DOI issue:
Część 1: Mistrzowie dawni - Mistrzowie nowi
DOI article:Żuchowski, Tadeusz J.: Wędrówki młodego Caspara Davida Friedricha: Rugia
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.54671#0154
Tadeusz/. Rysunek ten jest interesujący nie tylko z powodu precyzyjnej kompozycji.
Zuchowski Został pomalowany pędzelkiem zamoczonym w bistrze o różnym stopniu
intensywności, następnie niektóre partie wzmocniono piórem. Mimo to pozo-
stawiono zarówno siatkę, jak i szkicowe postacie, które sprawiają wrażenie
fantomów wodnych.
W zachowanych szkicach z wypraw na Rugię charakterystyczne są zakom-
ponowane horyzontalnie widoki rozległych pejzaży. Kompozycje rysunku
najczęściej wpisywano w kwadratową siatkę, a detale opatrywano dodatkowo
cyfrowymi lub literowymi oznaczeniami. Siatkę wykreślano przed rozpoczę-
ciem pracy nad właściwym szkicem. W efekcie rysowania tuszem po śladach
ołówkowych kompozycja była „kwintesencjonowana”. Badacze do tej pory nie
rozstrzygnęli, kiedy Friedrich „poprawiał” tuszem lub atramentem rysunki
wykonane grafitem. Dzienne daty w szkicownikach używanych podczas podróży
zapisywał zarówno ołówkiem, jak i piórem. Daty są pisane ołówkiem na rysun-
kach wykonanych (poprawianych) w tuszu lub atramencie bądź pisane piórem
na rysunkach wykonywanych tylko w graficie lub ołówku, a nawet w dwóch
technikach istniejących obok siebie40.
Najwcześniejszym śladem rysowania szkicu z zaznaczaniem koloru za pomocą
znaku jest rysunek z okresu kopenhaskiego41, ale pierwszą znaną kompozycją
opartą na siatce jest widok Oederanu, datowany na 26 czerwca 1799 r., wcho-
dzący w skład tzw. dużego szkicownika mannheimskiego. Oprócz tego szkicu
zachowało się kilka podobnie pomyślanych kompozycji42, jednak nasilenie szki-
ców z siatką przypada na czas wypraw rugijskich odbytych w 1801 i 1802 r.43
Kontynuacją tej praktyki są szkice z tzw. małego szkicownika I, z lat 1802-1803,
w którym najwcześniejsze prace wykonano podczas trzeciej wyprawy rugij-
skiej44. Friedrich po powrocie z Rugii zarzucił siatkowanie karty, ale powrócił
do niego w rysunkach wykonywanych podczas pobytu na wyspie w 1806 r.45
40 Zob. Grummt, Caspar David Friedrich..., kat. 433 (rysunek z tzw. szkicownika z Oslo,
1.06.1806).
41 Grummt, Caspar David Friedrich..., kat. 31, rysunek piórem na podkładzie ołówkowym,
Stuttgart, Staatsgalerie, nr inw. C 1974/2419.
42 Hamburg, Kunsthalle, Kupfestichkabinett, Inv. Nr. 41092, Grummt, Caspar David
Friedrich..., kat. 213; zob. też Ruiny klasztoru Altzella pod Dreznem, 20.09.1800, Manheim,
Kunsthalle, Inv. Nr. G 5841; Grummt, Caspar David Friedrich..., kat. 228 (także duży szkicow-
nik mannheimski).
43 Duży szkicownik rugijski, zob. Grummt, Caspar David Friedrich..., kat. 296, 301, 303,
304, 305, 307, 308,310.
44 Papier welinowy J. Whatman 1794, około 130 x 204 mm, zob. Grummt, Caspar David
Friedrich..., kat. 319, 320, 321, 322, 324.
45 To tzw. szkicownik z Oslo z 1806-1808, papier welinowy J. RUSE 1804,118 x 182 mm,
szkicownik zachowany w całości, zob. Grummt, Caspar David Friedrich..., kat. 422-470 (tu kat. 435,
437,440). Do tej grupy należą też pojedyncze rysunki: pierwszy wykonany przez Friedricha 16 lipca
1806 r., przedstawiający megality pod Dwasieden, Oxford, Ashmolean Museum, Inv.-Nr. GCB 34,
zob. Grummt, Caspar David Friedrich..., kat. 486; drugi wykonany 17 lipca 1806 r., przedstawiający
kamień ofiarny pod Quoltitz, papier welinowy, 259 x 358 mm, Oslo, Nasjonalmuseet for kunst,
154
Zuchowski Został pomalowany pędzelkiem zamoczonym w bistrze o różnym stopniu
intensywności, następnie niektóre partie wzmocniono piórem. Mimo to pozo-
stawiono zarówno siatkę, jak i szkicowe postacie, które sprawiają wrażenie
fantomów wodnych.
