DOI issue:
Nr. 4
DOI article:Rozprawy
DOI article:Przymusiński, Ludwik: Badania nad sztuką polskich Pobrzeży Bałtyku 1945 - 1964
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.45623#0317
LUDWIK PRZYMUSlNSKI
BADANIA NAD SZTUKĄ
POLSKICH POBRZE2Y BAŁTYKU 1945-1964*
Temat artykułu określony topograficznie obejmuje
obecne województwa olsztyńskie, gdańskie, bydgoskie,
koszalińskie i szczecińskie. Ziemie te, których tylko
część znajdowała się w granicach Rzeczypospolitej
przed rozbiorami weszły w obręb Państwa Polskiego
dopiero po r. 1945: stąd pewna łatwość określenia
działalności i zainteresowania nimi polskich history-
ków sztuki. Wyjątek stanowią zabytki Ziemi Cheł-
mińskiej i części Pomorza Gdańskiego opracowywane
przez polskich historyków sztuki w XX-leciu między-
wojennym.
Zróżnicowana przeszłość omawianych ziem ma
również inne aspekty — mianowicie odrębności arty-
stycznej pewnych regionów i braku stycznych ze
sztuką polską, przynajmniej w pewnych okresach
dziejów. Natomiast w części Państwa Krzyżackiego,
która należała do Polski od 2.połowy XV w., daje
się zaobserwować silną infiltrację elementów polskich
jak i na odwrót — od Gdańska w górę biegu Wisły
przenikają koncepcje artystyczne będące w owym
czasie novum dla całego kraju.
Należy się zastanowić czy i w jakim stopniu
można włączyć sztukę omawianych regionów do syn-
tezy dziejów sztuki polskiej. Wydaje się, że nie można
rozpatrywać sztuki średniowiecznej jako sztuki naro-
dowej. Uniwersalistyczny charakter jej założeń i kon-
ceptów formalnych zróżnicowanych regionalnie po-
siada wspólny mianownik dla całego kręgu sztuki
środkowo-wschodniej Europy, nie sprowadzający się
jedynie do działalności artystycznej kolonistów nie-
mieckich. Skądinąd zaś nie można wyłączać pewnych
zabytków zwłaszcza okresu nowożytnego, których
treści ideowe wskazują na łączność z Królestwem
Polskim.
Badania nad sztuką omawianych regionów prowa-
dzą zespoły badawcze zakładów szkół wyższych, bądź
też muzeów, urzędów konserwatorskich czy Pracowni
Konserwacji Zabytków.
Program naukowy Katedry Historii Architektury
Polskiej przy Politechnice Gdańskiej koncentrował
swą działalność na badaniach architektury świeckiej
i sakralnej miasta Gdańska i okolic. Liczne artykuły
i rozprawy poszczególnych autorów stanowiły podkład
naukowy dla rekonstrukcji zabytków architektury
* Praca była referowana na Sesji SHS w Toruniu w li-
stopadzie 1964.
i zespołów urbanistycznych tego regionu, jak i podej-
mowały dyskusję z dotychczasowymi poglądami nr.
pewne problemy historii architektury opierając się na
nowych spostrzeżeniach analitycznych, zebranych w
skrupulatnie prowadzonych poszukiwaniach tereno-
wych. Wyniki studiów nad malarstwem opracowywa-
nym w Muzeum Gdańskim, niepublikowane jeszcze
w całości, wnoszą wiele nowych uwag i spostrzeżeń —
zwłaszcza w zakresie malarstwa nowożytnego b
Środowisko toruńskie, skupione przy Zakładach
Historii Sztuki i Konserwacji Zabytków jak i przy
Muzeum kieruje uwagę z jednej strony na architek-
turę mieszczańską i obronną, z drugiej zaś ma w
swoim dorobku prace wnoszące wiele nowych odkryw-
czych materiałów do znajomości plastyki i malarstwa,
tak średniowiecznego jak nowożytnego, tudzież ich
ikonologii.
Badacze szczecińscy w oparciu o Muzeum Pomorza
Zachodniego i Pracownie Konserwacji Zabytków opra-
cowali liczne zabytki architektury i ich całe zespoły,
jak i plastykę średniowieczną. Badania nad tą ostat-
nią stanowią właściwie podstawę do wszelkich dal-
szych prac w tej dziedzinie.
W Zakładzie Historii Sztuki UAM w Poznaniu
powstało kilka rozpraw oraz prac magisterskich oma-
wiających bądź to monograficznie, bądź w szerszych
aspektach problemy architektury tak średniowiecznej
jak i nowożytnej, plastyki, malarstwa, jak i treści
ideowych sztuki Pobrzeża Bałtyku. Wiele prac i arty-
kułów dotyczących omawianego tu terytorium pozo-
staje niestety w rękopisach, czy to w formie prac
magisterskich w poszczególnych zakładach uniwersy-
teckich, bądź też w formie dokumentacji sporządzo-
nej na' zamówienie placówek Pracowni Konserwacji
Zabytków. .
Przeglądając bibliografię historii sztuki tego te-
rytorium — dość wyraźnie uderza utylitaryzm publi-
kowanych artykułów, ich doraźne znaczenie dla prak-
tyki konserwatorskiej. Ta cecha, skądinąd chwalebnie
świadcząca o wkładzie historyków sztuki do odbudo-
wy Kraju po r. 1945, jest zarazem źródłem nieunik-
nionych wad wszystkich prac powstających w po-
śpiechu, przy niewystarczającym aparacie technicznym
warsztatu naukowego. Stąd też, jeżeli można mówić
i A. Gosienie clka, Malarstwo gdańskie XVI i XVII
wieku, Gdańsk 1957.
