DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.12705#0101
B A S I L E A-
ASILE A, RAVRICORVM vrbs celeberrima,vtramq; Rheni ripam pont cconiungens, MaioreinGallico,ciuitate
aiitem min6re,inGermanico littorefita,exfententia B.Rhenani: no «7ro tS&a<rt\{us quod a reg^ Henrico condita
fit,fed atraie<ftu,qtiem lingua Romanenfis,hoc eft,Gallica, paffum vocat. Vnde etiam Baffella Mofellanica, quam
vulgo Paifel appellamus,fibi nomen vendicatiit, vt fit dicla Bafilea, quafiPaflilea. Traieclum enim hoclocofuif-
fe, verifimile eft,etiam dum ftante Augufta, quod hic propter vallem, per quam torrens e Birfa ductus rluiwipa fit
humilior, & ob multas caufas ad tranfitum aptifiima, apud Auguftam autem prorfusabrupta. Proindcconfenta-
neum eft,hic tranfmittere folitos, quibuscum Rauricis res dflet, vt Gcrmanorum,Tacito tefte. & dubio procul po-
fteaAlem?.nnorum,inripatantum commercium. Hucfacit,qt]odinO]inoneperpetuumprxfidiumhabebatDux
fequanici traclus, nontam ob defenfionemprouincix, quam ad tuendum iftum prxcipue traiectum, ad quem lo-
cus ille re<fta re(pondet,Anfiquam villam exiguum viculum attingens, & nuncprorfus fyluefcens retento tameh nomine. Etquw muni-
mento opushabebattraieftus aduerfumGermanos,&mox Alemannos,ideo duopropugnaculaerexereRomani,quorumfun<!3mentis
turresiftas duas impofitas credo,quas hodie videmus, alteramin capiteponris,alteram paulo inferius, afalchodienomen habente,quod
in eaafleruatur. Iampofttriumphabundamillam AlemannoruminGalliamimmigrationem.primum domus vtrinqjsdificataitintna-
uiculariorum&pandochiorum,iintiumfutui;xduobusoppidis.MoxveroIocusfrequentiorfieri cospit,vtetiammdrcatoresillichabita-
rent. nam circa traiecfhis omnisgenerishomintim turba confluere folet. Necaliarespluribus oppidis originem dedit, vtSchefliufixad
Rhenum anautarumcafisficappelIata5,VlmxapudDanubium,Heidelbergxapud Nicrum, Seleftadio apudEllum fluuium,ctinnume-
ris alijs. Quanto ver6 magis minui ccepit Augufta,tanto Bafilea auftior indicsfacla eft,nouipopUli,qui nUper ex Germanix finibus Rhe-
num tranfierat, noua ciuitas, quum illam omnes fugerent veklt inaufpicatam, & femirutam, hancautem propter mnltas commoditates
non folum traie<ftus ipfius,fed &facilioris omniumrerumimportationis.&milioris agriviciniahaomnesadamarent.Siquidigittirpoft
nuilta excidia miferx Augtiftx fuperfuit, hoctottim velut colonia qtixdamBafileam commigrauit. Porro opinionis mexargumcntum
eft.quodiencsindigenxnarrarefolent, itaamaioribusfinsedoifti, vbihodieBafiteaeft, olimnihilfuifle nifitraiectumRheni, duabus
iftis turribus,quxetiamnum vifuntur,communitum.Etaddunt,eamviam,quxaRherioducitadforumpifcarium, abinftitoribtis, illic
habitantibus, inueniflenomenjadhucantiquioribusnotumjquxvetuslocicelebritas, confirmat, eamvrbispartcm cxtcrisaitiquiorem.
