DOI Heft:
Część 2: Konteksty architektury
DOI Artikel:Zabłocka-Kos, Agnieszka: „Hin sinkt der Wall, der alte Schutz, es fallen seine Stützen”: Ryska twierdza w XVI–XIX w. i jej defortyfikacja w 1857 r.
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.54671#0275
Agnieszka Zabłocka-Kos
Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Wrocławski
ORCID: 0000-0002-5602-6387
„Hin sinkt der Wall, der alte Schutz, es fallen
seine Stutzen”. Ryska twierdza w XVI-XIX w.
i jej defortyfikacja w 1857 r.1
DOI: https://doi.org/10.26881/porta.2020.19.14
Na początku XIX w. na wybrzeżu Bałtyku, na wschód od Odry, znajdowały się
cztery dobrze ufortyfikowane średniowieczne miasta handlowe: Szczecin,
Gdańsk, Królewiec i Ryga. Już w 1814 r. w Królewcu postanowiono rozebrać
średniowieczne umocnienia i na ich miejscu założyć promenadę. Działania te nie
przełożyły się jednak na stworzenie reprezentacyjnego założenia, a przekształ-
cenie miasta około połowy XIX w. w jedną z najważniejszych twierdz pruskich
wstrzymało jego przestrzenny rozwój aż do końca pierwszej wojny światowej2.
Podobny los spotkał Gdańsk, zdefortyfikowany dopiero na początku XX w.3
Szczecin i Ryga pozbyły się swych umocnień w drugiej połowie XIX stulecia:
Szczecin od 1873 r.4, Ryga zaś najwcześniej i najbardziej uroczyście - w 1857 r.
1 Artykuł powstał w ramach projektu „Eroberung der City. Politische Architektur in Mitte-
leuropa 1815-1918” realizowanego w ramach rocznego pobytu w latach 2011-2012 we Freiburg
Institute for Advanced Studies przy Albert-Ludwig-Universitat in Freiburg/Br. oraz miesięcznego
stypendium naukowego w Herder-Institut fur historische Ostmitteleuropaforschung - Institut
der Leibniz-Gemeinschaft. Za pomoc przy opracowywaniu materiałów dotyczących Rygi pragnę
podziękować dr Agnes Bergholde-Wolf z Marburga oraz dr Dainie Lace z Rygi. Pierwsza część
tytułu jest tytułem hymnu odśpiewanego podczas uroczystej inauguracji prac defortyfikacyjnych,
cyt. za: Friedrich Brunstermann, Die Geschichte der Kleinen oder St. Johannis-Gdde in Wort und
Bild (zum Jubilaumsjahr 1901), Riga 1902, s. 487.
2 Fritz Beuster, Entfestigung der Innenstadt und Umgestaltung der Verkehrsanlagen in Kdnigs-
berg i. Pr., Kónigsberg 1913.
3 Małgorzata Omilanowska, Defortyfikacja Gdańska na tle przekształceń miast niemieckich
w XIX wieku, „Biuletyn Historii Sztuki” 2010, nr 3, s. 293-334; eadem, Die Entfestigung Danzigs
im Kontext der Umgestaltung der deutsche Stadte im Laufe des 19. Jahrhunderts [w:] Das maritime
Stadt. Hafenstadte an der Ostsee vom Mittelalter bis in die Gegenwart: Beitrage der 21. Tagungdes
Arbeitskreises deutscher und polnischer Kunsthistoriker und Denkmalpfieger in Gdańsk 18-21 Sep-
tember 2013, Hg. Tomasz Torbus, Katarzyna Anna Wojtczak, Warszawa 2017 (Wspólne Dziedzi-
ctwo, t. 10 / Das Gemeinsame Kulturerbe, Bd. 10), s. 315-360.
4 Bogdana Kozińska, Rozwój przestrzenny Szczecina od początku XIX wieku do II wojny
światowej, Szczecin 2002, s. 146-197.
275
Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Wrocławski
ORCID: 0000-0002-5602-6387
„Hin sinkt der Wall, der alte Schutz, es fallen
seine Stutzen”. Ryska twierdza w XVI-XIX w.
i jej defortyfikacja w 1857 r.1
DOI: https://doi.org/10.26881/porta.2020.19.14
Na początku XIX w. na wybrzeżu Bałtyku, na wschód od Odry, znajdowały się
cztery dobrze ufortyfikowane średniowieczne miasta handlowe: Szczecin,
Gdańsk, Królewiec i Ryga. Już w 1814 r. w Królewcu postanowiono rozebrać
średniowieczne umocnienia i na ich miejscu założyć promenadę. Działania te nie
przełożyły się jednak na stworzenie reprezentacyjnego założenia, a przekształ-
cenie miasta około połowy XIX w. w jedną z najważniejszych twierdz pruskich
wstrzymało jego przestrzenny rozwój aż do końca pierwszej wojny światowej2.
Podobny los spotkał Gdańsk, zdefortyfikowany dopiero na początku XX w.3
Szczecin i Ryga pozbyły się swych umocnień w drugiej połowie XIX stulecia:
Szczecin od 1873 r.4, Ryga zaś najwcześniej i najbardziej uroczyście - w 1857 r.
1 Artykuł powstał w ramach projektu „Eroberung der City. Politische Architektur in Mitte-
leuropa 1815-1918” realizowanego w ramach rocznego pobytu w latach 2011-2012 we Freiburg
Institute for Advanced Studies przy Albert-Ludwig-Universitat in Freiburg/Br. oraz miesięcznego
stypendium naukowego w Herder-Institut fur historische Ostmitteleuropaforschung - Institut
der Leibniz-Gemeinschaft. Za pomoc przy opracowywaniu materiałów dotyczących Rygi pragnę
podziękować dr Agnes Bergholde-Wolf z Marburga oraz dr Dainie Lace z Rygi. Pierwsza część
tytułu jest tytułem hymnu odśpiewanego podczas uroczystej inauguracji prac defortyfikacyjnych,
cyt. za: Friedrich Brunstermann, Die Geschichte der Kleinen oder St. Johannis-Gdde in Wort und
Bild (zum Jubilaumsjahr 1901), Riga 1902, s. 487.
2 Fritz Beuster, Entfestigung der Innenstadt und Umgestaltung der Verkehrsanlagen in Kdnigs-
berg i. Pr., Kónigsberg 1913.
3 Małgorzata Omilanowska, Defortyfikacja Gdańska na tle przekształceń miast niemieckich
w XIX wieku, „Biuletyn Historii Sztuki” 2010, nr 3, s. 293-334; eadem, Die Entfestigung Danzigs
im Kontext der Umgestaltung der deutsche Stadte im Laufe des 19. Jahrhunderts [w:] Das maritime
Stadt. Hafenstadte an der Ostsee vom Mittelalter bis in die Gegenwart: Beitrage der 21. Tagungdes
Arbeitskreises deutscher und polnischer Kunsthistoriker und Denkmalpfieger in Gdańsk 18-21 Sep-
tember 2013, Hg. Tomasz Torbus, Katarzyna Anna Wojtczak, Warszawa 2017 (Wspólne Dziedzi-
ctwo, t. 10 / Das Gemeinsame Kulturerbe, Bd. 10), s. 315-360.
4 Bogdana Kozińska, Rozwój przestrzenny Szczecina od początku XIX wieku do II wojny
światowej, Szczecin 2002, s. 146-197.
275