DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.12705#0123
PVTEOLL & B AIA L
V T E O LI, Campaniacoppidum vctus,iuxta littus marinum impofitum colli.initio Dicc-
archaeamdic"tam,nimirQ abadminiftratioeiuftitiae^fandinlmoqjimpcrio.PJinius.Strabo,
Silius,Appianus»&Philoftratus au&orcs funt.Emporium CumanorumPuteolos fuifle, po
fteaqjcolonis Romanisadmodum frcquentes redditos,&nomcn aputeorum multitudine
accepifle,vel,vt alijs placuit,a putore,que hic paflim aqu£ calid? vi fulphuris emittunt,qua-
propter honullis etiam Phlegra vbcatus fit Cumanusager,Strabo memorie^ prod idit. A Li-
uio Puteolorum mcntio faepiflimefit,praEfertim aut, vbi colonos eos deduxifle Fabiu Max.
Vrbemqucmuniuifle,nequemulto pOft,Annioconfulereferente,dccretum aSenatu,colonosin quinqucci-
uitates maiirias,& inter eas Puteolos mitti narrat. Alibi etiam Annibale ad Auernum pr^textu facrifici) profc
£tiim,fedanimocapiendi Puteolos. Alio deniqueldco Romanorum coloniam fadtam fcribit. Vrbis mcdio
nunctCmplumantiquifsimiim ex quadratolapide cernitur,quanquam viterrxmotuum nonnihil deforma-
tum.Id Chriftiani D. Proculo dedicarunt,& in aditu hanc infcriptionem adhuc habet.Calfu rnius L. F. Tcm-
pluih AuguftocumorhamchtisD.S.I.Etaliaquoqueparshuiufmodi,L-Cocccius L.C.Pofthumi. L. Audtus
Architcdti.VifunturetiamhicoflaquaedamhumanaVaftifsima^magnitudinis.Plinius huius vrbismemoria
pluribusinlocis vfurpat,nominatimq;Sil.cceruleuPateolanum commendaf.itctnqucnatiuos, fadtitiosquc
coloresrefcrenSjpUrpurifluminquitPutcolanu potiuslaudatUr,qTyriu,autGetulycum,vel LaconicG.Sunt
quinttuam hahc vrbem dicant,&vctusoppidum Puteoldsnon hocin collepofitum fuiffc,fed aliquanto re-
motiore loco,vbi nunc ingentes adhucaedificiorum ruinae fuperfunt.Ego contra haudquaqua, hanc rccente,
fed ipfam Vrberii antiquam puto effc,non modo litu cius praefenti,qu6d propinqua littori portuiq5 fit,dc quo
paulo poftagcmus,(ed etiam reliquijs pontis ab hiiius collis radjicibusolihi incipientis,pra'tereaq; veterrimo
illo templd,de quo di&um eft,addu£tus:quanquam multoquondam ampliorem fuifle quam nunc fit,ciim o-
mriiiltri antiquorum monUmentiscelebretur,minimehcgare velim, adeoque putcm illa opcrum propinqua
veftigia,velpartem vrbisalias,Vclfuburbiafuifle.Portusdein adeiuspedem valdecOmmodus,atq;tutuserat,
qiicmopercfa£tum,iadtis ih marepilis,Strabo fcribit.ham ad ciufmodi molespuiuerem huiusagri peroppor
tunum efle,quod cum aliamatcria mixtus,validifsiriieconglutinctur ih aquis atque folidefcat. Cuius rei Vi-
truuiusetiam teftis eft,acitemPlihius,his verbisdeterr^ varietatefcribens.Quis enim fatismiretur,peflimam
ciuspartem,ideoque puluerem appellatum ih Puteolanis collibus,opponi maris fludtibus,merfu mque proti-
nus fieri lapidem vhum,iriexpugnabilem Vndis& fortiorem quotidie,vtique fi Cumano mifceatur ccmento.
