DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Recenzje
DOI Artikel:Rewski, Zbigniew: [Rezension von: M. Stankowa, H. Gawarecki, Jakub Tremanzel - architekt lubelski pierwszej połowy XVII w.]
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.45623#0081
recenzje
1 ZBIGNIEW REWSKI
M. STANKOWA, H. GAWARECKI, „JAKUB TREMANZEL - ARCHITEKT LUBELSKI
PIERWSZEJ POŁOWY XVII W.”, «ROCZNIK LUBELSKI» IV, 1964, s. 269 — 281 + 8 ii.
Konserwator inż. Henryk Gawarecki rozwija od
wielu lat owocną działalność naukową <w postaci
żmudnie i z wielkim poświęceniem opracowywanych
archiwalnych przyczynków do dziejów architektury
Lublina i Ziemi Lubelskiej, przy skrzętniej interpretacji
przekazów ikonograficznych i planistycznych. Przy-
czynki te należą do tej kategorii twórczych prac, które,
jak to podkreślał prof. Tadeusz Makowiecki, tonują
drogę do rozwiązania poważniejszych, niżby się na
pozór wydawało, zagadnień, w danym przypadku z za-
kresu historii nlowożytnej architektury polskiej.
Tym razem H. Gawarecki łącznie z iM. Stanikową,
zajął się postacią dotąd 'znanego ledwie z nazwiska
architekta Tremanzela. Teraz dopiero zostało ustalone
miejsce jego pochodzenia z Lombardii. Oczywiście naj-
ważniejszym rezultatem tych badań jest pierwsza
możność związania Tremanzela z dwiema budowlami
dawnego Lublina: kościołem karmelitów bosych oraz
bramą miejską „u nowych szańców w Lublinie”.
Obiekty te wprawdzie nie istnieją już od długiego
czasu, lecz zdążyły się upamiętnić, w wyzyskanych tu
po raz pierwszy, archiwaliach oraz materiałach iko-
nograficznych i planistycznych.
Na wstępie możnaby zrobić pierwsze zastrzeżenie
z tego powodu, że w tytule — Jakub Tremanzel —
nazwany został architektem, natomiast w pierwszym
zdaniu tekstu artykułu występuje on jako: „murarz”,
a dalej omawiany jest, jako: „mistrz murarski”, „za-
wód murarski” (s. 269), „sfera muratorska” (s. 271),
„murator” (s. 271, 274 i 279), „cechmistrz” <s. 272),
„brać murarska” (s. 272), „muratorska działalność
Tremanzela” (s. 272), „murarz” — w tekście umowy
(s. 275) i „architekt” (s. 279).
W swoim czasie próbowałem uzasadnić (Majster-
sztyki Krakowskiego cechu murarzy i kamieniarzy,
Wrocław 1954), że cechowy mistrz murarski, zwany
najczęściej w archiwaliach — „murator”, rzadziej —
„murarz”, powinien być traktowany jako cechowy
architekt, o ile są na to dowody, iż był on projektan-
tem, a nie tylko wykonawcą cudzego dostarczonego
mu projektu. Bywali bowiem wśród nich imistrze
cechowi, którzy podejmowali się wyłądznie wykonaw-
stwa robót, jak również byli i tacy, którzy pracowali
we wszystkich zakresach pracy architekta: w projek-
towaniu, realizacji projektu i. nadzoru oraz kierownic-
twa robót. Dlatego zbytnia idowolność w posługiwaniu
się tytulaturą zawodu architekta, względnie budowni-
czego, wydaje się być tu zbyt daldko posunięta. W ty-
tule, o ile istnieją na to dowody oraz doszło się do
przeświadczenia o stwierdzeniu faktu projektowania
przez Tremanzelai, można było istotnie 'użyć terminu:
„architekt”. W toku jednak dowodzenia najwłaściwsze
było posługiwanie Się terminem, przejętym z łaciny —
„muratora”, lub „mistrza murarskiego”, lub „cech-
mistrza”, (natomiast termin: „murarz”, występujący
tu w umowie z 'Tremanzełem o wykonanie budowy
bramy, miał w XVII w. inne znaczenie, niż używany
do dziś od 1. ćw. XIX w., w odmiennym znaczeniu
obecny termin: „murarz”, jedynie jako wykonawca
muru.
