DOI Heft:
Część 2: Konteksty architektury
DOI Artikel:Makała, Rafał: Dwa kościoły: Budownictwo kultowe w międzywojennych Niemczech jako przestrzeń modernistycznych eksperymentów
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.54671#0325
Rafał Makała
Technische Universitat, Berlin
ORCID: 0000-0001-8083-4766
Dwa kościoły. Budownictwo kultowe
w międzywojennych Niemczech jako przestrzeń
modernistycznych eksperymentów1
DOI: https://doi.org/10.26881/porta.2020.19.17
Trzecia dekada i początek czwartej dekady XX w., tak ważne dla architektury
niemieckiej awangardy, były też okresem intensywnego rozwoju budownictwa
kultowego dla dominujących ówcześnie w Niemczech wyznań - luterańsko-
- reformowanego i rzymskokatolickiego. Kataklizm pierwszej wojny światowej
i kryzys ideologicznych podstaw państwa stworzonego dzięki bismarckow-
skiemu zjednoczeniu w 1871 r. spowodowały - nieco paradoksalnie - zwrot
laicyzującego się wcześniej społeczeństwa w stronę religii, co z kolei przyczy-
niło się do rozwoju ruchów dążących do reformy Kościołów, zarówno katoli-
ckiego, jak i ewangelickich. W efekcie nastąpił rozkwit budownictwa kultowego,
widoczny zwłaszcza w drugiej połowie lat dwudziestych (tj. po względnym
ustabilizowaniu się sytuacji ekonomicznej), stanowiąc obszar intensywnych
eksperymentów z nowymi formami i nowymi sposobami budowania seman-
tyki kościoła2. W sytuacji politycznej i społecznej Niemiec, na fali ruchów
1 Publikowany tekst powstał w oparciu o prowadzone przez autora badania dotyczące
architektury sakralnej pierwszej połowy XX w. oraz badania twórczości Adolfa Thesmachera,
Oba projekty mają na celu wydanie obszerniejszych publikacji podsumowujących wyniki analiz.
2 Początki ruchów dążących do odnowy Kościoła katolickiego w Niemczech sięgaj ą połowy
XIX w. i wiążą się z działalnością m.in. Wilhelma Ernsta von Kettelera czy błogosławionego
Adolfa Kolpinga. W okresie międzywojennym najważniejsze znaczenie miały prace teologa
Johannesa van Ackena, zwłaszcza manifest Christozentrische Kunst (1922), postulujący stosowanie
nowych technologii w budownictwie sakralnym tak, by zmniejszyć dystans dzielący Kościół
od otaczającego go świata, zob. Heinrich Spaemann, Acken, Johannes van [w:] Lexikonfur
Theologie und Kirche, Hg. Josef Hófer, Karl Rahner, Bd. 1, Freiburg im Breisgau 19572, s. 112.
W środowisku protestanckim zasadnicze znaczenie miały debaty toczone w związku z II (1906)
i III (1928) Kongresem Budownictwa Kościelnego Protestantyzmu (Kongress fur Kirchenbau des
Protestantismus), zob. Gerhard Langmaack, Evangelischer Kirchenbau im 19. und 20. Jahrhundert.
Geschichte - Dokumentation - Synopse. Kassel 1971, s. 17-34; Hans Christoph Brennecke,
Protestantischer Kirchenbau an der Wende zum 20. Jahrhundert [w:] Geschichte desprotestantischen
Kirchenbaues. Festschrift fur Peter Poscharsky zum 60. Geburtstag, Hg. Klaus Raschzok, Reiner
Sórries, Erlangen 1994, s. 119-127; Manuela Klauser, Ikonische Kirchen. Pfarrkirchenbau an Rhein
und Ruhr zwischen Historismus und Moderne, Regensburg 2019, s. 184-233, 322-462 (tamże
literatura przedmiotu).
325
Technische Universitat, Berlin
ORCID: 0000-0001-8083-4766
Dwa kościoły. Budownictwo kultowe
w międzywojennych Niemczech jako przestrzeń
modernistycznych eksperymentów1
DOI: https://doi.org/10.26881/porta.2020.19.17
Trzecia dekada i początek czwartej dekady XX w., tak ważne dla architektury
niemieckiej awangardy, były też okresem intensywnego rozwoju budownictwa
kultowego dla dominujących ówcześnie w Niemczech wyznań - luterańsko-
- reformowanego i rzymskokatolickiego. Kataklizm pierwszej wojny światowej
i kryzys ideologicznych podstaw państwa stworzonego dzięki bismarckow-
skiemu zjednoczeniu w 1871 r. spowodowały - nieco paradoksalnie - zwrot
laicyzującego się wcześniej społeczeństwa w stronę religii, co z kolei przyczy-
niło się do rozwoju ruchów dążących do reformy Kościołów, zarówno katoli-
ckiego, jak i ewangelickich. W efekcie nastąpił rozkwit budownictwa kultowego,
widoczny zwłaszcza w drugiej połowie lat dwudziestych (tj. po względnym
ustabilizowaniu się sytuacji ekonomicznej), stanowiąc obszar intensywnych
eksperymentów z nowymi formami i nowymi sposobami budowania seman-
tyki kościoła2. W sytuacji politycznej i społecznej Niemiec, na fali ruchów
1 Publikowany tekst powstał w oparciu o prowadzone przez autora badania dotyczące
architektury sakralnej pierwszej połowy XX w. oraz badania twórczości Adolfa Thesmachera,
Oba projekty mają na celu wydanie obszerniejszych publikacji podsumowujących wyniki analiz.
2 Początki ruchów dążących do odnowy Kościoła katolickiego w Niemczech sięgaj ą połowy
XIX w. i wiążą się z działalnością m.in. Wilhelma Ernsta von Kettelera czy błogosławionego
Adolfa Kolpinga. W okresie międzywojennym najważniejsze znaczenie miały prace teologa
Johannesa van Ackena, zwłaszcza manifest Christozentrische Kunst (1922), postulujący stosowanie
nowych technologii w budownictwie sakralnym tak, by zmniejszyć dystans dzielący Kościół
od otaczającego go świata, zob. Heinrich Spaemann, Acken, Johannes van [w:] Lexikonfur
Theologie und Kirche, Hg. Josef Hófer, Karl Rahner, Bd. 1, Freiburg im Breisgau 19572, s. 112.
W środowisku protestanckim zasadnicze znaczenie miały debaty toczone w związku z II (1906)
i III (1928) Kongresem Budownictwa Kościelnego Protestantyzmu (Kongress fur Kirchenbau des
Protestantismus), zob. Gerhard Langmaack, Evangelischer Kirchenbau im 19. und 20. Jahrhundert.
Geschichte - Dokumentation - Synopse. Kassel 1971, s. 17-34; Hans Christoph Brennecke,
Protestantischer Kirchenbau an der Wende zum 20. Jahrhundert [w:] Geschichte desprotestantischen
Kirchenbaues. Festschrift fur Peter Poscharsky zum 60. Geburtstag, Hg. Klaus Raschzok, Reiner
Sórries, Erlangen 1994, s. 119-127; Manuela Klauser, Ikonische Kirchen. Pfarrkirchenbau an Rhein
und Ruhr zwischen Historismus und Moderne, Regensburg 2019, s. 184-233, 322-462 (tamże
literatura przedmiotu).
325