Puluercm quoquc Romanum,qui e rupibus intimis ad ftrudhiras hac memoria folet efFodijab huius pra'ftan
tiaPuteolanumdiciarbitror.PortUSautemPutcolani veftigiafermenullafuperfunt,qu6dpartim a mari oc-
cupatus fit,partim, vti alia regionis opera,nemihe curante,per fc perierit.Contra in mati XIII. vaftiflima- pilas
turriuminftarex latercftru£t3;,acinijsquibufdamarcusfemiruticernuntur exaduerfumillispilis, quaeitem
ih iequore iuxta Baias apparent.PontcmabCaligula Imp.fupeririic£tu,qho tranfitus a Puteoiano littore vfq;
in Baianum finum iun gebatu r,Suetpnius his verbis amplifsime memoi at. Nouum atq; inaud i tu m gcnus fpe-
£ta"culicxcogitaiiit.nam Baianummedium interuallum,&Putcolahasmoles,trium millium& fexcentorum
ferepafiuupOrtre,coniunxit,conrradtis VndiqueoncrarijsnaUibus,&ordinedupliciad anchoras collocatis,
fuperiedtoqiiCaggercterreno ac dire&d ih Appix viaformam.PCr huncpontem Vltro citroque commeauit
biduo contirienti,primo die phalerato equo,infignis quoquc quercica corona,&c.& gladio, aurcacj; chlami-
de,poftridiequadrigario habithcurriculobijugifamoforum eqiiorum,prae fefcrensDarium puerum ex Par
th0r\imdbfidibus,comitantepr2etoriahdrumagmine &ihefledocohorteamicoru.HaecSuetonms. Pofthas
pilas vltra Puteolos,in littordmultifalubrium aquarum fdritesprorumpunt. Deqtiibus copiosc Leander,in
Italiae defcriptione difierit.A MdrtUi maris oftio per ofam Baiani finus ad Auernum, inde vfq, Putcolos incc
denti.tot eo tradtti maghificarum «dium opcrumq; tariquam pcrpetui vici ruins cohfpiciuntur, vt certo cre-
dam narratidhis fidem cxceflura.Primum circa Maris mortui faUccs afperrima rupes excauata cerhitur,ita vt
per eam nunc ih finumBaianum eMari mortuo comearenauigia poflint.Hancolim fic cxcifam autumo,quo
commodiusad aliascirca lacumhabitationes tcrraperuehireturrnimirum nonfuperato rupis culmine, vcl
tranfmiifo ratibiis mari.PoftCa tamen collabcntibus acdificijs,ijsquc locis defolari paulatim incipiehtibus, ne-
iriihc curam aquariim,Vt arccrentur,fuftinente^dmnia mare haufit,vnaque viam filice ftratam, quam in ho-
diernum vfque diempacatis& confiftcntibusvndispafsim infuhdo eft cernere: quapropter ciim olim ifthac
terratranfiretUr,nunchauigioproficifcioportCt.Decaetero perlittusadBaias verfusfumptuoiiflimoru opc-
rumexalijsrupibusolimadmarepropendChtiamapparehtpartcSjpilaenimimingentes quibusihcumbebat.
Erant illa;cum aedificijs ipfisad viam,quaca Villiscirca maremortuumBaias ducebat,nunc aut vnacum Via,
quod fiipra dixirriiis,ipfisque fundamentis sedium & partibus,in ^quore confpiciuntur tant^ magni tudinis ac
admifati6his,vtequidcincuriofaingeniaplanecogahtobftupefcere.Baiarum
mirum pclago demef fa operum fundamenta.Vrbis intcritus I Vi tcrrxmotuum exortus eft-.qua de caufa pau-
latim emigrantibuscdlonis,tandem omnia marini ihuaserefludtus,vtadeo iam nulluni hic integrum sedifi-
ciumfiiperfit,praetcrbalnea qu3edamiuxtavicinasrupcs,vbiplurim9quoquecauern2ecernutur,exquibus tx
iftimaripdtcft,olimmagnificas hocfituacdes extitifle.BaiasPlinius,Strabo,Suetonius,Tacitus,Appianus, An
tonius,Mcla>Silius,alijqucplurimifcriptorc$compcllant.Nomihisoriginemai Baioquodam Vlyflis focio,
hicfepUltO,fltixifle fcribit Strabo.Prope veftigia Baiarum in mari palae quaedam craflitudinis immenft; confpi
■ ciuntUtyix codto laterc fummo artificio conftrii£tae,quibus aliae fimiles haud procul Puteolis dire£torc-
fpondcnt, olimpontisimponcndi caufa iad^quotranfitusoaBaianofinurcaapcrmarc raNm,Rsn/m^\
inPuteolanumiungeretur. mbuoth» "*
^ HfclDELtetttt J
$1
V T E O LI, Campaniacoppidum vctus,iuxta littus marinum impofitum colli.initio Dicc-
archaeamdic"tam,nimirQ abadminiftratioeiuftitiae^fandinlmoqjimpcrio.PJinius.Strabo,
Silius,Appianus»&Philoftratus au&orcs funt.Emporium CumanorumPuteolos fuifle, po
fteaqjcolonis Romanisadmodum frcquentes redditos,&nomcn aputeorum multitudine
accepifle,vel,vt alijs placuit,a putore,que hic paflim aqu£ calid? vi fulphuris emittunt,qua-
propter honullis etiam Phlegra vbcatus fit Cumanusager,Strabo memorie^ prod idit. A Li-
uio Puteolorum mcntio faepiflimefit,praEfertim aut, vbi colonos eos deduxifle Fabiu Max.
