DOI Heft:
Część 1: Mistrzowie dawni - Mistrzowie nowi
DOI Artikel:Ziemba, Antoni: Mistrzowie dawni: Szkic do dziejów dziewiętnastowiecznego pojęcia
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.54671#0036
Antoni Ziemba
Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Warszawski
ORCID: 0000-0003-0926-0514
Mistrzowie dawni. Szkic do dziejów
dziewiętnastowiecznego pojęcia
DOI: https://doi.org/10.26881/porta.2020.19.01
W naukowej twórczości profesor Małgorzaty Omilanowskiej splatają się
dwa aspekty zainteresowań. W sztuce XIX-XX w. bada ona zarówno to,
co „stare” - historyzm i różne „neo”, jak i to, co nowe, nowoczesne - moder-
nizm w różnych jego formacjach. Dlatego pozwalam sobie zadedykować Jej
ten oto szkic dotyczący historii terminu dawni mistrzowie, Alte Meister, oraz
powiązanego z nim terminu nowi mistrzowie, Neue Meister, a więc kategorii
sformułowanych ostatecznie w Jej ulubionej epoce - XIX stuleciu.
W połowie „wspaniałego stulecia nowoczesności” - wieku pary i elektrycz-
ności, kolei żelaznych i mostów1, pasaży i hal handlowych, higieny, balneologii
i kurortów - utrwala się na obszarze niemieckim w potocznym obiegu języ-
kowym opozycja pojęć sztuka dawna - sztuka nowa, Alte und Neue Kunst /
Meister / Maler. Zdać by się mogło, i tak na ogół sądzimy, że odpowiada temu
pojawienie się tam właśnie - w Dreźnie, Kassel, Monachium - instytucjonalnej
nazwy muzeum gromadzącego dzieła starych/dawnych mistrzów: Gemalde-
galerie Alte Meister lub Alte Pinakothek, w odróżnieniu od Neue Meister, Neue
Pinakothek. W rzeczywistości tak nie było2. W Monachium Alte Pinakothek
została ustanowiona w 1853 r. po utworzeniu Nowej Pinakoteki; wcześniej
funkcjonowała tylko nazwa Pinakoteka bez żadnego określnika3. W Dreźnie
galeria starych mistrzów w gmachu Sempera, otwarta w 1855 r., nazywała się,
1 Wymienione wynalazki - poza koleją żelazną - pochodzą oczywiście z XVIII w., ale to one
nadały nowemu stuleciu miano ery technologii, zob. Lars Jaeger, Die Naturwissenschaften: Eine
Biographie, Berlin-Heidelberg 2015 (rozdz. Ein neues technologisches Zeitalter - Ausblick aufdas
lange 19. Jahrhunderf).
2 O historii tych muzeów zob. Tempel der Kunst. Die Geburt des offentlichen Museums
in Deutschland 1701-1815, Hg. Benedicte Sawy, Mainz 2006 (wyd.2. poszerzone: Kóln-Weimar-
Wien 2015); Museen undfurstliche Sammlungen im 18. Jahrhundert, Hg. Jochen Luckhardt, Braun-
schweig 2004; Thomas W. Gaehtgens, Louis Marchesano, Display & Art History: The Dusseldorf
Gallery and Its Catalogue, Los Angeles 2011; The First Modern Museums of Art: The Birth ofan
Institution in Eighteenth- and Early Nineteenth-Century Europę, ed. Carole Paul, Los Angeles 2012.
3 Peter Bóttger, Die Alte Pinakothek in Munchen. Architektur, Ausstattung und museales
Programm, Munchen 1972; Riidiger an der Heyden, Die Alte Pinakothek. Sammlungsgeschichte,
Bau und Bilder, Munchen 1998.
35
Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Warszawski
ORCID: 0000-0003-0926-0514
Mistrzowie dawni. Szkic do dziejów
dziewiętnastowiecznego pojęcia
DOI: https://doi.org/10.26881/porta.2020.19.01
W naukowej twórczości profesor Małgorzaty Omilanowskiej splatają się
dwa aspekty zainteresowań. W sztuce XIX-XX w. bada ona zarówno to,
co „stare” - historyzm i różne „neo”, jak i to, co nowe, nowoczesne - moder-
nizm w różnych jego formacjach. Dlatego pozwalam sobie zadedykować Jej
ten oto szkic dotyczący historii terminu dawni mistrzowie, Alte Meister, oraz
powiązanego z nim terminu nowi mistrzowie, Neue Meister, a więc kategorii
sformułowanych ostatecznie w Jej ulubionej epoce - XIX stuleciu.
W połowie „wspaniałego stulecia nowoczesności” - wieku pary i elektrycz-
ności, kolei żelaznych i mostów1, pasaży i hal handlowych, higieny, balneologii
i kurortów - utrwala się na obszarze niemieckim w potocznym obiegu języ-
kowym opozycja pojęć sztuka dawna - sztuka nowa, Alte und Neue Kunst /
Meister / Maler. Zdać by się mogło, i tak na ogół sądzimy, że odpowiada temu
pojawienie się tam właśnie - w Dreźnie, Kassel, Monachium - instytucjonalnej
nazwy muzeum gromadzącego dzieła starych/dawnych mistrzów: Gemalde-
galerie Alte Meister lub Alte Pinakothek, w odróżnieniu od Neue Meister, Neue
Pinakothek. W rzeczywistości tak nie było2. W Monachium Alte Pinakothek
została ustanowiona w 1853 r. po utworzeniu Nowej Pinakoteki; wcześniej
funkcjonowała tylko nazwa Pinakoteka bez żadnego określnika3. W Dreźnie
galeria starych mistrzów w gmachu Sempera, otwarta w 1855 r., nazywała się,
1 Wymienione wynalazki - poza koleją żelazną - pochodzą oczywiście z XVIII w., ale to one
nadały nowemu stuleciu miano ery technologii, zob. Lars Jaeger, Die Naturwissenschaften: Eine
Biographie, Berlin-Heidelberg 2015 (rozdz. Ein neues technologisches Zeitalter - Ausblick aufdas
lange 19. Jahrhunderf).
2 O historii tych muzeów zob. Tempel der Kunst. Die Geburt des offentlichen Museums
in Deutschland 1701-1815, Hg. Benedicte Sawy, Mainz 2006 (wyd.2. poszerzone: Kóln-Weimar-
Wien 2015); Museen undfurstliche Sammlungen im 18. Jahrhundert, Hg. Jochen Luckhardt, Braun-
schweig 2004; Thomas W. Gaehtgens, Louis Marchesano, Display & Art History: The Dusseldorf
Gallery and Its Catalogue, Los Angeles 2011; The First Modern Museums of Art: The Birth ofan
Institution in Eighteenth- and Early Nineteenth-Century Europę, ed. Carole Paul, Los Angeles 2012.
3 Peter Bóttger, Die Alte Pinakothek in Munchen. Architektur, Ausstattung und museales
Programm, Munchen 1972; Riidiger an der Heyden, Die Alte Pinakothek. Sammlungsgeschichte,
Bau und Bilder, Munchen 1998.
35