DOI Heft:
Część 2: Konteksty architektury
DOI Artikel:Torbus, Tomasz: „Król się ślini na myśl o Gdańsku…” – cztery odsłony walki o symbole między miastem a władzą zwierzchnią z zamkiem krzyżackim w tle
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.54671#0231
Tomasz Torbus
Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Gdański
ORCID: 0000-0001-5872-195X
„Król się ślini na myśl o Gdańsku..- cztery
odsłony walki o symbole między miastem a władzą
zwierzchnią z zamkiem krzyżackim w tle
DOI: https://doi.org/10.26881/porta.2020.19.12
Dziwne to miasto i dziwaczne zjawiska
zachodzące w jego dziejach. Raz bun-
townicze i oporne, dumne i wyzywające,
to znów lojalne i wierne w najtrudniej-
szych dla Polski chwilach...
Marian Biskup, 19521
Polityczne dzieje nadmorskiego Gdańska, leżącego u ujścia najważniejszej rzeki
Rzeczypospolitej, rozpięte są między egzystencją prowincjonalną, ale o silnej
pozycji gospodarczej, i funkcjonowaniem de facto lub de jurę państwa-miasta.
Między XII w. a 1295 r. Gdańsk był stolicą księstwa pomorskiego, a na Zamczy-
sku u ujścia Motławy rezydowali książęta z dynastii Sobiesławiców2. W 1308 r.
decyzyjna centrala państwa została przeniesiona z Gdańska, wcześniej siedziby
władzy książęcej, o dzień drogi na południowy wschód - do Malborka, sien-
kiewiczowskiego „olbrzymiego gniazda zbrojnych mnichów”3. W czasach nowo-
żytnych, w epoce rozkwitu Gdańska, zwierzchnictwo polskiej monarchii rzadko
ingerowało w daleko idącą autonomię miasta, a poziom jego samodzielności
był bez porównania większy niż większości innych miast basenu Morza Bał-
tyckiego, Rzeczypospolitej czy Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego,
przypominając status Lubeki lub niektórych miast włoskich w średniowieczu.
Wydarzenia z 1792 r. miały ogromne znaczenie - i nie chodziło tylko o zamianę
suwerena albo, jak to ujął Gunter Grass, przemalowanie białych orłów na czarne4.
1 Marian Biskup, Stosunek Gdańska do Kazimierza Jagiellończyka w okresie wojny
trzynastoletniej 1454-1466, „Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu” 1951, z. 1, s. 6.
2 Dynastia władająca w czasie rozbicia dzielnicowego Pomorzem Gdańskim, zob. Błażej
Śliwiński, Poczet książąt gdańskich, Gdańsk 1997.
3 Henryk Sienkiewicz, Krzyżacy, t. 2, Warszawa 1979, s. 265-266.
4 „Prusacy przyszli niewołani i na wszystkich bramach miejskich polskiego orła królewskiego
zamalowali swoim ptakiem”, zob. Gunter Grass, Blaszany bębenek, przeł. Sławomir Błaut, Gdańsk
1994, s. 386.
231
Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Gdański
ORCID: 0000-0001-5872-195X
„Król się ślini na myśl o Gdańsku..- cztery
odsłony walki o symbole między miastem a władzą
zwierzchnią z zamkiem krzyżackim w tle
DOI: https://doi.org/10.26881/porta.2020.19.12
Dziwne to miasto i dziwaczne zjawiska
zachodzące w jego dziejach. Raz bun-
townicze i oporne, dumne i wyzywające,
to znów lojalne i wierne w najtrudniej-
szych dla Polski chwilach...
Marian Biskup, 19521
Polityczne dzieje nadmorskiego Gdańska, leżącego u ujścia najważniejszej rzeki
Rzeczypospolitej, rozpięte są między egzystencją prowincjonalną, ale o silnej
pozycji gospodarczej, i funkcjonowaniem de facto lub de jurę państwa-miasta.
Między XII w. a 1295 r. Gdańsk był stolicą księstwa pomorskiego, a na Zamczy-
sku u ujścia Motławy rezydowali książęta z dynastii Sobiesławiców2. W 1308 r.
decyzyjna centrala państwa została przeniesiona z Gdańska, wcześniej siedziby
władzy książęcej, o dzień drogi na południowy wschód - do Malborka, sien-
kiewiczowskiego „olbrzymiego gniazda zbrojnych mnichów”3. W czasach nowo-
żytnych, w epoce rozkwitu Gdańska, zwierzchnictwo polskiej monarchii rzadko
ingerowało w daleko idącą autonomię miasta, a poziom jego samodzielności
był bez porównania większy niż większości innych miast basenu Morza Bał-
tyckiego, Rzeczypospolitej czy Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego,
przypominając status Lubeki lub niektórych miast włoskich w średniowieczu.
Wydarzenia z 1792 r. miały ogromne znaczenie - i nie chodziło tylko o zamianę
suwerena albo, jak to ujął Gunter Grass, przemalowanie białych orłów na czarne4.
1 Marian Biskup, Stosunek Gdańska do Kazimierza Jagiellończyka w okresie wojny
trzynastoletniej 1454-1466, „Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu” 1951, z. 1, s. 6.
2 Dynastia władająca w czasie rozbicia dzielnicowego Pomorzem Gdańskim, zob. Błażej
Śliwiński, Poczet książąt gdańskich, Gdańsk 1997.
3 Henryk Sienkiewicz, Krzyżacy, t. 2, Warszawa 1979, s. 265-266.
4 „Prusacy przyszli niewołani i na wszystkich bramach miejskich polskiego orła królewskiego
zamalowali swoim ptakiem”, zob. Gunter Grass, Blaszany bębenek, przeł. Sławomir Błaut, Gdańsk
1994, s. 386.
231