DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.12705#0007
A D LECTOREM.
cic'tates,acocurido, Cicei'oiVi,ciuitatcs funtdicta^quod amabili focietatisvinculo»i.n vnnm co- . .
euntcoetum,quimaiorem oppido , multitudinemcbntineat. Pccuiiaresveioiri vrbibuscon-
dendis,fiuc ctiam coioni)sdeduccndisntus,numiniimqucpropitiationes veteres obfetitarunt.
Si etcnim Ouidio in 4.Eaft0rum?Plutarcho in llomuli yita, Varrorii iib. dc lirtgua Lafina,Ca.
toniinoriginumlibtis,AlexandroSardodembribus Gentium lib.2. Et Antiquorum numis,
quibus non minus,quam eruditorum fcript is hac in re debCtur,credimus:Oppida& Vrbes con Vrla •"
dcbantur,Coloniaeitem deduccbantur in Latio ritu hctrttfco, religionis caufii,apto & aufpica-devi* '
to dic,ac'locofatali,ere£tonimirum vexillo,aeneo vomere, Thrifco, vtait Carminius.more ctlwut
fulco qui diciturprimigenius,mceniorumlocadcfignabant, fexu difpari bobus,tauro dcxtcra,*a •'»•• •*
vaccafiniftra iUnctis, ftiua incurua,vt intra caderent glebae.(Nam qui aratri fcquebantur dudO-T'
rem,ijsid dabatur negotij,vr quas aratrum fufcitatet glebas,irt interiorem pattem diucrterent,
necvilam delapfam extraeftepatereiitur)incinctuipii Sa'bino,'toga;fcilicet partecaput vclati,
partefuccinda: Vbi.port3efutur3e,fufpendcbanr aratrum, &intus atis conftrilftis,facrificiaifa-
ciebanrdijsimmortalibus.Hinc Varro,aitvrbemdici,quod aratroprariinitacfiet. Et Pompo-
niuslureconfultus petegregins vrbem dicram aflcrit,quod vrbare aratro definire fir,vrbium o-
ptimum vetuftiflimorum verborum indagatorempraetereadixiffe ait, curuaturani aratriap-
pelIari,quod in vrbe condenda adhiberetur . Terram, quam aratro exclufcf ant, foflam voca-
bant,& introrfum fa&um murttm. Spatium verb, quod poft murum intus iiiaiiebat,detracris
per fyncopen litteris,pomoerium, quafi poft murum locus, quem ncque habitari nequc arari
fas erat. Quoniam verd lOCum portis aptatum,aratrum attollcntes, edttcto vomcrc,intactum
relinquebant,murus totus exCeptis portis, facer putabatUr, portas autem facras putantes res neT
cefiarias,nifiante expiat3e,impbrtare aut exportarc religione impediebantur. Quocirca fuere
Grathrriatici veteres,qui arbitratifuntportam dici, nonab importando, cxpOrtaiidoque, quae
vfui eflentjfed aportandoaratro,quando exfacrorum ritueo loci cleuarCtur,ne in porta- limi-
ne fofla fieret. In portis vero quondam Mineruam, in fuburbijs Martem depingcbant,quod in-
tusprudentiaforis armis imperia conferttarentur. Neque vero in vrbibusrantum condendis,
tanta diligentia veteres funt Vfi, fed dum caftra ftariua militum eligcrent, factis facrificijs dili-
gentiflime bidentium extra rimabantur, & fi iecinora liuida,aut vitiofa inucniebant,quoniam
id aquae vitio ficri arbitrabantur, locum quamprinium mutabant. Sed nunc ad vrbium condi-
tores redeamus. Quemadmodum certas numinum propitiationes in condcnda vrbe,fcripto-
rum turba obferuatas affirmat,ita pari fiiperftitionum vanitate, Peiiates,priuatis incolarum x-
dibus,quibus vrbs<onltat,praefeclos,cofque vrbanosacpatrios nuncupatos efle tradidit.Dc qui
bus Cicero lib.fecundo de narura Deorumfcribit. Penates Dei,fiue a penudeducto nomine,eft penatei.
