DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Rozprawy
DOI Artikel:Miscellanea
DOI Artikel:Chyczewska, Alina: W kręgu mecenatu Tytusa Działyńskiego: Dokumenty prac koncepcyjnych na przebudowę Zamku Kórnickiego
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.45623#0059
W KRĘGU MECENATU TYTUSA DZIAŁYŃSKIEGO
cyjinych, z planami, które .uzyskał Działyński, pozwala
prześledzić, jaki był jego osobisty wkład w to przed-
sięwzięcie. Wiele materiałów przynoszą też dokumenty
archiwalne i teki szkiców architektonicznych (ręki
przeważnie jego żony, ale będące rezultatem wspól-
nych narad). W .wyniku dalszej działalności Działyń-
skiego powstaje więc budowla, która odbiega wyraźnie
od surowej regularności i symetrii projektu Schinkla
(zob. fasada południowa r— 11. 17). Nowym i uderza-
jącym .elementem jest zwłaszcza baszta północno-
-wsbhodnia (ił. 19). Wyniosła, asymetrycznie przepruta
oknami, kontrastująca czerwienią iswej cegły z jasny-
mi tynkami icałej budowli, jest z pewnością najbardziej
romantycznym akcentem całości. Usytuowanie baszty
uwarunkowane jest pianiem dawnego zamku, należa-
łoby jednak rozważyć zagadnienie, czy tak silne jej
wyeksponowanie nie mogło być reminiscencją pałacu
w Zarzeczu, choć język form jeśt oczywiście odrębny.
W majątku ciotki swej, Magdaleny Morskiej Działyń-
ski przebywał .dość długo w okresie tułaczki po po-
wstaniu 21..
Gotycyzm zamku kórnickiego polega nie tylko na
rozwiązaniu elewacji ale także na 'wprowadzeniu
skomplikowanej konstrukcji sklepień22, co w archi-
tekturze świeckiej tego czasu jest zjawiskiem wyjąt-
kowym. Wzmianki w korespondencji Działyńslkiego
świadczą, że wzory architektury gotyckiej czerpie on
przede wszystkim z Anglii, gdzie prowadzi się w tym
czasie wielkie prace rekonstrukcyjne23.
Zapoczątkowane przez Husarskiego, a obecnie przez
naukę polską intensywnie prowadzone badania nad
problematyką romantycznego gotycyzmu24 może już
wkrótce pozwolą ustalić periodyzację tego nurtu i wy-
znaczyć w jego obrębie pozycję zamku kórnickiego.
Przytoczone tu materiały dostarczą pewno niejednego
argumentu.
21 O pałacu w Zarzeczu wspomniał m. in. w momencie,
gdy zwątpił w celowość odbudowy zamku kórnickiego:
„Dom nasz... trzęsie się i kapie, trzeba nam koniecznie po-
myśleć o nowym, chcę już nie reperować, materiałów użyć
dawnych i te wyłożyć nową cegłą kórnicką, jest to emalia
nie cegła, nie znam nic trwalszego ani piękniejszego, jest
to zupełnie budowa Pani Morskiej z tą różnicą, że cegła iest
nie malowana ale przez gwałtowność ognia prawie witry-
fikowana” List do żony (datowany później: „zdaje się gru-
dzień 1839”) — Arch. Dz., 7332, jw.
22 „...Po twoim wyjeździć sklepienie kosztowne już było
skończone, ale nie podług zasady, którą ja uważałem za
jedynie dobrą, ogrom parcia bocznego zmusił mnie do
śpiesznego rozebrania sklepienia, każę go na nowo prowa-
dzić” — Arch. Dz., 7332, jw. List do żony z 4.VIII.1851.
„warto dziewczętom popatrzeć na niezmiernie ciekawe
i sztuczne rozpoczęcie sklepień ... warto tu być dla narady
i przypatrzenia się” — Arch. Dz., 7332, jw., List do żony
z 22. VI. 1856.
„Niepokoją mnie roboty około Kórnika. Sam wręczyłem
mularzom Cybulskiego rysunki co do wieży, ale to wszystko
jest tak skomplikowane, że się bardzo boję jakiegoś niepo-
rozumienia” — Arch. Dz., 7332, jw. List do żony (dat. póź-
niej : 1860).
23 W latach 1839—40 T. Działyński obudowywał (wg pla-
nów Lanci’ego, jak zanotował E. Raczyński we Wspomnie-
niach Wielkopolski) kościół kórnicki. Pisał wtedy do żony:
ll. 19. Zamek kórnicki, baszta północno-wschodnia.
„...la faęade de 1’eglise de Kórnik est extravagement belle ...
enfin ce seroit beau dans une des plus belles rues de Lond-
res ...” — Arch. Dz., 7332, jw. List do żony z 21.1.(1840).
Wśród projektów dotyczących przebudowy zamku kórnic-
kiego (teka II, nr 46 a) jest rysunek okna, na którym zano-
towano: „iest to kalk angielskiego rysunku w którym sto-
sunek gzymsu do okna iest nie właściwy, to iest że gzyms
jest zaciężki w porównaniu do okna”. Zob. też wyżej —
sprawa kopii „małego zamku angielskiego”.
W 1824 zaczyna się restauracja gotyckiego zamku Windsor.
Po 1827 uzyskuje on neogotyckie urządzenia wnętrza. Ok.
1840 następuje rekonstrukcja spalonego w 1834 r. zamku
Westminster.
24 w. Husarski, De style romantigue, Paris 1931.
Podsumowaniem pewnego etapu badań była ogólnopolska
Sesja naukowa poświęcona sztuce okresu romantyzmu, która
odbyła się w Warszawie 28—31.X.1963. Całość materiałów
sesji zostanie opublikowana (zob. komunikat w „Biul. Hist.
