DOI Heft:
Część 2: Konteksty architektury
DOI Artikel:Grzeszczuk-Brendel, Hanna: Ciało ludzkie – ciało ludu w przestrzeni nazistowskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.54671#0361
Hanna Grzeszczuk-Brendel
Wydział Architektury, Politechnika Poznańska
ORCID: 0000-0003-4467-8975
Ciało ludzkie - ciało ludu w przestrzeni
nazistowskiej
DOI: https://doi.org/10.26881/porta.2020.19.19
Słowa Alfreda Rosenberga, że naród niemiecki nareszcie znalazł w III Rzeszy
własny „styl maszerującej kolumny”1, uświadamiają charakter i skalę archi-
tektury nazistowskiej, jej kontekst przestrzenno-ideowy, odbiorcę, sposób ist-
nienia i oddziaływania. Najbardziej istotnym tropem w tym sformułowaniu
jest nierozłączność architektury i ludzkiej masy, tworzących uzupełniającą się,
komplementarną całość.
Jeśli jednostką miary w III Rzeszy stała się kolumna marszowa, to za klu-
czową kwestię należy uznać relacje między skalą architektoniczną a ludzkim
ciałem. W związku z przeniesieniem wymiarów ciała indywidualnego na ciało
zbiorowe pojawia się pytanie, w jaki sposób przekształcono zależności między
architektoniczną przestrzenią, człowiekiem i władzą2. W tym kontekście istotne
wydają się nazistowskie przestrzenie oficjalne, które stały się rytualnymi, wręcz
sakralnymi przestrzeniami władzy3.
Architektoniczno-przestrzennym wyrazem „stylu maszerującej kolumny”
były wielkie aleje, place zgromadzeń i parad, podobnie jak osiowość i symetria
dopełniającej je monumentalnej architektury, bazującej na stylistyce klasycy-
stycznej. Nawiązania te pozwalają sięgnąć do antycznych reguł Witruwiusza,
zgodnie z którymi proporcje człowieka były podstawą architektury sakralnej.
Jednak w projektach nazistowskich istotne jest to, że wtopienie ciała jednostki
w Volkskdrper (ciało ludu) przekształcało radykalnie tę regułę i mimo stoso-
wania klasycznego kostiumu architektura III Rzeszy stanowiła zaprzeczenie
antycznego punktu odniesienia.
1 Alfred Rosenberg, Gestaltung der Idee, Miinchen 1936, s. 303.
2 Kiedy rozpatrujemy związek między architekturą jako tworzeniem przestrzeni a jej
zamieszkiwaniem-użytkowaniem jako przebywaniem w przestrzeni, to w ujęciu fenomenolo-
gicznym ciało odgrywa tu kluczową rolę, zob. Bernhard Waldenfels, Architektonik am Leitfaden
des Leibes [w:] Architektur im Zwischenreich von Kunst undAlltag, Hg. Eduard Fiihr, Hans Friesen,
Anette Sommer, Miinster-New York-Miinchen-Berlin 1997, s. 47. Zob. też Boaz Neumann, Die
Weltanschauung des Nazismus: Raum - Korper - Sprache, Góttingen 2010 (Schriftenreihe des
Minerva Instituts fur Deutsche Geschichte Universitat Tel Aviv, 30).
3 Z publikacji dotyczących postrzegania i organizowania przestrzeni warto wymie-
nić m.in. Wolfram Pyta, Hitler: Der Kiinstler ais Politiker und Feldherr, Miinchen 2015.
361
Wydział Architektury, Politechnika Poznańska
ORCID: 0000-0003-4467-8975
Ciało ludzkie - ciało ludu w przestrzeni
nazistowskiej
DOI: https://doi.org/10.26881/porta.2020.19.19
Słowa Alfreda Rosenberga, że naród niemiecki nareszcie znalazł w III Rzeszy
własny „styl maszerującej kolumny”1, uświadamiają charakter i skalę archi-
tektury nazistowskiej, jej kontekst przestrzenno-ideowy, odbiorcę, sposób ist-
nienia i oddziaływania. Najbardziej istotnym tropem w tym sformułowaniu
jest nierozłączność architektury i ludzkiej masy, tworzących uzupełniającą się,
komplementarną całość.
Jeśli jednostką miary w III Rzeszy stała się kolumna marszowa, to za klu-
czową kwestię należy uznać relacje między skalą architektoniczną a ludzkim
ciałem. W związku z przeniesieniem wymiarów ciała indywidualnego na ciało
zbiorowe pojawia się pytanie, w jaki sposób przekształcono zależności między
architektoniczną przestrzenią, człowiekiem i władzą2. W tym kontekście istotne
wydają się nazistowskie przestrzenie oficjalne, które stały się rytualnymi, wręcz
sakralnymi przestrzeniami władzy3.
Architektoniczno-przestrzennym wyrazem „stylu maszerującej kolumny”
były wielkie aleje, place zgromadzeń i parad, podobnie jak osiowość i symetria
dopełniającej je monumentalnej architektury, bazującej na stylistyce klasycy-
stycznej. Nawiązania te pozwalają sięgnąć do antycznych reguł Witruwiusza,
zgodnie z którymi proporcje człowieka były podstawą architektury sakralnej.
Jednak w projektach nazistowskich istotne jest to, że wtopienie ciała jednostki
w Volkskdrper (ciało ludu) przekształcało radykalnie tę regułę i mimo stoso-
wania klasycznego kostiumu architektura III Rzeszy stanowiła zaprzeczenie
antycznego punktu odniesienia.
1 Alfred Rosenberg, Gestaltung der Idee, Miinchen 1936, s. 303.
2 Kiedy rozpatrujemy związek między architekturą jako tworzeniem przestrzeni a jej
zamieszkiwaniem-użytkowaniem jako przebywaniem w przestrzeni, to w ujęciu fenomenolo-
gicznym ciało odgrywa tu kluczową rolę, zob. Bernhard Waldenfels, Architektonik am Leitfaden
des Leibes [w:] Architektur im Zwischenreich von Kunst undAlltag, Hg. Eduard Fiihr, Hans Friesen,
Anette Sommer, Miinster-New York-Miinchen-Berlin 1997, s. 47. Zob. też Boaz Neumann, Die
Weltanschauung des Nazismus: Raum - Korper - Sprache, Góttingen 2010 (Schriftenreihe des
Minerva Instituts fur Deutsche Geschichte Universitat Tel Aviv, 30).
3 Z publikacji dotyczących postrzegania i organizowania przestrzeni warto wymie-
nić m.in. Wolfram Pyta, Hitler: Der Kiinstler ais Politiker und Feldherr, Miinchen 2015.
361