązał się właściwie dopiero w okresie po-
* Niniejszy antyku! powstał na zamówienie Redakcji
„Biuletynu Historii Sztuki”. Pragnę podziękować Zastępcy
Redaktora, mgr Zofii Kossakowskiej za słowa zachęty
i wskazówki.
wojennym głównie dzięki powstaniu w 1945 r. Katedry
Historii Sztuki na Wydziale Nauk Humanistycznych
KUL pod kierunkiem prof. Mariana MORELOWSKIE-
GO (11). Po przeniesieniu się prof. MORELOWSKIEGO
na Uniwersytet Wrocławski, katedrę w Lublinie objął
w roku akademickim 1949/50 prof. Piotr BOHDZIE-
WICZ i kieruje nią do chwili obecnej (Katedra Hist.
Sztuki Średniowiecznej i Nowożytnej) (12). Dzięki
licznym pracom magisterskim o tematyce związanej
z Lubelszczyzną, wiele obiektów otrzymało mono-
graficzne opracowania (głównie architektura sakralna
XVI—XVIII w.), (2, 3). Ten ilościowo pokaźny zespół
prac dyplomowych (ok. 100), nie mógł oczywiście speł-
nić wszystkich warunków pracy naukowej; na ogół
nie odznaczają się one pogłębioną strukturalną analizą
dzieła i brak jest opracowań syntetycznych. Starano
się jednak wykorzystać zbiory archiwalne (przede
wszystkim kościelne) — stanowi to największą wartość
tych prac — poza tym obiekty zostały opisane i pofoto-
grafowane.
Obok uniwersytetu ważną rolę odegrał Oddział
Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Lublinie,
kierowany do 1963 r. przez Henryka GA WARECKIE-
GO, gdzie poświęcono wiele uwagi sprawom badaw-
czym i zebrano pokaźny materiał dokumentacyjny.
Trzecią instytucją lokalną jest Muzeum Lubelskie,
które znacznie powiększyło zbiory związane z regio-
nem, oraz podjęło dzięki staraniom dyr. Ireny
ISKRZYCKIEJ ważną akcję wydawniczą. Wyrazem
istnienia lubelskiego środowiska naukowego jest zało-
żenie w 1957 r. oddziału Stowarzyszenia Historyków
Sztuki, liczącego 30 członków.
Osobna uwaga należy się badaczom z pogranicza
historii sztuki, kultury materialnej oraz historii praw-
no-ustrojowej. Wybitne znaczenie dla terenu woj. lu-
belskiego posiadają badania archeologów i historyków
UMCS w Lublinie, oraz Instytutu Historii Kultury
Materialnej PAN w Warszawie i Uniwersytetu War-
szawskiego. Do pogłębienia znajomości sztuki sakral-
nej średniowiecznej woj. lubelskiego pożyteczne są
również prace wykonywane przez Instytut Geografii
Historycznej Kościoła w Polsce przy KUL.
1 Cyfry w nawiasach odsyłają do numerów pozycji bi-
bliograficznych. t
105
DWUDZIESTOLETNI DOROBEK W BADANIACH NAD SZTUKĄ
WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO 1944-1964*
ORGANIZACJA BADAN. Na bogaty dorobek
badań nad sztuką województwa lubelskiego złożyło
się wiele czynników. Przede wszystkim podkreślić
tu trzeba dynamiczny rozwój nauki historii sztuki
w Polsce powojennej. Lubelskie, podobnie jak i inne
województwa, zostało objęte ogólnopolską akcją in-
wentaryzacji. Do pomnożenia stanu wiedzy o zabyt-
kach tego terenu przyczyniło się też żywe zaintereso-
wanie trzech ośrodków naukowych: warszawskiego,
lubelskiego i krakowskiego.
Ośrodek warszawski ma bogatą tradycję przed-
wojenną w badaniach nad woj. lubelskim (ZAP Poli-
techniki Warszawskiej pod kierunkiem prof. Oskara
SOSNOWSKIEGO). W okresie powojennym problema-
tykę tę podjęło wielu historyków sztuki z tego ośrod-
ka, związanych z instytucjami naukowymi czy dydak-
tyczno-badawczymi. Należy tu przede wszystkim wy-
mienić: Zakład Architektury Polskiej Politechniki
Warszawskiej, Sekcję Architektury i Urbanistyki PAN,
Instytut Sztuki PAN (zwłaszcza Redakcja Katalogu
Zabytków Sztuki w Polsce), oraz Instytut Historii
Sztuki UW (zwłaszcza Katedra Historii Sztuki Nowo-
żytnej prof. S. LORENTZA oraz Katedra Dziejów
Kultury Artystycznej prof. W. TOMKIEWICZA).
