Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (27.1965)

Zygmunt ważbiński


II. 9. Carel van Mander, Budowa wieży Babel, aukcja w Kolonii. Wg Minkowskiego.

jednak zastała ona związana w sposób dość oryginalny
z pozostałymi obrazami...
Scena z Potopu to jeden z najbardziej dramatycz-
nych momentów konfliktów człowieka z przyrodą
(ii. 17). Być może, że dla większości humanistów Noe
zawdzięczał swe ocalenie w równej mierze sobie sa-
memu co Opatrzności. Nie byłoby ono możliwe bez
jego przedsiębiorczości. Arka, która ocaliła mu życie
była dziełem jego ingenium.
Cykl ten- w ostatecznym programie Isaaka van der
Blocke stał się obrazem człowieka wałczącego z przy-
rodą: ukazał on rozpaczliwą obronę człowieka przed
żywiołem i heroiczny wysiłek w celu jego ujarzmie-
nia.
Alegoria handlu gdańskiego (ii. 18) tegoż autora
jest wyrazem triumfu 'człowieka nad przyrodą; siły
te zastały podporządkowane woli człowieka i wcią-
gnięte w jego służbę. Oto sekret triumfu Gdańska.
Ale oprócz tego „humanistycznego” sensu Babilonii
istnieje jeszcze sens moralizujący. Oparty jest on na
idei budo wili niedokończonej.
Symboliczne pomieszanie języków to nic więcej jak
brak jedności między ludźmi, to rozproszenie się ludzi
i odejście od zaczętego dziełai. Budowla babilońska nie
mogła być więc zrealizowana z winy samych ludzi.
Historia Babilonii jest więc przestrogą i poucze-

niem dla współczesnych. Ludzie winni strzec się, by
los jej się nie powtórzył.
Ludzie muszą więc dążyć do jedności. Jej gwa-
rancją i wyrazem jest silna i dobra władza.
Ona to czuwa nad realizacją wielkich przedsięwięć
społecznych, które powiększają dobro całej zbioro-
wości.
Oto płaszczyzna, na której schodzą się dwa rodzaje
mistyki renesansowej: humanistycznej i politycznej.
Po to, żeby zrealizować wielką ideę potrzebna
jest władza reprezentująca wysiłek całej społeczności.
Wielkie programy humanistyczne byłyby martwą lite-
rą, gdyby nie zostały podjęte przez władzę.
Ilustracją tej twórczości i decydującej roli władzy
jest wspomniany Obraz Franckena z madryckiego Pra-
do (il. 15). Ilustracją tej samej idei jest rysunek gdań-
ski Hendricka van Cleve (il. 3).
Rysunek ten jest, jak się wydaje, wyrazem triumfu
wielkiego miasta portowego — być może Amsterda-
mu 49. Poprzez swą plastykę wizja ta jest potężniejsza
od alegorycznego obrazu Isaaka van der Blocke. Wizja
49 Nie wiemy jakie było przeznaczenie itego dzieła (nie
wiadomo nawet jak ono trafiło do kolekcji Kabruna). Na
temat gospodarczej prosperity Amsterdamu por. R. G e-

32