Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (27.1965)

BABILONICA GDAŃSKIE


II. 8. Antoni Molier, Budowa świątyni, Muzeum Narodowe w Warszawie. Wg Drosta.

(il. 18) Isaaika van der Blocke. (Być może, że 1 czwarty
zaginiony Obraz Moliera dekorujący (urząd, podatkowy
Ratusza posiadał za temat budowlę) 42.
Temat architektury tak częsty w ówczesnej sztuce
gdańskiej jesrt odbiciem wielkiego ruchu budowlanego
Gdańska. Przełom XVI i XVII w. a ściślej okres od
1585 do 1626 r. jest — jak to 'już wielokrotnie pod-
kreślano 43 — tzw. „złotym okresem” historii tego
miasta. Są to lata wyjątkowego irozwpju gospodarczego
i kulturalnego Gdańska. Sytuacja ta była w znacznej
mierze wynikiem umiejętnej polityki wybitnych bur-
mistrzów tej miary co Jan Speinemann, Bartłomiej
Schadhmann oraz Walter i Arnold von Holten.
Wznosi się wówczas szereg nowych okazałych bu-
dowli, jak Zbrojownia, Ratusz Staromiejski^ Złota
Brama. Przebudowuje się i rozbudowuje wiele starych
obiektów: 'Dwór Artusa otrzymuje nową, imponującą
fasadę i wyposażenie wnętrza... Od ir. 1593 powstają
wspaniałe .wnętrza ratusza gdańskiego o bogatym
wystroju rzeżbiarsko-malarskim, na które składają się
m.in. cytowane dzieła Moliera i Isaaka van der
Blocke44.
Ten ożywiony /ruch budowlany wskazuje pa to,
iż istniał określany program ardhitektoniczny, inicjo-
wany przez burmistrzów gdańskich, ludzi o dużej
kulturze humanistycznej. Program ten kształtował się
we współpracy między burmistrzami a architektami
takimi jak Antoni van Opbergen czy Willem van (der
Blocke 45.
Jest więc rzeczą zrozumiałą, że programowi temu
42 Tomkiewicz, Realizm w malarstwie, jw., s. 132.
43 g. C u n y, Dansigs Kunst und Kultur im XVI und
XVII Jahrhundert, Frankfurt a/M 1910, s. 83; — Tomkie-
wicz, Realizm..., jw., s. 114.
44 c u n y, jw., s. 15 i nn; — Tomkiewicz, Re-
alizm..., jw., s. 116.

musiełi dać wyraz artyści dekorujący ‘wnętrze siedziby
władz miejskich.
Wydaje się, że w Budowie świątyni Moliera została
podkreślona Właśnie decydująca rola „władzy” w po-
wstaniu wielkiej budowli — uosobnionej w postaci
króla (Salomona?) w asyście burmistrza (Jan Spedine-
mann?) i architekta (Antoni van Opbergen?)46 (il. 13).
Ta humanistyczna koncepcja architektury, rozu-
miana jako fakt współpracy między władcą a artystą
jest bardzo popularna w XVI w. i znajduje swe
odbicie w ikonografii współczesnej.
Temat ten otrzyma chyba najwspanialszy wyraz
w dziele Eransa II Francke/na znanego w dwóch zbli-
żonych do siebie wersjach z madryckich galerii: Aca-
demia de Bellas Artes de San Fernando Galerii i w
Prado 47 (il. 15). Gest króla jest tutaj podobny do gestu
Ludwika XIV, gdy na bagnach Wersalu tworzył naj-
wspanialszą siedzibę monarszą. Podobną grupę, kie-
rującą wielką budowlą widzimy również i na pierw-
szym planie gdańskiej Wieży Babel (il. 16). Ich myśli
jednak zdają się być już skierowane ku przyszłości, ku
nowym budowlom oczekującym realizacji:.
Ale mimo tej całęj pozytywnej egzegezy Babilonii
temat ten Ikiryje na swym dnie duży dramat. Jest lon
wyrazem walki człowieka z przyrodą, która nie zawsze
kończy się sukcesem. Idea ta zdaje się być sugerowana
przez pozostałe obrazy skarbca gdańskiego, przedsta-
wiające sceny z Potopu 48 (il. 1).
Biowiem, Chociaż wydaje się, że Wieża Babel mogła
należeć do innego zespołu dekoracyjnego Ratusza, to
45 Por. Gyssling, jw., s. 95.
46 Por. przyip. 34.
47 Budowa wieży Babel, 75 X 46 cm, Prado, Inv. 2737.
Madryt. Por. Minkowski, jw., nr 185 i 184.
48 D r os t, jw., s. 122 i tabl. 65—66; — oraz Tomkie-
wicz, Realizm..., jw., s. 198 i nn.

31