DOI issue:
Nr. 3
DOI article:Artykuły
DOI article:Wardzyński, Michał: Rzeźbiarsko-kamieniarska rodzina Venosta vel Venesta, Venusta i jej działalność w 1. połowie XVII wieku w Chęcinach*
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.70770#0443
436
Michał Wardzyński
Rzeźbiarz chęciński przejął też od Niderlandczyka wieńczącą ten monument znakomitą
figurę Chrystusa Zmartwychwstałego, której kopia znalazła się na szczycie pomnika Kam-
kowskiego w Kaliszu (1622). Warto przypomnieć, że Karpowicz w analizie tej i pozosta-
łych analogicznych figur z nagrobków Roszkowskiego w Żerkowie i Przyj emskiego
w Koninie opowiedział się za recepcją zbliżonego kompozycyjnie marmurowego posągu
Chrystusa Zmartwychwstałego dłuta Jean de Boulogne z ołtarza Wolności w katedrze
w Lucce (1579)* * * * * * * 134.
Typy struktur architektonicznych pomników nagrobnych obu Venostow można uznać
za silnie osadzone w późnorenesansowej, włoskiej tradycji ośrodka krakowskiego (głów-
nie wzory pulpitowego i przyściennego, arkadowego nagrobka inwencji Gianmarii Mo-
schi zw. Il Padovano i Jana Michałowicza z Urzędowa z 3 ćwierci XVI w.). W ciągu lat
10. i 1. połowy lat 20. XVII w. daje się zauważyć stopniowe przejmowanie nowej stylisty-
ki il transizione spod znaku konkurencyjnego krakowskiego warsztatu Giovanniego Lu-
cana da Reitino (typ aedikuli kolumnowej lub pilastrowej z przerwanym trójkątnym
naczółkiem135- w obu wymienionych pomnikach w Żerkowie, ok. 1615-1620, oraz
w Kaliszu, 1622)136. Najbardziej w tej kategorii zaawansowanym dziełem pracowni Ve-
nostow jest powstały w latach 1617-1618 nadwieszony nagrobek Stanisława Przyjem-
skiego (zm. 1611) w Koninie, zaprojektowany zapewne według życzenia zleceniodawców
jako kopia znakomitego wczesnobarokowego, odkutego m.in. z wapieni chęcińskich
nagrobka Adama Parzniewskiego (zm. 1614) z archikolegiaty w Warszawie, najprawdo-
podobniej projektu Mattea Castella137. Najważniejsze detale ornamentalne Venosta
zinterpretował jednak według własnej maniery, wprowadzając w miejsce form rzymsko-
lombardzkiego il transizione motywy późnorenesansowe, np. okryte akantem spływy wo-
lutowe, pasy cekinów i zwisy kiści owoców.
Bartholomeo i Sebastiano Venosta po przybyciu do Rzeczypospolitej, z uwagi na
ugruntowaną od pocz. XVI w. w Małopolsce i całej Koronie włoską tradycję renesanso-
wej małej architektury i rzeźby sepulkralnej i sakralnej, debiutując w miejscowym środo-
wisku na początku XVII w. zostali początkowo zmuszeni do przyjęcia takiej stylistyki,
wykonując np. dla Tylickich w kościele dominikanów w Toruniu (ok. 1615) nagrobki
rycerskie z figurą leżącą w typie postsansovinowskim138. Dzieła z 1. połowy lat 10. XVII
w. m.in. pamięci Kossakowskiego w Łomży (1611) i Stanisława Przyjemskiego w Koni-
widać również wyraźnie na przykładzie unikatowej kompozycji nagrobka Marianny z Krużlowej Baranowskiej (zm.
1631) w dawnej kolegiacie w Kurzelowie. Przedstawiona jako tercjarka w habicie franciszkańskim, leżąca sztywno na
wznak z kartuszem herbowym opartym pod kątem o stopy, figura ta wyraźnie nawiązuje do analogicznie zakomponowa-
nej płyty wierzchniej dawnego pomnika Johannesa Nasa, biskupa południowotyrolskiej diecezji Brixen / Bressanone
(zm. 1590). Por. DRESSLER, op. cit, s. 113, il. 206. Na temat pomnika w Kurzelowie zob.: Jan WIŚNIEWSKI,
Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w powiecie włoszczowskim, Marjówka Opoczyńska 1932,
s. 111-112; KZSP, T. III, z. 12, s. 28, fig. 183.
134 KARPOWICZ, Da contadino a magnate..., s. 53.
135 Mariusz KARPOWICZ, „Kilka obserwacji o autorze nagrobka Firlejowej w kościele Franciszkanów w Krośnie”,
[w:] Kościół i kłasztor franciszkański w Krośnie-przeszłość oraz dziedzictwo kułturowe. Materiały z sesji naukowej.
Krosno, listopad 1997, red. Elżbieta MAŃKOWSKA, Krosno 1998, s. 169-176, il. 1, 3; id., Artisti ticinesi in Polo-
nia..., s. 30-33, il. 7, 9, 10.
136 KARPOWICZ, Da contadino a magnate..., s. 60-62, il. na s. 162-163, 176.
137 KARPOWICZ, Matteo Castello, architekt wczesnego baroku, Warszawa 1994, s. 41-43, il. 50-51 (tu bezpodstawne
rozciągnięcie autorstwa Mattea Castello i nieustalonego rzeźbiarza włoskiego z Warszawy również na omawiany pom-
nik Krzysztofa Przyjemskiego). Por ostatnio KARPOWICZ, Artyści włosko-szwajcarscy..., s. 65-66.