ProindequiBafileamdic^amputantjquodregiaciuitasfit^menon habebuntoVo^topo/;. Oftendimusenimmod6,quxnan:fueritillius
origo. Acindtibium <ift, eonominevocatum Jocum,priufquam aliqtiidextru<fhim eflet,quodregiumdicimereretur. Nec mos eratRo-
manisGrxcanicasoppidisfiuemunimentisafeconditisappellationesindercmulto minusAlemannas. Concordiaapud7ribonosag-
nofcimusRomanorum opus,agnofcimusTabei!nas,Vicum Iulitim, Altam ripam, &quod ijs omnibus Bafilex viciniusef:, Tyberij fc-
rum. Nifi concedere velimus,cos,qui huicloco vocabulum primi impofuere.fuiffc diuinos,vt quiprxfcierint exorittiram ibipofteriorib.
fxctilis ciuitatem,quxregia nomenclatura digria foret.Nam fi quis hodie Bafilea contempletur ,an no regiam vocabit?quando ea eft via-
rum mundicies,ac xditirh in communer xqtialis ordo,quorundam etiam magnificentia atq; amcenitas,prxfertim quibus a tergo viridariu
eft D. Petri, & Prxdicatorum ccenobium.a mplas a»eas,& hortos elegan tiflirn os habentibus,& qux Rhenum a(pe<ftant, vt etiam ijs,qui I-
taliamviderunt,placerepoiiir,nifiqu6dhypocauftor^ &pandochiorumfbrdes. idquodcumtota
Germaniacommunehabet.Csliraraquxdamacgratatemper'es.Ciue3 humani.Templorumfatismagnusnumerus.Epifcopalerepara-
tum olim fuit a D. Henrico Augufto, quum terrxmotu concidiflet, fiuc, vt quidam volunt,poft Vngancam vaftationem, multifq; dona-
rijsabeodemcondecoratum. ade6femperBafilexben$volueruntHenr,ici. Interquxeminet laminaillaaurea lignextabulx adhercns,
feptemmilibusflorenorum xftimata, quaipfipriuatiminlarariofiio,quum viueret,vfuseft. Vnde&tutelareisdiuos refert, quosille
prsecipue coluit,nempequatuorangelos,Michaele,Gabriele,Raphaelem Vrielem &Benediclu ,acinhorum medio ftantem Chriftu,cu-
iuspedibus ipfe cum vxore Cunigunde aduoluitur. apud D. Petrumfacerdotum fodalitium eft,quod collegium appellant.Martini pha-
num parochiale eft duntaxat. Leonardi verd etiam Canonicos inftituti D. Augiiftini habet, quosregulareis cognominant. Ij, Ezelinum
Canonicumepilcopalistemplifuumiaftantautorem. Egoperfimilemoccafioneminftitutosputo, quemadmodumeos,quiinmonte
Turegienfi degunt, a Turegienfibus canonicis,& eos qui apud D. Arbogaftiviuunt, ab Argentoratcnfibus ccenobiticam vitam deferen-
tibus natos prxdicant. Parochia D. Vdalrici vicina eftxdi epifcopali :Albani vero & loannis fuum quxquefuburbium chudit. UlicBe-
nediiflinorum, quosHafenburgiusBafilienfisepifcopusacciuit,hic veroIoannitariim domiciliiim Prxdicatores in fubnrbioD.Ioan-
nis ampliflimum poffident ccenobium, xdificijs multis acfpacioflimis hortis, pratfertim autem Grxca Bibliofheca fpecTrabile. Eapotiti
funt poft mortem Ioannis pritis Argenfis Epilcopi, deindeGardinalis Ragufini qui in fynodo Bafilienfi in obeundis negocijs non poftre-
mastulit.Francifcaniadmceniaveterisvrbishabitantjnfignesamplilfimotemplo,qu locumEzclinusPraTpofitusillisdedit. Augu-
ftinianis pofthosreceptis locumprxbuit fenatus Bafilienfis. Ccenobia puellariamaiusoppidumduohabct,&minusitemduopra:ter
