DOI issue:
Część 1: Mistrzowie dawni - Mistrzowie nowi
DOI article:Kriegseisen, Jacek: Nieznany złotniczy znak miejski Gdańska z czwartej ćwierci XVII w.
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.54671#0135
Jacek Kriegseisen
Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Gdański
ORCID: 0000-0001-6272-6737
Nieznany złotniczy znak miejski Gdańska
z czwartej ćwierci XVII w.
DOI: https://doi.org/10.26881/porta.2020.19.06
Znaki złotnicze, w tym szczególnie znaki miejskie używane na terenie Rzeczy-
pospolitej, są od końca XIX w. przedmiotem zainteresowania wielu badaczy,
ponieważ ułatwiają przypisanie zabytkowych sreber konkretnemu ośrodkowi
złotniczemu. Ponadto można na ich podstawie określić dokładniejszy czas
powstania zabytku, jeśli wyniki jego analizy stylistycznej okazują się zbyt sze-
rokie. Największe zasługi spośród badaczy polskich w zakresie opracowania
tego tematu w ostatnich kilkudziesięciu latach położył Michał Gradowski, który
zweryfikował i opublikował wiele znaków dotąd nieznanych lub nie dość szcze-
gółowo opisanych1.
Jak wskazują zachowane zabytki, puncyny przeznaczone do wybijania zna-
ków miejskich na srebrach były używane - w zależności od intensywności wyko-
rzystania i stopnia ich zużycia - przez krótszy (rok lub kilka lat) lub dłuższy
czas (nawet kilkanaście lat). Dlatego też trudne lub niemożliwe było ustalenie,
który (zmieniający się co roku) starszy cechowy, uprawniony do wybijania znaku
miejskiego, dokonał oznaczenia wyrobu. Problem ten znikł dopiero po wprowa-
dzeniu w Gdańsku w 1730 r. nakazu wybijania kontrasygnaty, czyli dodatkowego
znaku kontrolnego. Jak zasugerował Gradowski, być może to właśnie trudności
z ustaleniem okresu działalności kontrolera cechowego sprawiły, że puncyna
służąca do wybijania znaku obowiązującego w Gdańsku została - w okresie
od 1674 lub 1675 r. do końca lat osiemdziesiątych XVII w. (o którym będzie
mowa2) - kilkakrotnie „uszczerbiona” (il. la-e).
Pierwsza zmiana polegała na takim nacięciu puncyny, że w wybijanym
znaku miejskim, w prawej części łukowatego zwieńczenia cechy widoczne było
prostokątne wcięcie3. Szczerba ta jest wyraźna, ale w praktyce często zlewa się
z prawym fleuronem korony nad herbem miasta (il. Ib). Druga modyfikacja
nastąpiła wraz z wykonaniem cienkiego nacięcia, lekko pochylonego w prawo,
1 Michał Gradowski, Znaki na srebrze. Znaki miejskie i państwowe używane na terenie Polski
w obecnych jej granicach, Warszawa 2010 (tamże dalsza szczegółowa literatura).
2 Ibidem, s. 84, nr 5A.
3 Ibidem, s. 84, nr 5B.
135
Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Gdański
ORCID: 0000-0001-6272-6737
Nieznany złotniczy znak miejski Gdańska
z czwartej ćwierci XVII w.
DOI: https://doi.org/10.26881/porta.2020.19.06
Znaki złotnicze, w tym szczególnie znaki miejskie używane na terenie Rzeczy-
pospolitej, są od końca XIX w. przedmiotem zainteresowania wielu badaczy,
ponieważ ułatwiają przypisanie zabytkowych sreber konkretnemu ośrodkowi
złotniczemu. Ponadto można na ich podstawie określić dokładniejszy czas
powstania zabytku, jeśli wyniki jego analizy stylistycznej okazują się zbyt sze-
rokie. Największe zasługi spośród badaczy polskich w zakresie opracowania
tego tematu w ostatnich kilkudziesięciu latach położył Michał Gradowski, który
zweryfikował i opublikował wiele znaków dotąd nieznanych lub nie dość szcze-
gółowo opisanych1.
Jak wskazują zachowane zabytki, puncyny przeznaczone do wybijania zna-
ków miejskich na srebrach były używane - w zależności od intensywności wyko-
rzystania i stopnia ich zużycia - przez krótszy (rok lub kilka lat) lub dłuższy
czas (nawet kilkanaście lat). Dlatego też trudne lub niemożliwe było ustalenie,
który (zmieniający się co roku) starszy cechowy, uprawniony do wybijania znaku
miejskiego, dokonał oznaczenia wyrobu. Problem ten znikł dopiero po wprowa-
dzeniu w Gdańsku w 1730 r. nakazu wybijania kontrasygnaty, czyli dodatkowego
znaku kontrolnego. Jak zasugerował Gradowski, być może to właśnie trudności
z ustaleniem okresu działalności kontrolera cechowego sprawiły, że puncyna
służąca do wybijania znaku obowiązującego w Gdańsku została - w okresie
od 1674 lub 1675 r. do końca lat osiemdziesiątych XVII w. (o którym będzie
mowa2) - kilkakrotnie „uszczerbiona” (il. la-e).
Pierwsza zmiana polegała na takim nacięciu puncyny, że w wybijanym
znaku miejskim, w prawej części łukowatego zwieńczenia cechy widoczne było
prostokątne wcięcie3. Szczerba ta jest wyraźna, ale w praktyce często zlewa się
z prawym fleuronem korony nad herbem miasta (il. Ib). Druga modyfikacja
nastąpiła wraz z wykonaniem cienkiego nacięcia, lekko pochylonego w prawo,
1 Michał Gradowski, Znaki na srebrze. Znaki miejskie i państwowe używane na terenie Polski
w obecnych jej granicach, Warszawa 2010 (tamże dalsza szczegółowa literatura).
2 Ibidem, s. 84, nr 5A.
3 Ibidem, s. 84, nr 5B.
135