Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (27.1965)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI


II. 2. Koronowo, kościół pocysterski,
widok od wsch.

przeniesiony do Byszewa. W skład
opactwa byszewskiego zostaje rów-
nież włączony klasztor cysterski w
Szpetalu pod Włocławkiem. Połącze-

II. 3. Koronowo, kościół pocysterski,
fasada zach.


nie tych trzech klasztorów stworzyło
silne liczebnie i majątkowo opactwo.
W r. 1288 klasztor byszewski uzy-
skuje leżącą nad Brdą osadę Smey-
sze, na terenie której powstało póź-
niejsze Koronowo. W rok później
książę pomorski Mszczuj II udziela
przywileju na budowę klasztoru
w nowej siedzibie. Być może, iż
z realizacją tego przedsięwzięcia
łączyć możina wymienionego w
r. 1288 Theodoricusa — magistra
operis. W trzy lata po uzyskaniu
pierwszego przywileju, dotyczącego
klasztoru w nowej siedzibie, otrzy-
muje konwent następne dobra, z
których dochody przeznaczone były
na budowę i naprawę budynków
klasztornych. Niewątpliwie wkrótce
po uzyskaniu przywilejów przystą-
piono do wznoszenia klasztoru. Wia-
domo, że już w r. 1315 stoi on nad
Brdą, chociaż w dalszym ciągu na-
zywa się Byszewo (nazwy Korono-
wo zaczęto używać w połowie w.
XIV). Przypuszczalnie nie ukończo-
no jednak w tak krótkim czasie
całego założenia. Wydaje się, iż
r. 1350, kiedy to klasztor koronow-
ski daje 60 marek na budowę ka-
tedry gnieźnieńskiej, można uznać
jako termin antę q u e m wykoń-
czenia kościoła i klasztoru. W końcu
w. XIV i w w. XV klasztor był
kilkakrotnie niszczony i palony.
W r. 1523 następuje ponowna kon-
sekracja kościoła oraz siedmiu no-
nych ołtarzy. Za rządów opata Igna-
cego Bernarda Gnińskiego (1686—
1706) przeprowadzono gruntowną
przebudowę i renowację kościoła
oraz budynków klasztornych. W
r. 1819 następuje kasacja klasztoru
przez władze pruskie i wtedy to
kościół zostaje zamieniony na para-
fialny, a zabudowania klasztorne
użyte jako więzienie, znajdujące
się tam do chwili obecnej.

trój bocznego zamknięcia kaplic,
bryłą korpusu, oraz odmienny sy-
stem skarp w obu częściach kościoła
świadczą o niejednolitym toku bu-
dowy. W pierwszej kolejności wznie-
siono prezbiterium i dolną część
północnego ramienia transeptu. Po
ukończeniu prezbiterium wybudo-
wano korpus nawowy oraz wykoń-
czono transept. Równocześnie z kor-
pusem nawowym stawiano rząd pół-
nocnych kaplic, o czym świadczy
wieżyczka flankująca tę część fa-
sady, która obejmuje swym zasię-
giem nawę boczną wraz z kaplicami.


II. 4. Koronowo, kościół pocysterski,

pn. ramię transeptu

Kościół koronowski, wzniesiony
z cegły, jest trój nawową bazyliką
z transeptem, z trójnawowym, ba-
zylikowym, prosto od wschodu
zamkniętym chórem oraz rzędami
trójbocznie zamkniętych kaplic z
obu stron korpusu nawowego. W
prezbiterium użyto w nawie środ-
kowej kwadratowych przęseł, któ-
rym odpowiadają po dwa przęsła
w nawach bocznych. Również pół-
nocne ramię transeptu operuje w
rzucie poziomym figurą kwadratu.
Natomiast w partii skrzyżowania,
w południowym ramieniu transeptu
oraz w korpusie nawowym zastoso-
wano wyłącznie przęsła prostokątne.
Różnice w układzie przęseł, jak
również kontrast surowej bryły prez-
biterium z niespokojną, wskutek

Z południowej strony wieżyczka
obejmuje tylko nawę boczną. Struk-
tura muru tych kaplic, z wnękami
zamkniętymi odcinkowymi lukami,
oraz płaskie lizeny na narożach
świadczą o powstaniu ich w okre-
sie baroku. Pierwotne zamknięcie
prostą ścianą tej strony kościoła
umożliwiło usytuowanie tu budyn-
ków klasztornych. Obecnie, wyko-
nane z wtórnie użytej cegły gotyc-
kiej, wzniesione są w końcu w.
XVII. W trakcie tej przebudowy
zamurowano w kościele część okien,
wprowadzono we wnętrzu pilastry,
na których wspiera się silnie wyła-

367