W tych dwu wymienionych katedrach powstało wiele
wartościowych prac doktorskich i magisterskich, w
których tematem była historia sztuki Lubelszczyzny
(2, 3)ł. Należy również wspomnieć o Ośrodku Doku-
mentacji Zabytków przy Ministerstwie Kultury i Sztu-
ki, w którym zgromadzono bogaty materiał inwen-
taryzacyjny, oraz o Dziale Dokumentacji Historycznej
w PKZ w Warszawie (kierowanym do 1964 r. przez
Zygmunta ŚWIECHOWSKIEGO), gdzie powstało wiele
monograficznych studiów obiektów przeznaczonych do
konserwacji i odbudowy.
W środowisku krakowskim Zakład Historii Archi-
tektury Politechniki Krakowskiej kierowany przez
Wiktora ZINA podjął wieloletnią akcję inwentaryzacji
pomiarowej zabytków architektury.
Lokalny lubelski ośrodek naukowy wątły przed
wojną, zawiązał się właściwie dopiero w okresie po-
* Niniejszy antyku! powstał na zamówienie Redakcji
„Biuletynu Historii Sztuki”. Pragnę podziękować Zastępcy
Redaktora, mgr Zofii Kossakowskiej za słowa zachęty
i wskazówki.
wojennym głównie dzięki powstaniu w 1945 r. Katedry
Historii Sztuki na Wydziale Nauk Humanistycznych
KUL pod kierunkiem prof. Mariana MORELOWSKIE-
GO (11). Po przeniesieniu się prof. MORELOWSKIEGO
na Uniwersytet Wrocławski, katedrę w Lublinie objął
w roku akademickim 1949/50 prof. Piotr BOHDZIE-
WICZ i kieruje nią do chwili obecnej (Katedra Hist.
Sztuki Średniowiecznej i Nowożytnej) (12). Dzięki
licznym pracom magisterskim o tematyce związanej
z Lubelszczyzną, wiele obiektów otrzymało mono-
graficzne opracowania (głównie architektura sakralna
XVI—XVIII w.), (2, 3). Ten ilościowo pokaźny zespół
prac dyplomowych (ok. 100), nie mógł oczywiście speł-
nić wszystkich warunków pracy naukowej; na ogół
nie odznaczają się one pogłębioną strukturalną analizą
dzieła i brak jest opracowań syntetycznych. Starano
się jednak wykorzystać zbiory archiwalne (przede
wszystkim kościelne) — stanowi to największą wartość
tych prac — poza tym obiekty zostały opisane i pofoto-
grafowane.
Obok uniwersytetu ważną rolę odegrał Oddział
Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Lublinie,
kierowany do 1963 r. przez Henryka GA WARECKIE-
GO, gdzie poświęcono wiele uwagi sprawom badaw-
czym i zebrano pokaźny materiał dokumentacyjny.
Trzecią instytucją lokalną jest Muzeum Lubelskie,
które znacznie powiększyło zbiory związane z regio-
nem, oraz podjęło dzięki staraniom dyr. Ireny
ISKRZYCKIEJ ważną akcję wydawniczą. Wyrazem
istnienia lubelskiego środowiska naukowego jest zało-
żenie w 1957 r. oddziału Stowarzyszenia Historyków
Sztuki, liczącego 30 członków.
Osobna uwaga należy się badaczom z pogranicza
historii sztuki, kultury materialnej oraz historii praw-
no-ustrojowej. Wybitne znaczenie dla terenu woj. lu-
belskiego posiadają badania archeologów i historyków
UMCS w Lublinie, oraz Instytutu Historii Kultury
Materialnej PAN w Warszawie i Uniwersytetu War-
szawskiego. Do pogłębienia znajomości sztuki sakral-
nej średniowiecznej woj. lubelskiego pożyteczne są
również prace wykonywane przez Instytut Geografii
Historycznej Kościoła w Polsce przy KUL.
1 Cyfry w nawiasach odsyłają do numerów pozycji bi-
bliograficznych. t
105