DOI issue:
Nr. 3
DOI article:Miscellanea
DOI article:Jaroszewski, Tadeusz Stefan: Wilhelm Henryk Minter - architekt niesłusznie zapomniany
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.45623#0251
TADEUSZ S. JAROSZEWSKI
WILHELM HENRYK MINTER - ARCHITEKT NIESŁUSZNIE ZAPOMNIANY*
1. Wilhelm Henryk MINTER znany jest histo-
rykom sztuki przede wsizsytkim jako zbieracz ry-
sunków architektonicznych, które opatrywał swą
charakterystyczną owalną pieczątką. Mało intereso-
wano się dotąd jego własnym dorobkiem, mimo że
zachowało się stosunkowo dużo rysunków i pro-
jektów wykonanych przez niego samego. W Gabi-
necie Rycin BUW znajduje się ok. 160 jego ry-
sunków, Zbiór Graficzny Muzeum Narodowego
w Warszawie zawiera ich 5, ponadto w Zbiorze
Kartograficznym Archiwum Głównego Akt Daw-
nych w Warszawie obok wielu pomiarów inżynie-
ryjnych, planów sytuacyjnych różnych budowli oraz
map znajdują się interesujące dwa albumy zawie-
rające projekty przebudowy warszawskiego arse-
nału i koszar żoliborskich.
Pomimo tak dużej ilości własnoręcznych rysun-
ków MINTERA, bardzo trudno nakreślić jego syl-
wetkę jako architekta, nie znamy bowiem całości
jego dorobku. Projekty i rysunki MINTERA znaj-
dujące się niegdyś w zbiorach Biblioteki Ordynacji
Krasińskich i w Zbiorach prywatnych, przepadły
w czasie ostatniej wojny. Ponadto duża część za-
chowanych rysunków — to tylko rysunki techniczne
rozmaitych urządzeń koszarowych, plany sytuacyj-
ne oraz inżynieryjne pomiary. Niniejszy artykuł
nie stawia sobie zatem za zadanie przedstawienia
nawet zarysu pełnej monografii Wilhelma Henryka
MINTERA, pragnie tylko przypomnieć najważniej-
sze problemy jego twórczości architektonicznej,
istotne, jak sądzę, dla obrazu architektury polskiej
przełomu XVIII i XIX w. Mam tu na myśli przede
wszystkim jego rewelacyjne na gruncie polskim
projekty budowli gospodarczo-przemysłowych, pro-
jekty odnoszące się do architektury wojskowej,
wreszcie materiały, które architekt przygotowywał
* Artykuł niniejszy został przedstawiony w formie
referatu na zebraniu naukowym Katedry Historii Sztuki
Nowożytnej Uniwersytetu Warszawskiego w dniu 14.1.1965
oraz, na, zebraniu naukowym Oddziału Warszawskiego Sto-
warzyszenia Historyków Sztuki w dniu 20.1.1965. Pragnę
w tym miejsic-u podziękować za cennie uwagi pp. Prof. dr
S. Lorentzów i, Doc. dr E. Szwankowskie m u,
doc. dr J. A. Mi ł ob ę d z k i e m u, dr B. Król-Ka-
czorowskiej, mgr J. Jaworskiej, mgr. Z. new-
skiemu i mgr A. R o tt e r m u n d o w i.
i A. We j ner t, Starożytności Warszawy, t. V, War-
szawa 1857, s. 137—140 przypis; — (K. Kołaczkowski),
Wspomnienia jenerała Klemensa Kołaczkowskiego, Księga I
od roku 1793 do 1813, Kraków 1898, s. 75, 78; Księga II od
roku 1813 do 1820, Kraków 1899, s. 10, 131, 133—134; Księga
III od roku 1820 do 1830, Kraków 1900, s. 5; Księga IV od
29 listopada 1830 r. do końca lipca 1831 r., Kraków 1901,
s. 10.
do zamierzonej publikacji- albumowej mającej za-
wierać projekty siedzib wiejskich. Tak się nie-
szczęśliwie złożyło, że właściwie żadna z projekto-
wanych przez MINTERA budowli nie dotrwała do
dzisiaj, cały jego dorobek architektoniczny stanowią
zatem jego pięknie opracowane projekty.
2. Stosunkowo niewiele wiemy o życiu Wilhelma
Henryka MINTERA. Bodaj pierwszy nakreślił jego
życiorys Aleksander WEJNERT, trochę szczegółów
dorzucają interesujące pamiętniki generała Klemen-
sa KOŁACZKOWSKIEGO1.
Wilhelm Henryk MINTER, syn Bogusława i An-
ny, urodził się dnia 1 maja 1777 r. w Szczecinie.