monafteriumCarthufienfium&ParochialeD. Theodoritemplum ex aduerfo fitum.Vbihodie Cartbufiaeft, aiunt magnificam olim
domum ftetifle,quse EpilcopifueritBafilienfis.quum illi id oppidum adhuc pareret, qiiod aliquandopignori datum Duci Auftris pro-
pter ftipendia non i61uta,(enatus Bafilienfis rcdemit. Academia qtio minfls floreat,in caufa eft prouentuum tenuitas,& nimia gymiiafio-
rumin Germania multitudo.Prxftarct eflcpauciora&frequentia Vrbsipfa ab hincannosplusminus ducentosampliata eft,&fulurbia
nouo muro latiflime circundata. Huic magnum decus, necminus commodi, concilium attulit cecumenicum,hicpropemodum t'ece &
ocloanniscelebratum. Illuftrat etiam hodie Typographorum folertia ac diligenria, quorumfacile princepsIoannes Frobenius. Qjpdfi
quis fiue viridarium.D. Petri contempletur tu amplum,tum ob arbortlm copiam elegantiflimu,cuius pars plim humandis Iudxiseruijt,
feupontcm duooppidaconiungentem,&adprofpeiftuminamnemcoriuenienteraccommodatu,facilefatebituretiam cu amoeriflimis
vrbibuscertarepofleBafileam. SiverdlaIubrisca»lidotemexpendat,proculdubio,palmamdabit.lgitur quitalem ciuitatem &ia-fat<xp
hoc eft, reginam vel regiam domum ludens vocarit,non multum aberrabit.Abfurdior eft illorum 6pinio,qui a Bafilifco hic repero nome
traxiffcvolunt, propterea qudd yidentnonnunquamappingibafilifcum qui irifigriiavrbis teneat. Namnon confiderantrncfuiflc
folcnneplerifqjciuitatibus, vtinfignia affingerentadfuumqUxqucnomen inpropna linguaalludentes.Magisferendifunt, qiiaBafi-
lio quodam Romano duce coriditam & appcllata commemorant.Nam in antiquis codicibus vbiq; peri fcribiturBafilea,non p;r e, que
admodum etiam indieathberProuinciarum& vrbiumGraiarum, Pceninarum, acGallicarum, quem velob hocliquetnon eievetufti
autoris,quddciuitatemBafiIicnfium interciuitatesMaximasSequanorurecenfeat^cuiuserattraieclus&pars. Bafilexprimu:pi(copii
prxfedifle tradunt Pantulum eUm.quem hiftoria D.Vrfiila: narrat cum illa virginrim fodalitate Romam profe<ftu.& redeuntesAgrippi-
namvfq;fuifi%profecutum,ibiq;vnacumillopuellammexamirieabinimicis Chriftianxreligionistrucidatum. HxcB.Rhenmus.Ro-
dolphus Comes Hab(purgenfis,Anno Chrifti M. CC. LXXlII. Bafileam obfidebat,vt fteIIiferorumfa<flionem(qui a Pfittacis ubcciecfli
erant) reduceret. Eum GermaniPrincipes, nihil minus cogitantem, Francofurti calend. 0<ftobris, vnanimi conienfu, proprerinfignem
virtutemacpietatemCvrgenteidmaxim^MoguntinoEpifcopo, quemolimRomamproficifcentem in itinerecomitatus, ircolumem
duxerat ac reduxerat) in Regem Romanortim elcgerunt. Electionis littcras Bafileenfes, MoguntiniEpiicopi opere,adepti,Roiolpho of-
ferunt.Is fcelicis nuncij ergo vrbem obfidione liberat. Eius rci fidem facit ftatua Iapidea, qux adhuc Bafilex extat,prope interorem por-
tamD.Ioannis inBurfaLeoninaolimdiclaRodoIphiclamydatiimagofedentis, liniftra fceptrum,dextra litteras tenentis,rlxcexlib.
