Instytut Sztuki (Warschau) [Editor]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Editor]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Editor]: Biuletyn Historii Sztuki (27.1965)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI


U. 6. Rysunek ołówkowy o trzech
wątkach, III książeczka (Stedelijk
Museum w Amsterdamie)

W hierarchii ważności szczegól-
ne miejsce zajmuje rysunek, który
zawiera trzy wątki. Portret przed-
stawia zapewne Annę, towarzyszkę
podróży do Londynu. Nie jest to
studium z natury, raczej rysunek
w oparciu o fotografię; przypomina
w tym „Wileminę” (F.949) rysunek
wykonany w Etten w 1881 r. Pejzaż
górny ukazany we fragmencie pełni
funkcję „ozdobnika” i symbolu,
pozostając w ideowym powiązaniu
z portretem. Jego sens tłumaczyłby
się przedstawieniem domu rodzin-

nego artysty poprzez symbole wy-
rażone w rysunku Anny i wieży
kościoła w Helvoirt. W czasie wa-
kacji artysta wykonał pejzaż Hel-
voirt z wieżą kościoła (F.825). Dol-
ny rysunek „Krajobraz z wiatra-
kiem” przedstawia typowy pejzaż
brabancki. Posiada doskonałe roz-
wiązanie perspektywiczne sugeru-
jące rozległą przestrzeń poprzez al-
ternację planów wód i ziemi, zam-
kniętą dalekim horyzontem. Stano-
wi on zapewne powtórzenie wcześ-
niejszego nieznanego nam dziś
dzieła artysty. Jego krajobraz wska-
zywałby wiosnę, jako czas powsta-
nia. Mógł zatem powstać przed wy-
jazdem artysty do Londynu; za-
trzymał się wówrczas kilka dni w
Helvoirt.
„Krajobraz z wiatrakiem” przy-
pomina dwa inne rysunki artysty
z serii tzw. „czterech pejzaży”
(F.836, 837, 383 i 389). Rysunki te
choć datowane są różnie (Vanbese-
laere, La Faille) — łączono zwykle
z twórczością artysty po r. 1880,
w której się jednak nie mieszczą,
wyróżniając się z niej swym cha-
rakterem. Geldei- pierwszy wysunął
hipotezę, że są to rysunki mło-
dzieńcze (KM Museum kat. 1959).
Rysunki kolekcji Tersteega potwier-
dzają pogląd Geldera. Okazuje się,
że artysta posiadał wówczas wy-
starczającą znajomość perspektywy,
by wykonać omawiane pejzaże. Ich
ostra, cienka kreska, nie kryjąca
tła i partii światłocieniowych, wy-
różniająca je z twórczości po r. 1879
— staje się zrozumiała właśnie na
tle młodzieńczych prac. Do „Kraj-
obrazu z wiatrakiem” zbliża je po-
nadto sposób widzenia natury. Jej
obraz nie pozbawiony realizmu zo-
staje przesłonięty lirycznym odczu-
ciem. Van Gogh później nazywał to
„przedstawianiem na sposób roman-

tyczny”. Jest to widzenie i odczucie
natury przejęte od pejzażystów
Szkoły Haskiej, z którymi zetknął
się pracując u Goupila. Wyraża się
tu mieszczańska postawa wobec
natury, której nie znajdujemy
w sztuce artysty po r. 1879. Gelder
raczej intuicyjnie przesunął powsta-
nie pejzaży na r. 1870 lub 1871. Wy-
daje się, że najbardziej prawdopo-
dobną datą ich powstania byłaby
wiosna 1873 r„ kiedy artysta prze-
bywał jeszcze w Hadze, a po opusz-
czeniu jej — kilka dni spędził w
Helvoirt.
Kolekcja rysunków Tersteega za-
myka się w latach około 1870—1874.
Rozszerza zatem naszą znajomość
najwcześniejszej działalności arty-
stycznej van Gogha. O jej istnieniu
wiedziano; zachowało się bowiem
jeszcze kilkanaście prac młodzień-
czych artysty. Twórczość ta jak
dotąd uchodziła uwagi uczonych.


II. 7. Nad kanałem, rys. ołówkiem,
L.F. 939 (Gemeente Musea w Amster-
damie)

PODJĘTE TEMATY PRAC NAUKOWYCH

Ewa Trajdos przygotowuje pracę habilitacyjną w
Instytucie Sztuki PAN pt.: „Rola Śląska w sztuce
Górnych Wągier w XV i pocz. XVI wieku (,.Le role
de la Silesie dans Kart de la haute Hongrie au XVe

siecle et au debut du XVe”). W pracy tej zajmie się
m.in. problemem tzw. Mistrza maciejowickiego i szko-
ły sądeckiej oraz relacjami ze Śląskiem warsztatu
mistrza ANS.