Sztuki”, XXVI, 1964, nr 2, s. 150).
49
cyjinych, z planami, które .uzyskał Działyński, pozwala
prześledzić, jaki był jego osobisty wkład w to przed-
sięwzięcie. Wiele materiałów przynoszą też dokumenty
archiwalne i teki szkiców architektonicznych (ręki
przeważnie jego żony, ale będące rezultatem wspól-
nych narad). W .wyniku dalszej działalności Działyń-
skiego powstaje więc budowla, która odbiega wyraźnie
od surowej regularności i symetrii projektu Schinkla
(zob. fasada południowa r— 11. 17). Nowym i uderza-
jącym .elementem jest zwłaszcza baszta północno-
-wsbhodnia (ił. 19). Wyniosła, asymetrycznie przepruta
oknami, kontrastująca czerwienią iswej cegły z jasny-
mi tynkami icałej budowli, jest z pewnością najbardziej
romantycznym akcentem całości. Usytuowanie baszty
uwarunkowane jest pianiem dawnego zamku, należa-
łoby jednak rozważyć zagadnienie, czy tak silne jej
wyeksponowanie nie mogło być reminiscencją pałacu
w Zarzeczu, choć język form jeśt oczywiście odrębny.
W majątku ciotki swej, Magdaleny Morskiej Działyń-
ski przebywał .dość długo w okresie tułaczki po po-
wstaniu 21..
Gotycyzm zamku kórnickiego polega nie tylko na
rozwiązaniu elewacji ale także na 'wprowadzeniu
skomplikowanej konstrukcji sklepień22, co w archi-
tekturze świeckiej tego czasu jest zjawiskiem wyjąt-
kowym. Wzmianki w korespondencji Działyńslkiego
świadczą, że wzory architektury gotyckiej czerpie on
przede wszystkim z Anglii, gdzie prowadzi się w tym
czasie wielkie prace rekonstrukcyjne23.
Zapoczątkowane przez Husarskiego, a obecnie przez
naukę polską intensywnie prowadzone badania nad
problematyką romantycznego gotycyzmu24 może już
wkrótce pozwolą ustalić periodyzację tego nurtu i wy-
znaczyć w jego obrębie pozycję zamku kórnickiego.
Przytoczone tu materiały dostarczą pewno niejednego
argumentu.
21 O pałacu w Zarzeczu wspomniał m. in. w momencie,
gdy zwątpił w celowość odbudowy zamku kórnickiego:
„Dom nasz... trzęsie się i kapie, trzeba nam koniecznie po-
myśleć o nowym, chcę już nie reperować, materiałów użyć
dawnych i te wyłożyć nową cegłą kórnicką, jest to emalia
nie cegła, nie znam nic trwalszego ani piękniejszego, jest
to zupełnie budowa Pani Morskiej z tą różnicą, że cegła iest
nie malowana ale przez gwałtowność ognia prawie witry-
fikowana” List do żony (datowany później: „zdaje się gru-
dzień 1839”) — Arch. Dz., 7332, jw.
22 „...Po twoim wyjeździć sklepienie kosztowne już było
skończone, ale nie podług zasady, którą ja uważałem za
jedynie dobrą, ogrom parcia bocznego zmusił mnie do
śpiesznego rozebrania sklepienia, każę go na nowo prowa-
dzić” — Arch. Dz., 7332, jw. List do żony z 4.VIII.1851.
„warto dziewczętom popatrzeć na niezmiernie ciekawe
i sztuczne rozpoczęcie sklepień ... warto tu być dla narady
i przypatrzenia się” — Arch. Dz., 7332, jw., List do żony
z 22. VI. 1856.
„Niepokoją mnie roboty około Kórnika. Sam wręczyłem
mularzom Cybulskiego rysunki co do wieży, ale to wszystko
jest tak skomplikowane, że się bardzo boję jakiegoś niepo-
rozumienia” — Arch. Dz., 7332, jw. List do żony (dat. póź-
niej : 1860).
23 W latach 1839—40 T. Działyński obudowywał (wg pla-
nów Lanci’ego, jak zanotował E. Raczyński we Wspomnie-
niach Wielkopolski) kościół kórnicki. Pisał wtedy do żony:
ll. 19. Zamek kórnicki, baszta północno-wschodnia.
„...la faęade de 1’eglise de Kórnik est extravagement belle ...
enfin ce seroit beau dans une des plus belles rues de Lond-
res ...” — Arch. Dz., 7332, jw. List do żony z 21.1.(1840).
Wśród projektów dotyczących przebudowy zamku kórnic-
kiego (teka II, nr 46 a) jest rysunek okna, na którym zano-
towano: „iest to kalk angielskiego rysunku w którym sto-
sunek gzymsu do okna iest nie właściwy, to iest że gzyms
jest zaciężki w porównaniu do okna”. Zob. też wyżej —
sprawa kopii „małego zamku angielskiego”.
W 1824 zaczyna się restauracja gotyckiego zamku Windsor.
Po 1827 uzyskuje on neogotyckie urządzenia wnętrza. Ok.
1840 następuje rekonstrukcja spalonego w 1834 r. zamku
Westminster.
24 w. Husarski, De style romantigue, Paris 1931.
Podsumowaniem pewnego etapu badań była ogólnopolska
Sesja naukowa poświęcona sztuce okresu romantyzmu, która
odbyła się w Warszawie 28—31.X.1963. Całość materiałów
sesji zostanie opublikowana (zob. komunikat w „Biul. Hist.
Sztuki”, XXVI, 1964, nr 2, s. 150).
49