XIII. Theatri v itx humanx titulo, de Beneficijs pro felici nuncio, excerpfimus.
4o
ASILE A, RAVRICORVM vrbs celeberrima,vtramq; Rheni ripam pont cconiungens, MaioreinGallico,ciuitate
aiitem min6re,inGermanico littorefita,exfententia B.Rhenani: no «7ro tS&a<rt\{us quod a reg^ Henrico condita
fit,fed atraie<ftu,qtiem lingua Romanenfis,hoc eft,Gallica, paffum vocat. Vnde etiam Baffella Mofellanica, quam
vulgo Paifel appellamus,fibi nomen vendicatiit, vt fit dicla Bafilea, quafiPaflilea. Traieclum enim hoclocofuif-
fe, verifimile eft,etiam dum ftante Augufta, quod hic propter vallem, per quam torrens e Birfa ductus rluiwipa fit
humilior, & ob multas caufas ad tranfitum aptifiima, apud Auguftam autem prorfusabrupta. Proindcconfenta-
neum eft,hic tranfmittere folitos, quibuscum Rauricis res dflet, vt Gcrmanorum,Tacito tefte. & dubio procul po-
fteaAlem?.nnorum,inripatantum commercium. Hucfacit,qt]odinO]inoneperpetuumprxfidiumhabebatDux
fequanici traclus, nontam ob defenfionemprouincix, quam ad tuendum iftum prxcipue traiectum, ad quem lo-
cus ille re<fta re(pondet,Anfiquam villam exiguum viculum attingens, & nuncprorfus fyluefcens retento tameh nomine. Etquw muni-
mento opushabebattraieftus aduerfumGermanos,&mox Alemannos,ideo duopropugnaculaerexereRomani,quorumfun<!3mentis
turresiftas duas impofitas credo,quas hodie videmus, alteramin capiteponris,alteram paulo inferius, afalchodienomen habente,quod
in eaafleruatur. Iampofttriumphabundamillam AlemannoruminGalliamimmigrationem.primum domus vtrinqjsdificataitintna-
uiculariorum&pandochiorum,iintiumfutui;xduobusoppidis.MoxveroIocusfrequentiorfieri cospit,vtetiammdrcatoresillichabita-
rent. nam circa traiecfhis omnisgenerishomintim turba confluere folet. Necaliarespluribus oppidis originem dedit, vtSchefliufixad
Rhenum anautarumcafisficappelIata5,VlmxapudDanubium,Heidelbergxapud Nicrum, Seleftadio apudEllum fluuium,ctinnume-
ris alijs. Quanto ver6 magis minui ccepit Augufta,tanto Bafilea auftior indicsfacla eft,nouipopUli,qui nUper ex Germanix finibus Rhe-
num tranfierat, noua ciuitas, quum illam omnes fugerent veklt inaufpicatam, & femirutam, hancautem propter mnltas commoditates
non folum traie<ftus ipfius,fed &facilioris omniumrerumimportationis.&milioris agriviciniahaomnesadamarent.Siquidigittirpoft
nuilta excidia miferx Augtiftx fuperfuit, hoctottim velut colonia qtixdamBafileam commigrauit. Porro opinionis mexargumcntum
eft.quodiencsindigenxnarrarefolent, itaamaioribusfinsedoifti, vbihodieBafiteaeft, olimnihilfuifle nifitraiectumRheni, duabus
iftis turribus,quxetiamnum vifuntur,communitum.Etaddunt,eamviam,quxaRherioducitadforumpifcarium, abinftitoribtis, illic
habitantibus, inueniflenomenjadhucantiquioribusnotumjquxvetuslocicelebritas, confirmat, eamvrbispartcm cxtcrisaitiquiorem.
