DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.12891#0095
De 'betere kringen5
Cluveniersdoelen te Haarlem (detail). Haarlem,
Frans Halsmuseum
De buitenlanders zagen Holland in het algemeen als Frans Hals (Mechelen ca. 1580-1666 Haarlem
een land met een opgewekte en openhartige bevol- Vergadering van officieren en onderofficieren van de
king, die er zo nu en dan wat merkwaardige ge-
woonten op na hield. Een uitzondering vormden de
strenge patriciërs, die de bezoekers van het land
altijdeenzekerontzaginboezemden. De ongenaak-
bare raadsheren met hun zwarte kostuums en
zwarte villhoeden hadden voor hen iets geheim-
zinnigs. De gesloten en ontoegankelijke indruk die
deze wereld op de buitenlanders maakte, werd al
beschreven door Johann Peter Hebei in zijn kleine
anekdote Kannietverstaan, maar ook door latere
schrijvers zoals de romantici E.T.A. Hofïmann en
Clemens von Brentano en nog in deze eeuw door
Thomas Mann in de figuur van Mijnheer van
Peeperkorn uit zijn roman Der ^auberberg, waar
dit gevoel van bevreemding bijna onwerkelijke
vormen aanneemt. Natuurlijk kreeg alleen maar
een klein gedeelte van de buitenlanders gelegen-
heid om persoonlijk met de leidinggevende families
van het land kennis te maken. Des te interessanter
is het uitvoerige verslag van William Temple, die in
dezelfde tijd als de raadpensionaris De Witt in Den
Haag verbleef. Als Engels gezant had hij alle tijd en
gelegenheid om deze kringen van nabij te bestu-
deren. Het bestuur van de staat en van de steden,
vertelt hij, was in handen van regentenfamilies, die
in het algemeen de leidende posities in de overheids-
instellingen en het parlement innamen. Deze fami-
lies vormden een streng gesloten gemeenschap. Zij
leefden van de opbrengst van hun familiekapitaal
en hielden zich niet daadwerkelijk met handel of sen van overheidsfunctionarissen waren uiterst
andere zaken bezig. Dat onderscheidde hen, vol- laag: 'Zij nemen genoegen met de eer om het alge-
gens Temple, van de kooplieden met wie zij overi- meen belang te kunnen dienen en genieten de
gens, wat hun uiterlijke verschijning en hun levens- hoogachting van hun stad en land vanwege hun
wijze betrof, toch ook grote gelijkenis vertoonden. gematigde levenshouding, die oorspronkelijk waar-
He t was gewoonte onder dc patriciërs om hun zonen schijnlijk uit noodzaak was geboren maar later tot
naar de universiteit en later op reis te sturen, een deugd werd verheven.'
zodat zij de gebruiken van andere volken konden Deze families waren welgesteld maarniet echt rijk;
leren kennen. Temple toont zich onder de indruk zij leefden van hun inkomsten uit landgoederen,
van de wijsheid die de patriciërs door studie en dividenden van aandelen in de Oostindische Com-
ervaring hebben opgedaan; hij gelooft dat het pagnie en de opbrengst van vennootschappen uit
rechtvaardige regenten zijn, omdat zij afstand heb- zakenhuizen. 'De geweldige stroom van rijkdom-
ben gedaan van alle zakelijke belangen. De salaris- men', aldus Temple, 'vloeide toe aan de kooplie-
104
Rechts: Frans Floris (Antwerpen 1520-1570),
Jager met valk. Brunswijk, Herzog-Anton-Ulrich-Museum
den die er desondanks naar streefden om, zodra ze
vermogend genoeg waren, door een huwelijk in de
regentenfamilies te worden opgenomen.'