Vrbemqucmuniuifle,nequemulto pOft,Annioconfulereferente,dccretum aSenatu,colonosin quinqucci-
uitates maiirias,& inter eas Puteolos mitti narrat. Alibi etiam Annibale ad Auernum pr^textu facrifici) profc
£tiim,fedanimocapiendi Puteolos. Alio deniqueldco Romanorum coloniam fadtam fcribit. Vrbis mcdio
nunctCmplumantiquifsimiim ex quadratolapide cernitur,quanquam viterrxmotuum nonnihil deforma-
tum.Id Chriftiani D. Proculo dedicarunt,& in aditu hanc infcriptionem adhuc habet.Calfu rnius L. F. Tcm-
pluih AuguftocumorhamchtisD.S.I.Etaliaquoqueparshuiufmodi,L-Cocccius L.C.Pofthumi. L. Audtus
Architcdti.VifunturetiamhicoflaquaedamhumanaVaftifsima^magnitudinis.Plinius huius vrbismemoria
pluribusinlocis vfurpat,nominatimq;Sil.cceruleuPateolanum commendaf.itctnqucnatiuos, fadtitiosquc
coloresrefcrenSjpUrpurifluminquitPutcolanu potiuslaudatUr,qTyriu,autGetulycum,vel LaconicG.Sunt
quinttuam hahc vrbem dicant,&vctusoppidum Puteoldsnon hocin collepofitum fuiffc,fed aliquanto re-
motiore loco,vbi nunc ingentes adhucaedificiorum ruinae fuperfunt.Ego contra haudquaqua, hanc rccente,
fed ipfam Vrberii antiquam puto effc,non modo litu cius praefenti,qu6d propinqua littori portuiq5 fit,dc quo
paulo poftagcmus,(ed etiam reliquijs pontis ab hiiius collis radjicibusolihi incipientis,pra'tereaq; veterrimo
illo templd,de quo di&um eft,addu£tus:quanquam multoquondam ampliorem fuifle quam nunc fit,ciim o-
mriiiltri antiquorum monUmentiscelebretur,minimehcgare velim, adeoque putcm illa opcrum propinqua
veftigia,velpartem vrbisalias,Vclfuburbiafuifle.Portusdein adeiuspedem valdecOmmodus,atq;tutuserat,
qiicmopercfa£tum,iadtis ih marepilis,Strabo fcribit.ham ad ciufmodi molespuiuerem huiusagri peroppor
tunum efle,quod cum aliamatcria mixtus,validifsiriieconglutinctur ih aquis atque folidefcat. Cuius rei Vi-
truuiusetiam teftis eft,acitemPlihius,his verbisdeterr^ varietatefcribens.Quis enim fatismiretur,peflimam
ciuspartem,ideoque puluerem appellatum ih Puteolanis collibus,opponi maris fludtibus,merfu mque proti-
nus fieri lapidem vhum,iriexpugnabilem Vndis& fortiorem quotidie,vtique fi Cumano mifceatur ccmento.