ProindequiBafileamdic^amputantjquodregiaciuitasfit^menon habebuntoVo^topo/;. Oftendimusenimmod6,quxnan:fueritillius
origo. Acindtibium <ift, eonominevocatum Jocum,priufquam aliqtiidextru<fhim eflet,quodregiumdicimereretur. Nec mos eratRo-
manisGrxcanicasoppidisfiuemunimentisafeconditisappellationesindercmulto minusAlemannas. Concordiaapud7ribonosag-
nofcimusRomanorum opus,agnofcimusTabei!nas,Vicum Iulitim, Altam ripam, &quod ijs omnibus Bafilex viciniusef:, Tyberij fc-
rum. Nifi concedere velimus,cos,qui huicloco vocabulum primi impofuere.fuiffc diuinos,vt quiprxfcierint exorittiram ibipofteriorib.
fxctilis ciuitatem,quxregia nomenclatura digria foret.Nam fi quis hodie Bafilea contempletur ,an no regiam vocabit?quando ea eft via-
rum mundicies,ac xditirh in communer xqtialis ordo,quorundam etiam magnificentia atq; amcenitas,prxfertim quibus a tergo viridariu
eft D. Petri, & Prxdicatorum ccenobium.a mplas a»eas,& hortos elegan tiflirn os habentibus,& qux Rhenum a(pe<ftant, vt etiam ijs,qui I-
taliamviderunt,placerepoiiir,nifiqu6dhypocauftor^ &pandochiorumfbrdes. idquodcumtota
Germaniacommunehabet.Csliraraquxdamacgratatemper'es.Ciue3 humani.Templorumfatismagnusnumerus.Epifcopalerepara-
tum olim fuit a D. Henrico Augufto, quum terrxmotu concidiflet, fiuc, vt quidam volunt,poft Vngancam vaftationem, multifq; dona-
rijsabeodemcondecoratum. ade6femperBafilexben$volueruntHenr,ici. Interquxeminet laminaillaaurea lignextabulx adhercns,
feptemmilibusflorenorum xftimata, quaipfipriuatiminlarariofiio,quum viueret,vfuseft. Vnde&tutelareisdiuos refert, quosille
prsecipue coluit,nempequatuorangelos,Michaele,Gabriele,Raphaelem Vrielem &Benediclu ,acinhorum medio ftantem Chriftu,cu-
iuspedibus ipfe cum vxore Cunigunde aduoluitur. apud D. Petrumfacerdotum fodalitium eft,quod collegium appellant.Martini pha-
num parochiale eft duntaxat. Leonardi verd etiam Canonicos inftituti D. Augiiftini habet, quosregulareis cognominant. Ij, Ezelinum
Canonicumepilcopalistemplifuumiaftantautorem. Egoperfimilemoccafioneminftitutosputo, quemadmodumeos,quiinmonte
Turegienfi degunt, a Turegienfibus canonicis,& eos qui apud D. Arbogaftiviuunt, ab Argentoratcnfibus ccenobiticam vitam deferen-
tibus natos prxdicant. Parochia D. Vdalrici vicina eftxdi epifcopali :Albani vero & loannis fuum quxquefuburbium chudit. UlicBe-
nediiflinorum, quosHafenburgiusBafilienfisepifcopusacciuit,hic veroIoannitariim domiciliiim Prxdicatores in fubnrbioD.Ioan-
nis ampliflimum poffident ccenobium, xdificijs multis acfpacioflimis hortis, pratfertim autem Grxca Bibliofheca fpecTrabile. Eapotiti
funt poft mortem Ioannis pritis Argenfis Epilcopi, deindeGardinalis Ragufini qui in fynodo Bafilienfi in obeundis negocijs non poftre-
mastulit.Francifcaniadmceniaveterisvrbishabitantjnfignesamplilfimotemplo,qu locumEzclinusPraTpofitusillisdedit. Augu-
ftinianis pofthosreceptis locumprxbuit fenatus Bafilienfis. Ccenobia puellariamaiusoppidumduohabct,&minusitemduopra:ter