Druigie bardziej zasadnicze zastrzeżenie budzi
metoda udowadniania autorstwa Tremanzela w sto-
sunku dó obydwu wspomnianych (wyżej budowli:
kościoła karmelitów bosych i bramy miejskiej. Co do
autorstwa pierwszej z tych dwu budowli Autorowie
powołują się na poprzednią pracę H. Gawareckiego
i zamieszczają jedynie odsyłacz do XVII-wiŁecznego
druku, wymieniającego z nazwiska: Jakuba Treman-
zela, jako związanego z budową kościoła karmelitów,
bosych. Żałować jednak należy, że w niniejszym
studium, będącym podsumowaniem dotychczasowych
badań Autorów nad działalnością Tremanzela, nie po-
wtórzono tekstu przekazu ze wspomnianego druku.
Wyręczymy w tym Autorów, by uwolnić Czytelnika
od żmudnych poszukiwań rzadkiego periodyku w bi-
bliotekach. I tak H. Gawarecki w przyp. 7 podaje:
„...nazwisko architekta kościoła [Karmelitów Bosych
w Lublinie] ustalone zostało dzięki pojedynczej kartce
nieznanego bliżej druku, znajdującego się w księgo-
zbiorze biblioteki [Biblioteka H. Łopacińskiego w Lu-
blinie]. „Szlachetni P. P. Radni z małżonkami i fa-
miliami swemi spoczywający...” [nr. 15354]. Wśród
osób pochowanych w kościele Karmelitów Bosych
w Lublinie wymieniony jest: „Szlachetny Jakub Tre-
masol, Architekt Lubelski, Geometra, Abrysownik
kościoła XX Karmelitów Bosych, Fundator kaplicy
św, Ąntonij.”
71
1 ZBIGNIEW REWSKI
M. STANKOWA, H. GAWARECKI, „JAKUB TREMANZEL - ARCHITEKT LUBELSKI
PIERWSZEJ POŁOWY XVII W.”, «ROCZNIK LUBELSKI» IV, 1964, s. 269 — 281 + 8 ii.
Konserwator inż. Henryk Gawarecki rozwija od
wielu lat owocną działalność naukową <w postaci
żmudnie i z wielkim poświęceniem opracowywanych
archiwalnych przyczynków do dziejów architektury
Lublina i Ziemi Lubelskiej, przy skrzętniej interpretacji
przekazów ikonograficznych i planistycznych. Przy-
czynki te należą do tej kategorii twórczych prac, które,
jak to podkreślał prof. Tadeusz Makowiecki, tonują
drogę do rozwiązania poważniejszych, niżby się na
pozór wydawało, zagadnień, w danym przypadku z za-
kresu historii nlowożytnej architektury polskiej.
Tym razem H. Gawarecki łącznie z iM. Stanikową,
zajął się postacią dotąd 'znanego ledwie z nazwiska
architekta Tremanzela. Teraz dopiero zostało ustalone
miejsce jego pochodzenia z Lombardii. Oczywiście naj-
ważniejszym rezultatem tych badań jest pierwsza
możność związania Tremanzela z dwiema budowlami
dawnego Lublina: kościołem karmelitów bosych oraz
bramą miejską „u nowych szańców w Lublinie”.
Obiekty te wprawdzie nie istnieją już od długiego
czasu, lecz zdążyły się upamiętnić, w wyzyskanych tu
po raz pierwszy, archiwaliach oraz materiałach iko-
nograficznych i planistycznych.