138 Szerzej na temat typologii figur rycerskich i kobiecych w twórczości „Mistrza Wyprostowanych Postaci” zob. WAR-
DZYŃSKI, „Nagrobek Pawła Sapiehy...”, s. 111-115.
Michał Wardzyński
Rzeźbiarz chęciński przejął też od Niderlandczyka wieńczącą ten monument znakomitą
figurę Chrystusa Zmartwychwstałego, której kopia znalazła się na szczycie pomnika Kam-
kowskiego w Kaliszu (1622). Warto przypomnieć, że Karpowicz w analizie tej i pozosta-
łych analogicznych figur z nagrobków Roszkowskiego w Żerkowie i Przyj emskiego
w Koninie opowiedział się za recepcją zbliżonego kompozycyjnie marmurowego posągu
Chrystusa Zmartwychwstałego dłuta Jean de Boulogne z ołtarza Wolności w katedrze
w Lucce (1579)* * * * * * * 134.
Typy struktur architektonicznych pomników nagrobnych obu Venostow można uznać
za silnie osadzone w późnorenesansowej, włoskiej tradycji ośrodka krakowskiego (głów-
nie wzory pulpitowego i przyściennego, arkadowego nagrobka inwencji Gianmarii Mo-
schi zw. Il Padovano i Jana Michałowicza z Urzędowa z 3 ćwierci XVI w.). W ciągu lat
10. i 1. połowy lat 20. XVII w. daje się zauważyć stopniowe przejmowanie nowej stylisty-
ki il transizione spod znaku konkurencyjnego krakowskiego warsztatu Giovanniego Lu-
cana da Reitino (typ aedikuli kolumnowej lub pilastrowej z przerwanym trójkątnym
naczółkiem135- w obu wymienionych pomnikach w Żerkowie, ok. 1615-1620, oraz
w Kaliszu, 1622)136. Najbardziej w tej kategorii zaawansowanym dziełem pracowni Ve-
nostow jest powstały w latach 1617-1618 nadwieszony nagrobek Stanisława Przyjem-
skiego (zm. 1611) w Koninie, zaprojektowany zapewne według życzenia zleceniodawców
jako kopia znakomitego wczesnobarokowego, odkutego m.in. z wapieni chęcińskich
nagrobka Adama Parzniewskiego (zm. 1614) z archikolegiaty w Warszawie, najprawdo-
podobniej projektu Mattea Castella137. Najważniejsze detale ornamentalne Venosta
zinterpretował jednak według własnej maniery, wprowadzając w miejsce form rzymsko-
lombardzkiego il transizione motywy późnorenesansowe, np. okryte akantem spływy wo-
lutowe, pasy cekinów i zwisy kiści owoców.
Bartholomeo i Sebastiano Venosta po przybyciu do Rzeczypospolitej, z uwagi na
ugruntowaną od pocz. XVI w. w Małopolsce i całej Koronie włoską tradycję renesanso-
wej małej architektury i rzeźby sepulkralnej i sakralnej, debiutując w miejscowym środo-
wisku na początku XVII w. zostali początkowo zmuszeni do przyjęcia takiej stylistyki,
wykonując np. dla Tylickich w kościele dominikanów w Toruniu (ok. 1615) nagrobki
rycerskie z figurą leżącą w typie postsansovinowskim138. Dzieła z 1. połowy lat 10. XVII
w. m.in. pamięci Kossakowskiego w Łomży (1611) i Stanisława Przyjemskiego w Koni-
widać również wyraźnie na przykładzie unikatowej kompozycji nagrobka Marianny z Krużlowej Baranowskiej (zm.
1631) w dawnej kolegiacie w Kurzelowie. Przedstawiona jako tercjarka w habicie franciszkańskim, leżąca sztywno na
wznak z kartuszem herbowym opartym pod kątem o stopy, figura ta wyraźnie nawiązuje do analogicznie zakomponowa-
nej płyty wierzchniej dawnego pomnika Johannesa Nasa, biskupa południowotyrolskiej diecezji Brixen / Bressanone
(zm. 1590). Por. DRESSLER, op. cit, s. 113, il. 206. Na temat pomnika w Kurzelowie zob.: Jan WIŚNIEWSKI,
Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w powiecie włoszczowskim, Marjówka Opoczyńska 1932,
s. 111-112; KZSP, T. III, z. 12, s. 28, fig. 183.
134 KARPOWICZ, Da contadino a magnate..., s. 53.
135 Mariusz KARPOWICZ, „Kilka obserwacji o autorze nagrobka Firlejowej w kościele Franciszkanów w Krośnie”,
[w:] Kościół i kłasztor franciszkański w Krośnie-przeszłość oraz dziedzictwo kułturowe. Materiały z sesji naukowej.
Krosno, listopad 1997, red. Elżbieta MAŃKOWSKA, Krosno 1998, s. 169-176, il. 1, 3; id., Artisti ticinesi in Polo-
nia..., s. 30-33, il. 7, 9, 10.
136 KARPOWICZ, Da contadino a magnate..., s. 60-62, il. na s. 162-163, 176.
137 KARPOWICZ, Matteo Castello, architekt wczesnego baroku, Warszawa 1994, s. 41-43, il. 50-51 (tu bezpodstawne
rozciągnięcie autorstwa Mattea Castello i nieustalonego rzeźbiarza włoskiego z Warszawy również na omawiany pom-
nik Krzysztofa Przyjemskiego). Por ostatnio KARPOWICZ, Artyści włosko-szwajcarscy..., s. 65-66.
138 Szerzej na temat typologii figur rycerskich i kobiecych w twórczości „Mistrza Wyprostowanych Postaci” zob. WAR-
DZYŃSKI, „Nagrobek Pawła Sapiehy...”, s. 111-115.