cnim omne,quo vefcuntur homifies,pCnus, fiueab co,quodpenitus infident,exquo etiam pe-
netralesdij,a Poetis vOcantur.. Hinc &Feftus ait,Penetraliaefle Penatium Deorum facra.Ma-
crobius Penatesfic di&os arbitratuseft, quodper eospenirus fpiremns, per quos&corpus ha-
beamus,& rationem animi poflideamus. Seruius Grammaticus,penates,inquit,omnes Deos ef-
fe,qui domi coluntur, vnde & pro domibus ipfis faepe ponnntur. De figura vcro ac forma eoru
fcribitCyraldusSyntagmate XV. Dionyfiumnonprocul aforo Romanointcmploobfcuro
^chumili,duasduorum Troianorum imagines vidifle duorum iuucnum fedcntium,haben-
tiumque pila in manibus,vetera eius artis opera,quibus eflet infcriptio, D. P E N A T E S. Ti-
meusduidamHiftoricus, afleriteoslituosferreos & aereos &Troianum vas quoddamficlile
fuifle,eaqueinoccultis&reconditis Laudniiacuiflefacra. Nequid porro oedium inciuitati-
busdafeflet cuftodiae,praeter Pcnates,etiam Lai-esijfdem antiquitascuriofapraefecit. Quosdo-i^m,
micolasnominatSeruius,eofquevetuftospellibusveftiuit canihis, quodhoc amimal,natura
ducflr,dorriorum cuftodiae inuigilet. Qupniam verb, curiofa, doctaque antiquitas,fibi minime
pei;fuadere potuit, autfortafie,plebeculae, in ofticio cOnferuanda: gratia,noluit, tanrum ciuilis
S6cietatisbonum,nimirumturres,oppida , vrbes, praecipua mundiornamenta,folahumana
Anduftriajacnon potius mente quadam, quae humanam multis excederet modis,cxcogitata &
inuenta cfle5Itaquepeculiarequoddam numen, vrbium oppidorumq^ dccori,quo diuinam
ipfis authoritaremadderet,praefecit. Quamobrem vetercs Almam Cybelem, magnam Deiim
matrem,eohabitu effinxerunt,quo etiam totius Vniuerfi humanam, & ciuilium Socicratunt CP-
vrbium,oppidorumque confcruatricem, prodidcrunt. Eius fiquidcmfimulachrum feden-
tismulieriseftigieincurru,quemLeones traherent,lapidibuspretiofis , &diuerfis rrietallo-
rumgcneribus veftita*,turritam in capite coronam, tympanum & fpicas,manuferentis, eifin-
xerunt.Cuius quidem fimulachri,eam allcgoriamconftituunt; vt haiicpotiflimum obcau-
fam,Cybelecurruvehidiceretur,quiaterra, aflerenteScruio,crcdebatur,qua:inmedioaere
. depcndet.Ideoque rotis fuftineri erfingitur, quia totum hoc vniuerfum, volubili, ac perpctuo
motuceiatur.EreidemfubiungebanrurLeones, vtoftendcretur,matcrnani pietatc omivapof-
fefuperare,neq5 tantamfcritatem extare,quaematcrnaaflcftionc mitigari non qucat. Vel, vt
{'•) Marco-
cic'tates,acocurido, Cicei'oiVi,ciuitatcs funtdicta^quod amabili focietatisvinculo»i.n vnnm co- . .
euntcoetum,quimaiorem oppido , multitudinemcbntineat. Pccuiiaresveioiri vrbibuscon-
dendis,fiuc ctiam coioni)sdeduccndisntus,numiniimqucpropitiationes veteres obfetitarunt.
Si etcnim Ouidio in 4.Eaft0rum?Plutarcho in llomuli yita, Varrorii iib. dc lirtgua Lafina,Ca.
toniinoriginumlibtis,AlexandroSardodembribus Gentium lib.2. Et Antiquorum numis,
quibus non minus,quam eruditorum fcript is hac in re debCtur,credimus:Oppida& Vrbes con Vrla •"
dcbantur,Coloniaeitem deduccbantur in Latio ritu hctrttfco, religionis caufii,apto & aufpica-devi* '
to dic,ac'locofatali,ere£tonimirum vexillo,aeneo vomere, Thrifco, vtait Carminius.more ctlwut
fulco qui diciturprimigenius,mceniorumlocadcfignabant, fexu difpari bobus,tauro dcxtcra,*a •'»•• •*
vaccafiniftra iUnctis, ftiua incurua,vt intra caderent glebae.(Nam qui aratri fcquebantur dudO-T'
rem,ijsid dabatur negotij,vr quas aratrum fufcitatet glebas,irt interiorem pattem diucrterent,
necvilam delapfam extraeftepatereiitur)incinctuipii Sa'bino,'toga;fcilicet partecaput vclati,
partefuccinda: Vbi.port3efutur3e,fufpendcbanr aratrum, &intus atis conftrilftis,facrificiaifa-
ciebanrdijsimmortalibus.Hinc Varro,aitvrbemdici,quod aratroprariinitacfiet. Et Pompo-
niuslureconfultus petegregins vrbem dicram aflcrit,quod vrbare aratro definire fir,vrbium o-
ptimum vetuftiflimorum verborum indagatorempraetereadixiffe ait, curuaturani aratriap-