Het interessantst worden Temples mededelingen
wanneer hij de manier van leven van deze bevol-
kingsgroep beschrijft. Temple bewonderde cle pa-
triciërs vanwege hun 'algemeen heersende eenvoud
en bescheidenheid'. 'Nou nooit heb ik iemand van
hen ontmoet die minder matig leefde clan cle bevol-
king zelf. En zelfs de twee hoogst geplaatste staats-
dienaren uit mijn tijd, vice-admiraal De Ruyter
en de raadpensionaris De Witt, hielden er een zo
sobere levensstijl op na, dal ik de eerste nog nooit
in kleding heb gezien die voornamer was clan van
de eerste de beste kapitein; ook zag ik hem nooit in
een rijtuig of in gezelschap van meer dan één be-
diende. Zijn woning, de inrichting daarvan, zijn
levenswijze verschilden in geen enkel opzicht van u , ,
J • T i -i Frans Hals (Mechelen ca. 1580-1666 Haarlem),
hetbij eenvoudige kooplieden in zijn stad gebruike- Huwelijksportret van /saac Abrahamsz. Massa en
lijke. Dc staatsie en hel aantal bedienden rond Beatrix van der Laen, getrouwd te Haarlem op
raadpensionaris De Witt waren niet groter clan bij 25 april 1622 (detail). Amsterdam, Rijksmuseum
105
Cluveniersdoelen te Haarlem (detail). Haarlem,
Frans Halsmuseum
De buitenlanders zagen Holland in het algemeen als Frans Hals (Mechelen ca. 1580-1666 Haarlem
een land met een opgewekte en openhartige bevol- Vergadering van officieren en onderofficieren van de
king, die er zo nu en dan wat merkwaardige ge-
woonten op na hield. Een uitzondering vormden de
strenge patriciërs, die de bezoekers van het land
altijdeenzekerontzaginboezemden. De ongenaak-
bare raadsheren met hun zwarte kostuums en
zwarte villhoeden hadden voor hen iets geheim-
zinnigs. De gesloten en ontoegankelijke indruk die
deze wereld op de buitenlanders maakte, werd al
beschreven door Johann Peter Hebei in zijn kleine
anekdote Kannietverstaan, maar ook door latere
schrijvers zoals de romantici E.T.A. Hofïmann en
Clemens von Brentano en nog in deze eeuw door
Thomas Mann in de figuur van Mijnheer van
Peeperkorn uit zijn roman Der ^auberberg, waar
dit gevoel van bevreemding bijna onwerkelijke
vormen aanneemt. Natuurlijk kreeg alleen maar
een klein gedeelte van de buitenlanders gelegen-
heid om persoonlijk met de leidinggevende families
van het land kennis te maken. Des te interessanter
is het uitvoerige verslag van William Temple, die in
dezelfde tijd als de raadpensionaris De Witt in Den
Haag verbleef. Als Engels gezant had hij alle tijd en
gelegenheid om deze kringen van nabij te bestu-
deren. Het bestuur van de staat en van de steden,
vertelt hij, was in handen van regentenfamilies, die
in het algemeen de leidende posities in de overheids-
instellingen en het parlement innamen. Deze fami-
lies vormden een streng gesloten gemeenschap. Zij
leefden van de opbrengst van hun familiekapitaal
en hielden zich niet daadwerkelijk met handel of sen van overheidsfunctionarissen waren uiterst
andere zaken bezig. Dat onderscheidde hen, vol- laag: 'Zij nemen genoegen met de eer om het alge-
gens Temple, van de kooplieden met wie zij overi- meen belang te kunnen dienen en genieten de
gens, wat hun uiterlijke verschijning en hun levens- hoogachting van hun stad en land vanwege hun
wijze betrof, toch ook grote gelijkenis vertoonden. gematigde levenshouding, die oorspronkelijk waar-
He t was gewoonte onder dc patriciërs om hun zonen schijnlijk uit noodzaak was geboren maar later tot
naar de universiteit en later op reis te sturen, een deugd werd verheven.'
zodat zij de gebruiken van andere volken konden Deze families waren welgesteld maarniet echt rijk;
leren kennen. Temple toont zich onder de indruk zij leefden van hun inkomsten uit landgoederen,
van de wijsheid die de patriciërs door studie en dividenden van aandelen in de Oostindische Com-
ervaring hebben opgedaan; hij gelooft dat het pagnie en de opbrengst van vennootschappen uit
rechtvaardige regenten zijn, omdat zij afstand heb- zakenhuizen. 'De geweldige stroom van rijkdom-
ben gedaan van alle zakelijke belangen. De salaris- men', aldus Temple, 'vloeide toe aan de kooplie-
104
Rechts: Frans Floris (Antwerpen 1520-1570),
Jager met valk. Brunswijk, Herzog-Anton-Ulrich-Museum
den die er desondanks naar streefden om, zodra ze
vermogend genoeg waren, door een huwelijk in de
regentenfamilies te worden opgenomen.'
Het interessantst worden Temples mededelingen
wanneer hij de manier van leven van deze bevol-
kingsgroep beschrijft. Temple bewonderde cle pa-
triciërs vanwege hun 'algemeen heersende eenvoud
en bescheidenheid'. 'Nou nooit heb ik iemand van
hen ontmoet die minder matig leefde clan cle bevol-
king zelf. En zelfs de twee hoogst geplaatste staats-
dienaren uit mijn tijd, vice-admiraal De Ruyter
en de raadpensionaris De Witt, hielden er een zo
sobere levensstijl op na, dal ik de eerste nog nooit
in kleding heb gezien die voornamer was clan van
de eerste de beste kapitein; ook zag ik hem nooit in
een rijtuig of in gezelschap van meer dan één be-
diende. Zijn woning, de inrichting daarvan, zijn
levenswijze verschilden in geen enkel opzicht van u , ,
J • T i -i Frans Hals (Mechelen ca. 1580-1666 Haarlem),
hetbij eenvoudige kooplieden in zijn stad gebruike- Huwelijksportret van /saac Abrahamsz. Massa en
lijke. Dc staatsie en hel aantal bedienden rond Beatrix van der Laen, getrouwd te Haarlem op
raadpensionaris De Witt waren niet groter clan bij 25 april 1622 (detail). Amsterdam, Rijksmuseum
105