Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (27.1965)

IGNACY PŁAZAK

DZIAŁALNOŚĆ ARTYSTYCZNA MORAWSKICH MALARZY-DEKORATORÓW
NA ŚLĄSKU W XVIII WIEKU*

STAN BADAN

Malarstwo iluzjonistyczne epoki baroku, to jedna
z najpiękniejszych kart dziejów sztuki na Śląsku.
Wraz ze wzmożonym ruchem budowlanym, rozwija
się tutaj w XVIII w. działalność dekoratorów-malarzy
i rzeźbiarzy. Są to, zwłaszcza w 1. połowie stulecia-
przeważnie przybysze z Włoch, Austrii i Czech a tak-
że sąsiednich Moraw — w owym czasie poważnego
środowiska kulturalnego, związanego ze Śląskiem rów-
nież względami politycznymi. O żywotności tego śro-
dowiska decydowały ścisłe kontakty z Czechami,
a zwłaszcza z Pragą oraz Austrią, które w XVIII w.
były czołowymi ośrodkami życia artystycznego środ-
kowej Europy. Zacofanie ekonomiczne Moraw w znacz-
nym stopniu eliminowało znaczenie mieszczaństwa
w kształtowaniu oblicza artystycznego kraju, gdzie
rolę mecenatu spełniała arystokracja i kościół. To
tłumaczy istniejące tam wówczas duże zapotrzebowa-
nie na malarstwo ścienne, jako zasadniczego elementu
dekoracji wnętrza sakralnego i pałacowego. Splatają
się w nim akcenty patetyczne charakteryzujące „wielki
styl” minionej epoki kontrreformacji z nowymi wartoś-
ciami — liryzmem i wzmożoną dekoracyjnością, które
to tendencje przybrały na sile po połowie stulecia,
w okresie późnego rokoka.
Malarstwo iluzjonistyczne na Morawach reprezen-
towali przede wszystkim artyści napływowi, głównie
z Austrii. Plejadę wybitnych dekoratorów otwiera
Jan Michael ROTTMAYR, twórca wspaniałych malo-
wideł w zamku V r a n o v (1694). Z Wiednia przybyli
tu Daniel GRAN, autor fresków w sali trybunału
rezydencji w Brnie (1737—39) oraz Paul TRO-
GER, który w 1739 r. wykonał dekorację dawniejszej
prałatury klasztoru Hradisz koło Ołomuńca.
* Artykuł niniejszy przygotowany został na marginesie
obszerniejszej rozprawy, którą opracowuję pod kierunkiem
prof. dr Zbigniewa H o r n u n g a. Celem wprowadzenia
zainteresowanych w omawiane zagadnienia, na wstępie
podaję krótką charakterystykę środowisk artystycznych Mo-
raw i Śląska. Zestawienie i omówienie bibliografii (upo-
rządkowane wg chronologii wykonywanych na Śląsku ma-
lowideł) izaiwiera sporo luk z uwagi na duże trudności w do-
tarciu do wielu opracowań rozproszonych w różnych cza-

Artyści ci poprzez osobiste kontakty z Włochami
wprowadzili na grunt malarstwa morawskiego nurt
weneckiego iluzjonizmu. Działał tu także tyrolczyk
Józef Mateusz LASSLER, w którego pracach (P □ d-
śtat, Bohuslavici, Opawa) odzywają się remi-
niscencje sztuki POZZA, TROGERA i ASAMA.
Uczniem Asama jest powołany tu ze Śląska Feliks
Antoni SCHEFFLER twórca monumentalnych malo-
wideł w kościele jezuickim w Brnie. Z tak
wybitnymi twórcami mogli konkurować tylko nie-
liczni malarze miejscowi: Jan Jerzy ETGENS., Jan
Krzysztof HANDKE, czy Franciszek ECKSTEIN. Bliż-
szą ich charakterystyką zajmierny się później.
W 2. połowie stulecia wśród importowanych arty-
stów (w dalszym ciągu przeważnie z Wiednia) na czoło
wysuwa się wybitna indywidualność Franciszka Anto-
niego MAULBERTSCHA. Uczeń, a później profesor
wiedeńskiej akademii, pozostawił na ziemi morawskiej
liczne obrazy olejne oraz kilka cyklów freskowych:
w bibliotece dawnej prałatury w Louce
koło Znojma, w kościele w Hradiśti św. Hipo-
lita tamże, w pątniczym kościele w Dyji (Milfon)
również w pobliżu Znojma i chyba jedno z najwspa-
nialszych jego dzieł, malowidła w wielkiej sali pała-
cu arcybiskupiego w Kromieryżu. W cie-
niu wielkiego mistrza, który wykształcił własny od-
rębny styl, tworzyli na Morawach jego liczni ucznio-
wie, pomocnicy i naśladowcy.
Bliskie sąsiedztwo Moraw i Śląska stanowiło
o wielu cechach kulturowych łączących obie ziemie,
trzeba jednakże stwierdzić, że Śląsk posiada swoje
odrębności, o czym zadecydowała jego sytuacja geo-
graficzna i polityczna. Tu właśnie na przestrzeni wie-
sopismach, dziś już prawie niedostępnych oraz na fakt,
że badania nie zostały jeszcze doprowadzone do końca. Stąd
też opracowanie to posiada charakter dyskusyjny. Warto
zaznaczyć, że cytowana literatura podana jest w wyborze
i to przeważnie odnosząca się do śląskiej działalności mo-
rawskich artystów. Poważne kłopoty w pełniejszym ujęciu
tematu sprawia brak wyczerpujących monografii interesu-
jących nas malarzy oraz prawie zupełny brak materiałów
archiwalnych, które wywiezione zostały przez okupanta,
bądź też uległy zniszczeniu w czasie ostatniej wojny.

301