Wykształcenie architektoniczne odebrał podi kie-
runkiem Dawida GILLY, wybitnego- architekta po-
chodzenia francuskiego, czynnego w Prusach2.
MINTER, jak się zdaje, bardzo wcześnie wstąpił do
pruskiej służby inżynieryjno-budowlanej, po drugim
rozbiorze Polski działał już na pewno na terenie
tzw. Prus Południowych. Najstarszy znany nam ry-
sunek MINTERA — to pochodząca z r. 1793 mapa
dóbr Łęka w b. województwie łęczyckim, należą-
cych do szkoły misjonarzy w Gnieźnie, którą wy-
kreślił zapewne jako praktykant3. Po trzecim roz-
biorze Polski (ok. r. 1800) został wysłany do War-
szawy w charakterze konduktora budowlanego i za-
pewne jednym z jego pierwszych wybitniej szych
dzieł na nowym stanowisku było zaprojektowanie
w r. 1800 przebudowy budynku dawnej giserni na
rogu Smoczej i Gęsiej na magazyn zbożowy lub
piekarnię wojskową oraz zaprojektowanie od nowa
ogromnego magazynu zbożowego, który istotnie nie-
bawem wybudowano. Wkrótce MINTER zwrócił na
siebie uwagę ks. Józefa PONIATOWSKIEGO i uzy-
skał odeń posadę zarządzającego robotami budowla-
2 Kołaczkowski, jw. Księga II..., s. 133—134 poda je
m.in. informację, że MINTER uczył się budownictwa
„pod Gillym i Gitelweinem”. Chodzi tu niewątpliwie o Da-
wida GILLY (1748—1808). Nazwisko GITELWEIN zostało przez
Kołaczkowskiego przekręcone z EYTELWEIN. Był to wy-
kładowca w założonej przez D. GILLY w r. 1793 w Berlinie
Szkole Budowlanej, która istniała itam do r. 1796. EYTEL-
WEIN (imię jego przemilcza literatura naukowa) był człon-
kiem „Oberbaudepartamentu”. (Por. M. L a m m e r t, Da-
wid Gilly, Ein Baumeister des deutschen Klassizismus, Ber-
lin 1964, s. 22).
3 AGAD Zb. kant,. 262—16, „Broullion Clhainte von dem
Weiwodschaft Łęczyc belegenen und dem Lehr-Instirtut
der Missionaiws zu Gnetsen gehórigen Gute Lęka.. Speciall
verme:ssen und Łn einem beigehendein Register berechnet
im Oktober des Jahrs 1793 durch Minter”.
231
WILHELM HENRYK MINTER - ARCHITEKT NIESŁUSZNIE ZAPOMNIANY*
1. Wilhelm Henryk MINTER znany jest histo-
rykom sztuki przede wsizsytkim jako zbieracz ry-
sunków architektonicznych, które opatrywał swą
charakterystyczną owalną pieczątką. Mało intereso-
wano się dotąd jego własnym dorobkiem, mimo że
zachowało się stosunkowo dużo rysunków i pro-
jektów wykonanych przez niego samego. W Gabi-
necie Rycin BUW znajduje się ok. 160 jego ry-
sunków, Zbiór Graficzny Muzeum Narodowego
w Warszawie zawiera ich 5, ponadto w Zbiorze
Kartograficznym Archiwum Głównego Akt Daw-
nych w Warszawie obok wielu pomiarów inżynie-
ryjnych, planów sytuacyjnych różnych budowli oraz
map znajdują się interesujące dwa albumy zawie-
rające projekty przebudowy warszawskiego arse-
nału i koszar żoliborskich.
Pomimo tak dużej ilości własnoręcznych rysun-
ków MINTERA, bardzo trudno nakreślić jego syl-
wetkę jako architekta, nie znamy bowiem całości
jego dorobku. Projekty i rysunki MINTERA znaj-
dujące się niegdyś w zbiorach Biblioteki Ordynacji
Krasińskich i w Zbiorach prywatnych, przepadły
w czasie ostatniej wojny. Ponadto duża część za-
chowanych rysunków — to tylko rysunki techniczne
rozmaitych urządzeń koszarowych, plany sytuacyj-
ne oraz inżynieryjne pomiary. Niniejszy artykuł
nie stawia sobie zatem za zadanie przedstawienia
nawet zarysu pełnej monografii Wilhelma Henryka
MINTERA, pragnie tylko przypomnieć najważniej-
sze problemy jego twórczości architektonicznej,
istotne, jak sądzę, dla obrazu architektury polskiej
przełomu XVIII i XIX w. Mam tu na myśli przede
wszystkim jego rewelacyjne na gruncie polskim
projekty budowli gospodarczo-przemysłowych, pro-
jekty odnoszące się do architektury wojskowej,
wreszcie materiały, które architekt przygotowywał
* Artykuł niniejszy został przedstawiony w formie
referatu na zebraniu naukowym Katedry Historii Sztuki
Nowożytnej Uniwersytetu Warszawskiego w dniu 14.1.1965
oraz, na, zebraniu naukowym Oddziału Warszawskiego Sto-
warzyszenia Historyków Sztuki w dniu 20.1.1965. Pragnę
w tym miejsic-u podziękować za cennie uwagi pp. Prof. dr
S. Lorentzów i, Doc. dr E. Szwankowskie m u,
doc. dr J. A. Mi ł ob ę d z k i e m u, dr B. Król-Ka-
czorowskiej, mgr J. Jaworskiej, mgr. Z. new-
skiemu i mgr A. R o tt e r m u n d o w i.