295
BADANIA NAD SZTUKĄ
POLSKICH POBRZE2Y BAŁTYKU 1945-1964*
Temat artykułu określony topograficznie obejmuje
obecne województwa olsztyńskie, gdańskie, bydgoskie,
koszalińskie i szczecińskie. Ziemie te, których tylko
część znajdowała się w granicach Rzeczypospolitej
przed rozbiorami weszły w obręb Państwa Polskiego
dopiero po r. 1945: stąd pewna łatwość określenia
działalności i zainteresowania nimi polskich history-
ków sztuki. Wyjątek stanowią zabytki Ziemi Cheł-
mińskiej i części Pomorza Gdańskiego opracowywane
przez polskich historyków sztuki w XX-leciu między-
wojennym.
Zróżnicowana przeszłość omawianych ziem ma
również inne aspekty — mianowicie odrębności arty-
stycznej pewnych regionów i braku stycznych ze
sztuką polską, przynajmniej w pewnych okresach
dziejów. Natomiast w części Państwa Krzyżackiego,
która należała do Polski od 2.połowy XV w., daje
się zaobserwować silną infiltrację elementów polskich
jak i na odwrót — od Gdańska w górę biegu Wisły
przenikają koncepcje artystyczne będące w owym
czasie novum dla całego kraju.
Należy się zastanowić czy i w jakim stopniu
można włączyć sztukę omawianych regionów do syn-
tezy dziejów sztuki polskiej. Wydaje się, że nie można
rozpatrywać sztuki średniowiecznej jako sztuki naro-
dowej. Uniwersalistyczny charakter jej założeń i kon-
ceptów formalnych zróżnicowanych regionalnie po-
siada wspólny mianownik dla całego kręgu sztuki
środkowo-wschodniej Europy, nie sprowadzający się
jedynie do działalności artystycznej kolonistów nie-
mieckich. Skądinąd zaś nie można wyłączać pewnych
zabytków zwłaszcza okresu nowożytnego, których
treści ideowe wskazują na łączność z Królestwem
Polskim.
Badania nad sztuką omawianych regionów prowa-
dzą zespoły badawcze zakładów szkół wyższych, bądź
też muzeów, urzędów konserwatorskich czy Pracowni
Konserwacji Zabytków.
Program naukowy Katedry Historii Architektury
Polskiej przy Politechnice Gdańskiej koncentrował
swą działalność na badaniach architektury świeckiej
i sakralnej miasta Gdańska i okolic. Liczne artykuły
i rozprawy poszczególnych autorów stanowiły podkład
naukowy dla rekonstrukcji zabytków architektury
* Praca była referowana na Sesji SHS w Toruniu w li-
stopadzie 1964.
i zespołów urbanistycznych tego regionu, jak i podej-
mowały dyskusję z dotychczasowymi poglądami nr.
pewne problemy historii architektury opierając się na
nowych spostrzeżeniach analitycznych, zebranych w
skrupulatnie prowadzonych poszukiwaniach tereno-
wych. Wyniki studiów nad malarstwem opracowywa-
nym w Muzeum Gdańskim, niepublikowane jeszcze
w całości, wnoszą wiele nowych uwag i spostrzeżeń —
zwłaszcza w zakresie malarstwa nowożytnego b
Środowisko toruńskie, skupione przy Zakładach
Historii Sztuki i Konserwacji Zabytków jak i przy
Muzeum kieruje uwagę z jednej strony na architek-
turę mieszczańską i obronną, z drugiej zaś ma w
swoim dorobku prace wnoszące wiele nowych odkryw-
czych materiałów do znajomości plastyki i malarstwa,
tak średniowiecznego jak nowożytnego, tudzież ich
ikonologii.
Badacze szczecińscy w oparciu o Muzeum Pomorza
Zachodniego i Pracownie Konserwacji Zabytków opra-
cowali liczne zabytki architektury i ich całe zespoły,
jak i plastykę średniowieczną. Badania nad tą ostat-
nią stanowią właściwie podstawę do wszelkich dal-
szych prac w tej dziedzinie.
W Zakładzie Historii Sztuki UAM w Poznaniu
powstało kilka rozpraw oraz prac magisterskich oma-
wiających bądź to monograficznie, bądź w szerszych
aspektach problemy architektury tak średniowiecznej
jak i nowożytnej, plastyki, malarstwa, jak i treści
ideowych sztuki Pobrzeża Bałtyku. Wiele prac i arty-
kułów dotyczących omawianego tu terytorium pozo-
staje niestety w rękopisach, czy to w formie prac
magisterskich w poszczególnych zakładach uniwersy-
teckich, bądź też w formie dokumentacji sporządzo-
nej na' zamówienie placówek Pracowni Konserwacji
Zabytków. .
Przeglądając bibliografię historii sztuki tego te-
rytorium — dość wyraźnie uderza utylitaryzm publi-
kowanych artykułów, ich doraźne znaczenie dla prak-
tyki konserwatorskiej. Ta cecha, skądinąd chwalebnie
świadcząca o wkładzie historyków sztuki do odbudo-
wy Kraju po r. 1945, jest zarazem źródłem nieunik-
nionych wad wszystkich prac powstających w po-
śpiechu, przy niewystarczającym aparacie technicznym
warsztatu naukowego. Stąd też, jeżeli można mówić
i A. Gosienie clka, Malarstwo gdańskie XVI i XVII
wieku, Gdańsk 1957.
295