Puluercm quoquc Romanum,qui e rupibus intimis ad ftrudhiras hac memoria folet efFodijab huius pra'ftan
tiaPuteolanumdiciarbitror.PortUSautemPutcolani veftigiafermenullafuperfunt,qu6dpartim a mari oc-
cupatus fit,partim, vti alia regionis opera,nemihe curante,per fc perierit.Contra in mati XIII. vaftiflima- pilas
turriuminftarex latercftru£t3;,acinijsquibufdamarcusfemiruticernuntur exaduerfumillispilis, quaeitem
ih iequore iuxta Baias apparent.PontcmabCaligula Imp.fupeririic£tu,qho tranfitus a Puteoiano littore vfq;
in Baianum finum iun gebatu r,Suetpnius his verbis amplifsime memoi at. Nouum atq; inaud i tu m gcnus fpe-
£ta"culicxcogitaiiit.nam Baianummedium interuallum,&Putcolahasmoles,trium millium& fexcentorum
ferepafiuupOrtre,coniunxit,conrradtis VndiqueoncrarijsnaUibus,&ordinedupliciad anchoras collocatis,
fuperiedtoqiiCaggercterreno ac dire&d ih Appix viaformam.PCr huncpontem Vltro citroque commeauit
biduo contirienti,primo die phalerato equo,infignis quoquc quercica corona,&c.& gladio, aurcacj; chlami-
de,poftridiequadrigario habithcurriculobijugifamoforum eqiiorum,prae fefcrensDarium puerum ex Par
th0r\imdbfidibus,comitantepr2etoriahdrumagmine &ihefledocohorteamicoru.HaecSuetonms. Pofthas
pilas vltra Puteolos,in littordmultifalubrium aquarum fdritesprorumpunt. Deqtiibus copiosc Leander,in
Italiae defcriptione difierit.A MdrtUi maris oftio per ofam Baiani finus ad Auernum, inde vfq, Putcolos incc
denti.tot eo tradtti maghificarum «dium opcrumq; tariquam pcrpetui vici ruins cohfpiciuntur, vt certo cre-
dam narratidhis fidem cxceflura.Primum circa Maris mortui faUccs afperrima rupes excauata cerhitur,ita vt
per eam nunc ih finumBaianum eMari mortuo comearenauigia poflint.Hancolim fic cxcifam autumo,quo
commodiusad aliascirca lacumhabitationes tcrraperuehireturrnimirum nonfuperato rupis culmine, vcl
tranfmiifo ratibiis mari.PoftCa tamen collabcntibus acdificijs,ijsquc locis defolari paulatim incipiehtibus, ne-
iriihc curam aquariim,Vt arccrentur,fuftinente^dmnia mare haufit,vnaque viam filice ftratam, quam in ho-
diernum vfque diempacatis& confiftcntibusvndispafsim infuhdo eft cernere: quapropter ciim olim ifthac
terratranfiretUr,nunchauigioproficifcioportCt.Decaetero perlittusadBaias verfusfumptuoiiflimoru opc-
rumexalijsrupibusolimadmarepropendChtiamapparehtpartcSjpilaenimimingentes quibusihcumbebat.
Erant illa;cum aedificijs ipfisad viam,quaca Villiscirca maremortuumBaias ducebat,nunc aut vnacum Via,
quod fiipra dixirriiis,ipfisque fundamentis sedium & partibus,in ^quore confpiciuntur tant^ magni tudinis ac
admifati6his,vtequidcincuriofaingeniaplanecogahtobftupefcere.Baiarum
mirum pclago demef fa operum fundamenta.Vrbis intcritus I Vi tcrrxmotuum exortus eft-.qua de caufa pau-
latim emigrantibuscdlonis,tandem omnia marini ihuaserefludtus,vtadeo iam nulluni hic integrum sedifi-
ciumfiiperfit,praetcrbalnea qu3edamiuxtavicinasrupcs,vbiplurim9quoquecauern2ecernutur,exquibus tx
iftimaripdtcft,olimmagnificas hocfituacdes extitifle.BaiasPlinius,Strabo,Suetonius,Tacitus,Appianus, An
tonius,Mcla>Silius,alijqucplurimifcriptorc$compcllant.Nomihisoriginemai Baioquodam Vlyflis focio,
hicfepUltO,fltixifle fcribit Strabo.Prope veftigia Baiarum in mari palae quaedam craflitudinis immenft; confpi
■ ciuntUtyix codto laterc fummo artificio conftrii£tae,quibus aliae fimiles haud procul Puteolis dire£torc-
fpondcnt, olimpontisimponcndi caufa iad^quotranfitusoaBaianofinurcaapcrmarc raNm,Rsn/m^\
inPuteolanumiungeretur. mbuoth» "*
^ HfclDELtetttt J
$1