pelIari,quod in vrbe condenda adhiberetur . Terram, quam aratro exclufcf ant, foflam voca-
bant,& introrfum fa&um murttm. Spatium verb, quod poft murum intus iiiaiiebat,detracris
per fyncopen litteris,pomoerium, quafi poft murum locus, quem ncque habitari nequc arari
fas erat. Quoniam verd lOCum portis aptatum,aratrum attollcntes, edttcto vomcrc,intactum
relinquebant,murus totus exCeptis portis, facer putabatUr, portas autem facras putantes res neT
cefiarias,nifiante expiat3e,impbrtare aut exportarc religione impediebantur. Quocirca fuere
Grathrriatici veteres,qui arbitratifuntportam dici, nonab importando, cxpOrtaiidoque, quae
vfui eflentjfed aportandoaratro,quando exfacrorum ritueo loci cleuarCtur,ne in porta- limi-
ne fofla fieret. In portis vero quondam Mineruam, in fuburbijs Martem depingcbant,quod in-
tusprudentiaforis armis imperia conferttarentur. Neque vero in vrbibusrantum condendis,
tanta diligentia veteres funt Vfi, fed dum caftra ftariua militum eligcrent, factis facrificijs dili-
gentiflime bidentium extra rimabantur, & fi iecinora liuida,aut vitiofa inucniebant,quoniam
id aquae vitio ficri arbitrabantur, locum quamprinium mutabant. Sed nunc ad vrbium condi-
tores redeamus. Quemadmodum certas numinum propitiationes in condcnda vrbe,fcripto-
rum turba obferuatas affirmat,ita pari fiiperftitionum vanitate, Peiiates,priuatis incolarum x-
dibus,quibus vrbs<onltat,praefeclos,cofque vrbanosacpatrios nuncupatos efle tradidit.Dc qui
bus Cicero lib.fecundo de narura Deorumfcribit. Penates Dei,fiue a penudeducto nomine,eft penatei.
cnim omne,quo vefcuntur homifies,pCnus, fiueab co,quodpenitus infident,exquo etiam pe-
netralesdij,a Poetis vOcantur.. Hinc &Feftus ait,Penetraliaefle Penatium Deorum facra.Ma-
crobius Penatesfic di&os arbitratuseft, quodper eospenirus fpiremns, per quos&corpus ha-
beamus,& rationem animi poflideamus. Seruius Grammaticus,penates,inquit,omnes Deos ef-
fe,qui domi coluntur, vnde & pro domibus ipfis faepe ponnntur. De figura vcro ac forma eoru
fcribitCyraldusSyntagmate XV. Dionyfiumnonprocul aforo Romanointcmploobfcuro
^chumili,duasduorum Troianorum imagines vidifle duorum iuucnum fedcntium,haben-
tiumque pila in manibus,vetera eius artis opera,quibus eflet infcriptio, D. P E N A T E S. Ti-
meusduidamHiftoricus, afleriteoslituosferreos & aereos &Troianum vas quoddamficlile
fuifle,eaqueinoccultis&reconditis Laudniiacuiflefacra. Nequid porro oedium inciuitati-
busdafeflet cuftodiae,praeter Pcnates,etiam Lai-esijfdem antiquitascuriofapraefecit. Quosdo-i^m,
micolasnominatSeruius,eofquevetuftospellibusveftiuit canihis, quodhoc amimal,natura
ducflr,dorriorum cuftodiae inuigilet. Qupniam verb, curiofa, doctaque antiquitas,fibi minime
pei;fuadere potuit, autfortafie,plebeculae, in ofticio cOnferuanda: gratia,noluit, tanrum ciuilis
S6cietatisbonum,nimirumturres,oppida , vrbes, praecipua mundiornamenta,folahumana
Anduftriajacnon potius mente quadam, quae humanam multis excederet modis,cxcogitata &
inuenta cfle5Itaquepeculiarequoddam numen, vrbium oppidorumq^ dccori,quo diuinam
ipfis authoritaremadderet,praefecit. Quamobrem vetercs Almam Cybelem, magnam Deiim
matrem,eohabitu effinxerunt,quo etiam totius Vniuerfi humanam, & ciuilium Socicratunt CP-
vrbium,oppidorumque confcruatricem, prodidcrunt. Eius fiquidcmfimulachrum feden-
tismulieriseftigieincurru,quemLeones traherent,lapidibuspretiofis , &diuerfis rrietallo-
rumgcneribus veftita*,turritam in capite coronam, tympanum & fpicas,manuferentis, eifin-
xerunt.Cuius quidem fimulachri,eam allcgoriamconftituunt; vt haiicpotiflimum obcau-
fam,Cybelecurruvehidiceretur,quiaterra, aflerenteScruio,crcdebatur,qua:inmedioaere
. depcndet.Ideoque rotis fuftineri erfingitur, quia totum hoc vniuerfum, volubili, ac perpctuo
motuceiatur.EreidemfubiungebanrurLeones, vtoftendcretur,matcrnani pietatc omivapof-
fefuperare,neq5 tantamfcritatem extare,quaematcrnaaflcftionc mitigari non qucat. Vel, vt
{'•) Marco-