Na wstępie możnaby zrobić pierwsze zastrzeżenie
z tego powodu, że w tytule — Jakub Tremanzel —
nazwany został architektem, natomiast w pierwszym
zdaniu tekstu artykułu występuje on jako: „murarz”,
a dalej omawiany jest, jako: „mistrz murarski”, „za-
wód murarski” (s. 269), „sfera muratorska” (s. 271),
„murator” (s. 271, 274 i 279), „cechmistrz” <s. 272),
„brać murarska” (s. 272), „muratorska działalność
Tremanzela” (s. 272), „murarz” — w tekście umowy
(s. 275) i „architekt” (s. 279).
W swoim czasie próbowałem uzasadnić (Majster-
sztyki Krakowskiego cechu murarzy i kamieniarzy,
Wrocław 1954), że cechowy mistrz murarski, zwany
najczęściej w archiwaliach — „murator”, rzadziej —
„murarz”, powinien być traktowany jako cechowy
architekt, o ile są na to dowody, iż był on projektan-
tem, a nie tylko wykonawcą cudzego dostarczonego
mu projektu. Bywali bowiem wśród nich imistrze
cechowi, którzy podejmowali się wyłądznie wykonaw-
stwa robót, jak również byli i tacy, którzy pracowali
we wszystkich zakresach pracy architekta: w projek-
towaniu, realizacji projektu i. nadzoru oraz kierownic-
twa robót. Dlatego zbytnia idowolność w posługiwaniu
się tytulaturą zawodu architekta, względnie budowni-
czego, wydaje się być tu zbyt daldko posunięta. W ty-
tule, o ile istnieją na to dowody oraz doszło się do
przeświadczenia o stwierdzeniu faktu projektowania
przez Tremanzelai, można było istotnie 'użyć terminu:
„architekt”. W toku jednak dowodzenia najwłaściwsze
było posługiwanie Się terminem, przejętym z łaciny —
„muratora”, lub „mistrza murarskiego”, lub „cech-
mistrza”, (natomiast termin: „murarz”, występujący
tu w umowie z 'Tremanzełem o wykonanie budowy
bramy, miał w XVII w. inne znaczenie, niż używany
do dziś od 1. ćw. XIX w., w odmiennym znaczeniu
obecny termin: „murarz”, jedynie jako wykonawca
muru.
Druigie bardziej zasadnicze zastrzeżenie budzi
metoda udowadniania autorstwa Tremanzela w sto-
sunku dó obydwu wspomnianych (wyżej budowli:
kościoła karmelitów bosych i bramy miejskiej. Co do
autorstwa pierwszej z tych dwu budowli Autorowie
powołują się na poprzednią pracę H. Gawareckiego
i zamieszczają jedynie odsyłacz do XVII-wiŁecznego
druku, wymieniającego z nazwiska: Jakuba Treman-
zela, jako związanego z budową kościoła karmelitów,
bosych. Żałować jednak należy, że w niniejszym
studium, będącym podsumowaniem dotychczasowych
badań Autorów nad działalnością Tremanzela, nie po-
wtórzono tekstu przekazu ze wspomnianego druku.
Wyręczymy w tym Autorów, by uwolnić Czytelnika
od żmudnych poszukiwań rzadkiego periodyku w bi-
bliotekach. I tak H. Gawarecki w przyp. 7 podaje:
„...nazwisko architekta kościoła [Karmelitów Bosych
w Lublinie] ustalone zostało dzięki pojedynczej kartce
nieznanego bliżej druku, znajdującego się w księgo-
zbiorze biblioteki [Biblioteka H. Łopacińskiego w Lu-
blinie]. „Szlachetni P. P. Radni z małżonkami i fa-
miliami swemi spoczywający...” [nr. 15354]. Wśród
osób pochowanych w kościele Karmelitów Bosych
w Lublinie wymieniony jest: „Szlachetny Jakub Tre-
masol, Architekt Lubelski, Geometra, Abrysownik
kościoła XX Karmelitów Bosych, Fundator kaplicy
św, Ąntonij.”
71