Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (27.1965)

miscellanea

ZYGMUNT WAŹBlNSKI
BABILONICA GDAŃSKIE
PROBLEMY ATRYBUCJI I INTERPRETACJI*

Une ville:
C’est la mainmise de l’homme sur
la naturę. C’est une action humaine
contrę la naturę, un organisme hu-
maine de protection et de trauail.
C’est une creation”.
Le Corbusier, Urbanisme, Paris 1924

W Muzeum Pomorskim, w Gdańsku znajdują się
dwa przedstawienia wieży Babel: rysunek z dawnej
kolekcji Kabruna1 (il. 3) i obraz olejny pochodzący
z Ratusza gdańskiego2 (il. 6).
Jeśli rysunek został bez zastrzeżeń uznany za
dzieło Hendricka van Cleve3 to wokół obrazu nawar-
stwiło się sporo różnych sprzecznych sądów; ostatnio
został on uznany za dzieło nieznanego malarza gdań-
skiego z pocz. XVII w.4
Mimo, iż obraz nie dorównuje rysunkowi rangą
artystyczną to jednak przewyższa go swą oryginal-
nością ikonograficzną: jest on próbą daleko idącej
aktualizacji tematu. Dzieje się to poprzez wprowadze-
nie osób współczesnych do obrazu, jak również i po-
przez umieszczenie go w zespole dekoracyjnym jednej
z [reprezentacyjnych sal Ratusza Gdańskiego (il. 1).
W przeciwieństwie więc do większości wież Babel,
znanych nam jako wyrwane z określonego zespołu
* Temat ten był przedstawiony na posiedzeniu S. H. S.
Oddziału Warszawskiego w dniu 17 czerwca 1964 r. Za po-
moc w uzyskaniu zdjęć składam w tym miejscu podzię-
kowania prof. J. Białostockiemu i p. Annie Gosienieckiej.
1 S. Błock i F. Duisburg, Katalog einer Sammlung
von Kupferstichen, Holzschnitten, Lithographien und Hand-
zeichnungen, welche von dem Anno 1814 hier verstorbenen
Hem Jacob Kabrum, Danzig 1861, nr 7076.
2 A. Gosieniecka, Malarstwo gdańskie XVI i XVII w.
Katalog wystawy, Gdańsk 1957, nr 31; oL, pł. 181 X 402 cm.
3 S. Sawicka, Rysunki pejzażystów flamandzkich
f holenderskich. Katalog wystawy, Warszawa 1959, nr 18

ikonograficznego — wieża gdańska nie budzi wątpli-
wości co do swego pochodzenia: stanowiła ona wraz
z trzema innymi obrazami cyklu Potopu dekoracje
izby skarbowej. Fakt ten ma duże znaczenie dla od-
czytania alegorycznego sensu tego Obrazu.
Warto tutaj również przypomnieć obraz przypisy-
wany -często szkole Ambrosiusa Franckena5 przed-
stawiający flamandzkie XVI-wieczne wnętrze repren-
tacyjne (il. 2). Wśród wielu obrazów stanowiących
jego dekoracje znajduje się wieża BabeL Wyróżnia
się ona wielkością i sytuacją — stając się niejako
tematem tego wnętrza.
Wieża miałaby tutaj tradycyjny moralizatorski siens
gdyby przyjąć za słuszny dotychczasowy tytuł obrazu
Franckena jako przedstawienie Tańca siedmiu grze-
chów głównych (biblijna Babilonia — synonim zła).
Wydaje mi się jednak, że mamy tutaj ido czynienia ze
sceną rodzajową nie bez analogii do jednego z obrazów
oraz A. Chudzikowski, Flemish and Dutch Landscape
Drawings. An Ezhibition in the Vniversity Library, Warsaw,
„Connoisseur” CXLIX, 1962, nr 601, s. 166.
4 w. Tomkiewicz, Realizm w malarstwie gdańskim
przełomu XVI i XVII wieku, „Studia Pomorskie” t. II,
Wrocław 1957, s. 202 oraz Gosieniecka, jw.
5 Ze zbiorów E. van der Linden w Antwerpii. H. M i n-
kowski, Aus dem Nebel der Vergangenheit steigt der
Turm zu Babel, Deutsche Heraklit, Berlin 1959, nr 331.
Obraz ten został ostatnio przypisany Sebastianowi
V.rancxowi, por. Fr. Winkler, Der unbekante Sebastian
Vranęx, „Panthęon” XXII, 1964, nr 5, s. 329.

24