monafteriumCarthufienfium&ParochialeD. Theodoritemplum ex aduerfo fitum.Vbihodie Cartbufiaeft, aiunt magnificam olim
domum ftetifle,quse EpilcopifueritBafilienfis.quum illi id oppidum adhuc pareret, qiiod aliquandopignori datum Duci Auftris pro-
pter ftipendia non i61uta,(enatus Bafilienfis rcdemit. Academia qtio minfls floreat,in caufa eft prouentuum tenuitas,& nimia gymiiafio-
rumin Germania multitudo.Prxftarct eflcpauciora&frequentia Vrbsipfa ab hincannosplusminus ducentosampliata eft,&fulurbia
nouo muro latiflime circundata. Huic magnum decus, necminus commodi, concilium attulit cecumenicum,hicpropemodum t'ece &
ocloanniscelebratum. Illuftrat etiam hodie Typographorum folertia ac diligenria, quorumfacile princepsIoannes Frobenius. Qjpdfi
quis fiue viridarium.D. Petri contempletur tu amplum,tum ob arbortlm copiam elegantiflimu,cuius pars plim humandis Iudxiseruijt,
feupontcm duooppidaconiungentem,&adprofpeiftuminamnemcoriuenienteraccommodatu,facilefatebituretiam cu amoeriflimis
vrbibuscertarepofleBafileam. SiverdlaIubrisca»lidotemexpendat,proculdubio,palmamdabit.lgitur quitalem ciuitatem &ia-fat<xp
hoc eft, reginam vel regiam domum ludens vocarit,non multum aberrabit.Abfurdior eft illorum 6pinio,qui a Bafilifco hic repero nome
traxiffcvolunt, propterea qudd yidentnonnunquamappingibafilifcum qui irifigriiavrbis teneat. Namnon confiderantrncfuiflc
folcnneplerifqjciuitatibus, vtinfignia affingerentadfuumqUxqucnomen inpropna linguaalludentes.Magisferendifunt, qiiaBafi-
lio quodam Romano duce coriditam & appcllata commemorant.Nam in antiquis codicibus vbiq; peri fcribiturBafilea,non p;r e, que
admodum etiam indieathberProuinciarum& vrbiumGraiarum, Pceninarum, acGallicarum, quem velob hocliquetnon eievetufti
autoris,quddciuitatemBafiIicnfium interciuitatesMaximasSequanorurecenfeat^cuiuserattraieclus&pars. Bafilexprimu:pi(copii
prxfedifle tradunt Pantulum eUm.quem hiftoria D.Vrfiila: narrat cum illa virginrim fodalitate Romam profe<ftu.& redeuntesAgrippi-
namvfq;fuifi%profecutum,ibiq;vnacumillopuellammexamirieabinimicis Chriftianxreligionistrucidatum. HxcB.Rhenmus.Ro-
dolphus Comes Hab(purgenfis,Anno Chrifti M. CC. LXXlII. Bafileam obfidebat,vt fteIIiferorumfa<flionem(qui a Pfittacis ubcciecfli
erant) reduceret. Eum GermaniPrincipes, nihil minus cogitantem, Francofurti calend. 0<ftobris, vnanimi conienfu, proprerinfignem
virtutemacpietatemCvrgenteidmaxim^MoguntinoEpifcopo, quemolimRomamproficifcentem in itinerecomitatus, ircolumem
duxerat ac reduxerat) in Regem Romanortim elcgerunt. Electionis littcras Bafileenfes, MoguntiniEpiicopi opere,adepti,Roiolpho of-
ferunt.Is fcelicis nuncij ergo vrbem obfidione liberat. Eius rci fidem facit ftatua Iapidea, qux adhuc Bafilex extat,prope interorem por-
tamD.Ioannis inBurfaLeoninaolimdiclaRodoIphiclamydatiimagofedentis, liniftra fceptrum,dextra litteras tenentis,rlxcexlib.
XIII. Theatri v itx humanx titulo, de Beneficijs pro felici nuncio, excerpfimus.
4o