W zachowanych szkicach z wypraw na Rugię charakterystyczne są zakom-
ponowane horyzontalnie widoki rozległych pejzaży. Kompozycje rysunku
najczęściej wpisywano w kwadratową siatkę, a detale opatrywano dodatkowo
cyfrowymi lub literowymi oznaczeniami. Siatkę wykreślano przed rozpoczę-
ciem pracy nad właściwym szkicem. W efekcie rysowania tuszem po śladach
ołówkowych kompozycja była „kwintesencjonowana”. Badacze do tej pory nie
rozstrzygnęli, kiedy Friedrich „poprawiał” tuszem lub atramentem rysunki
wykonane grafitem. Dzienne daty w szkicownikach używanych podczas podróży
zapisywał zarówno ołówkiem, jak i piórem. Daty są pisane ołówkiem na rysun-
kach wykonanych (poprawianych) w tuszu lub atramencie bądź pisane piórem
na rysunkach wykonywanych tylko w graficie lub ołówku, a nawet w dwóch
technikach istniejących obok siebie40.
Najwcześniejszym śladem rysowania szkicu z zaznaczaniem koloru za pomocą
znaku jest rysunek z okresu kopenhaskiego41, ale pierwszą znaną kompozycją
opartą na siatce jest widok Oederanu, datowany na 26 czerwca 1799 r., wcho-
dzący w skład tzw. dużego szkicownika mannheimskiego. Oprócz tego szkicu
zachowało się kilka podobnie pomyślanych kompozycji42, jednak nasilenie szki-
ców z siatką przypada na czas wypraw rugijskich odbytych w 1801 i 1802 r.43
Kontynuacją tej praktyki są szkice z tzw. małego szkicownika I, z lat 1802-1803,
w którym najwcześniejsze prace wykonano podczas trzeciej wyprawy rugij-
skiej44. Friedrich po powrocie z Rugii zarzucił siatkowanie karty, ale powrócił
do niego w rysunkach wykonywanych podczas pobytu na wyspie w 1806 r.45
40 Zob. Grummt, Caspar David Friedrich..., kat. 433 (rysunek z tzw. szkicownika z Oslo,
1.06.1806).
41 Grummt, Caspar David Friedrich..., kat. 31, rysunek piórem na podkładzie ołówkowym,
Stuttgart, Staatsgalerie, nr inw. C 1974/2419.
42 Hamburg, Kunsthalle, Kupfestichkabinett, Inv. Nr. 41092, Grummt, Caspar David
Friedrich..., kat. 213; zob. też Ruiny klasztoru Altzella pod Dreznem, 20.09.1800, Manheim,
Kunsthalle, Inv. Nr. G 5841; Grummt, Caspar David Friedrich..., kat. 228 (także duży szkicow-
nik mannheimski).
43 Duży szkicownik rugijski, zob. Grummt, Caspar David Friedrich..., kat. 296, 301, 303,
304, 305, 307, 308,310.
44 Papier welinowy J. Whatman 1794, około 130 x 204 mm, zob. Grummt, Caspar David
Friedrich..., kat. 319, 320, 321, 322, 324.
45 To tzw. szkicownik z Oslo z 1806-1808, papier welinowy J. RUSE 1804,118 x 182 mm,
szkicownik zachowany w całości, zob. Grummt, Caspar David Friedrich..., kat. 422-470 (tu kat. 435,
437,440). Do tej grupy należą też pojedyncze rysunki: pierwszy wykonany przez Friedricha 16 lipca
1806 r., przedstawiający megality pod Dwasieden, Oxford, Ashmolean Museum, Inv.-Nr. GCB 34,
zob. Grummt, Caspar David Friedrich..., kat. 486; drugi wykonany 17 lipca 1806 r., przedstawiający
kamień ofiarny pod Quoltitz, papier welinowy, 259 x 358 mm, Oslo, Nasjonalmuseet for kunst,
154