DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.12891#0051
zoekers wilden er toch liever maar dadelijk door-
heen reizen in plaats van er een tijdlang te verblij-
ven. Voor Temple is alles hier te keurig geregeld,
te netjes, te onnatuurlijk-volmaakt. Dit soort waar-
deoordelen is uiteraard afhankelijk van de maat-
staven die men bij de beoordeling van de omstan-
digheden in een land aanlegt. Het landschap was
ongetwijfeld in hoge mate gecultiveerd en de dor-
pen maakten een verzorgde indruk. Ieder dorp
vormde een eenheid met een srrote zelfstandigheid.
Het had zijn eigen burgemeester en zijn eigen
Raad en ook zijn eigen rechters en dominees. Een
buitenlandse bezoeker kon zich er in die tijd te-
recht over verbazen dat zelfs op het platteland bijna
overal scholen te vinden waren, hoewel het onder-
wijs er wel iels anders uitzag dan in onze dagen.
Het speelde zich afin de achterkamer van een wat
onduidelijke juffrouw, die vaak zelf niet veel meer
beheerste dan het abc. Onder het koken of ver-
stellen deed zij tegelijkertijd woedend en tierend
haar best om de horde halfwassen leerlingen on-
der de duim te houden.
De calvinistische dominees in de Republiek zullen
ongetwijfeld, hoewel zij van de waarheid van hun
geloof overtuigd waren, af en toe hun katholieke
ambtgenoten in het zuiden hebben benijd. Die
konden van hun toelagen behoorlijk leven, maar
de rijke boeren in Holland hielden de knip dicht.
De salarissen van de predikanten uit het noorden
waren zo laag, dat zij er vaak een baantje bij
moesten nemen, bijvoorbeeld als klerk - maar nog
beter was het om een praktisch nevenberoep uit te
oefenen. Zo sloeg een groot deel van de verarmde
theologen zich er als kroegbaas van het dorpscafé
doorheen - waarmee weer eens bewezen is dat zelfs
de meest strenge moraal zich met een praktische
instelling laat verenigen. In zijn toneelstuk Der
zerbrochene Krug heeft Heinrich von Kleist het milieu
van een Hollands dorp uit deze tijd treffend ge-
schilderd. Het bijgeloof van de vrouw Brigitta, het
langdurige liefdesceremonieel dat zich soms maan-
denlang kon voortslepen, de regelmatige gesprek-
ken over de heg tussen de beide geliefden Ruprecht
en Eve, al deze toestanden kennen we ook uit be-
richten van die tijd. En dan de doortrapte dorps-
rechter Adam, die er niet voor terugschrikt het
boerenmeisje Eva te dwingen zich aan hem over te
geven, in ruil voor een gezondheidsattest dat moet
voorkomen dat haar geliefde naar Oost- Indië wordt
gestuurd.
Dit soort rechters heeft werkelijk bestaan. Deze
doortrapte schurk met zijn monsterlijk kale kop,
Hiëronymus Bosch
('s-Hertogenbosch ca. 1450-1516),
De verloren zoon (De marskramer).
Rotterdam, Museum Boymans van
Beuningen
56
57
heen reizen in plaats van er een tijdlang te verblij-
ven. Voor Temple is alles hier te keurig geregeld,
te netjes, te onnatuurlijk-volmaakt. Dit soort waar-
deoordelen is uiteraard afhankelijk van de maat-
staven die men bij de beoordeling van de omstan-
digheden in een land aanlegt. Het landschap was
ongetwijfeld in hoge mate gecultiveerd en de dor-
pen maakten een verzorgde indruk. Ieder dorp
vormde een eenheid met een srrote zelfstandigheid.
Het had zijn eigen burgemeester en zijn eigen
Raad en ook zijn eigen rechters en dominees. Een
buitenlandse bezoeker kon zich er in die tijd te-
recht over verbazen dat zelfs op het platteland bijna
overal scholen te vinden waren, hoewel het onder-
wijs er wel iels anders uitzag dan in onze dagen.
Het speelde zich afin de achterkamer van een wat
onduidelijke juffrouw, die vaak zelf niet veel meer
beheerste dan het abc. Onder het koken of ver-
stellen deed zij tegelijkertijd woedend en tierend
haar best om de horde halfwassen leerlingen on-
der de duim te houden.
De calvinistische dominees in de Republiek zullen
ongetwijfeld, hoewel zij van de waarheid van hun
geloof overtuigd waren, af en toe hun katholieke
ambtgenoten in het zuiden hebben benijd. Die
konden van hun toelagen behoorlijk leven, maar
de rijke boeren in Holland hielden de knip dicht.
De salarissen van de predikanten uit het noorden
waren zo laag, dat zij er vaak een baantje bij
moesten nemen, bijvoorbeeld als klerk - maar nog
beter was het om een praktisch nevenberoep uit te
oefenen. Zo sloeg een groot deel van de verarmde
theologen zich er als kroegbaas van het dorpscafé
doorheen - waarmee weer eens bewezen is dat zelfs
de meest strenge moraal zich met een praktische
instelling laat verenigen. In zijn toneelstuk Der
zerbrochene Krug heeft Heinrich von Kleist het milieu
van een Hollands dorp uit deze tijd treffend ge-
schilderd. Het bijgeloof van de vrouw Brigitta, het
langdurige liefdesceremonieel dat zich soms maan-
denlang kon voortslepen, de regelmatige gesprek-
ken over de heg tussen de beide geliefden Ruprecht
en Eve, al deze toestanden kennen we ook uit be-
richten van die tijd. En dan de doortrapte dorps-
rechter Adam, die er niet voor terugschrikt het
boerenmeisje Eva te dwingen zich aan hem over te
geven, in ruil voor een gezondheidsattest dat moet
voorkomen dat haar geliefde naar Oost- Indië wordt
gestuurd.
Dit soort rechters heeft werkelijk bestaan. Deze
doortrapte schurk met zijn monsterlijk kale kop,
Hiëronymus Bosch
('s-Hertogenbosch ca. 1450-1516),
De verloren zoon (De marskramer).
Rotterdam, Museum Boymans van
Beuningen
56
57