i A. We j ner t, Starożytności Warszawy, t. V, War-
szawa 1857, s. 137—140 przypis; — (K. Kołaczkowski),
Wspomnienia jenerała Klemensa Kołaczkowskiego, Księga I
od roku 1793 do 1813, Kraków 1898, s. 75, 78; Księga II od
roku 1813 do 1820, Kraków 1899, s. 10, 131, 133—134; Księga
III od roku 1820 do 1830, Kraków 1900, s. 5; Księga IV od
29 listopada 1830 r. do końca lipca 1831 r., Kraków 1901,
s. 10.
do zamierzonej publikacji- albumowej mającej za-
wierać projekty siedzib wiejskich. Tak się nie-
szczęśliwie złożyło, że właściwie żadna z projekto-
wanych przez MINTERA budowli nie dotrwała do
dzisiaj, cały jego dorobek architektoniczny stanowią
zatem jego pięknie opracowane projekty.
2. Stosunkowo niewiele wiemy o życiu Wilhelma
Henryka MINTERA. Bodaj pierwszy nakreślił jego
życiorys Aleksander WEJNERT, trochę szczegółów
dorzucają interesujące pamiętniki generała Klemen-
sa KOŁACZKOWSKIEGO1.
Wilhelm Henryk MINTER, syn Bogusława i An-
ny, urodził się dnia 1 maja 1777 r. w Szczecinie.
Wykształcenie architektoniczne odebrał podi kie-
runkiem Dawida GILLY, wybitnego- architekta po-
chodzenia francuskiego, czynnego w Prusach2.
MINTER, jak się zdaje, bardzo wcześnie wstąpił do
pruskiej służby inżynieryjno-budowlanej, po drugim
rozbiorze Polski działał już na pewno na terenie
tzw. Prus Południowych. Najstarszy znany nam ry-
sunek MINTERA — to pochodząca z r. 1793 mapa
dóbr Łęka w b. województwie łęczyckim, należą-
cych do szkoły misjonarzy w Gnieźnie, którą wy-
kreślił zapewne jako praktykant3. Po trzecim roz-
biorze Polski (ok. r. 1800) został wysłany do War-
szawy w charakterze konduktora budowlanego i za-
pewne jednym z jego pierwszych wybitniej szych
dzieł na nowym stanowisku było zaprojektowanie
w r. 1800 przebudowy budynku dawnej giserni na
rogu Smoczej i Gęsiej na magazyn zbożowy lub
piekarnię wojskową oraz zaprojektowanie od nowa
ogromnego magazynu zbożowego, który istotnie nie-
bawem wybudowano. Wkrótce MINTER zwrócił na
siebie uwagę ks. Józefa PONIATOWSKIEGO i uzy-
skał odeń posadę zarządzającego robotami budowla-
2 Kołaczkowski, jw. Księga II..., s. 133—134 poda je
m.in. informację, że MINTER uczył się budownictwa
„pod Gillym i Gitelweinem”. Chodzi tu niewątpliwie o Da-
wida GILLY (1748—1808). Nazwisko GITELWEIN zostało przez
Kołaczkowskiego przekręcone z EYTELWEIN. Był to wy-
kładowca w założonej przez D. GILLY w r. 1793 w Berlinie
Szkole Budowlanej, która istniała itam do r. 1796. EYTEL-
WEIN (imię jego przemilcza literatura naukowa) był człon-
kiem „Oberbaudepartamentu”. (Por. M. L a m m e r t, Da-
wid Gilly, Ein Baumeister des deutschen Klassizismus, Ber-
lin 1964, s. 22).
3 AGAD Zb. kant,. 262—16, „Broullion Clhainte von dem
Weiwodschaft Łęczyc belegenen und dem Lehr-Instirtut
der Missionaiws zu Gnetsen gehórigen Gute Lęka.. Speciall
verme:ssen und Łn einem beigehendein Register berechnet
im Oktober des Jahrs 1793 durch Minter”.
231