DOI Heft:
Część I. Museum / Part I. The Museum
DOI Artikel:Ignatowicz-Woźniakowska, Dorota: Losy Bitwy pod Grunwaldem Jana Matejki w latach 1999 - 2012
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.45361#0063
Dorota Ignatowicz-Woźniakowska Losy Bitwy pod Grunwaldem Jana Matejki...
59
Konserwator nie wyraziła zgody na wypożyczenie Bitwy na wyżej
wymienione wystawy, podkreślając, że wszelkie działania związane
z jej przemieszczaniem są niezmiernie niebezpieczne i mogą skut-
kować między innymi rozerwaniem płótna tego bezcennego dzieła
sztuki. Ze względu na sztywność poszczególnych warstw obrazu
proces jego nawijania na wałek w obecnym stanie zachowania
oraz przekręcanie zawsze naraża go na nowe zniszczenia. Ryzyko
to potęguje się dodatkowo w związku z wielokrotnym wykonywa-
niem tych czynności. Dlatego też dzieło wymaga przeprowadzenia
poważnych prac konserwatorskich, kilkuletnich i kosztownych,
związanych przede wszystkim ze zmianą dublażu i wymianą krosien
na samonaprężające21. Główny Konserwator zwracała się kilkakrot-
nie z prośbą do dyrektora o zmianę decyzji. Również pracownicy
Zbiorów Sztuki Polskiej Nowożytnej mieli „ogromną nadzieję, że
merytoryczne argumenty, a przede wszystkim załączona opinia
Głównego Konserwatora [...] przyczynią się do zrewidowania de-
cyzji dla dalszej jak najlepszej ochrony tego dzieła dla przyszłych
pokoleń”22.
W sferze praktyki muzealnej dopuszczenie do wspomnianych
wypożyczeń przy świadomości zagrożeń i nieuniknionych zmian
w obrazie stanowi wielokrotne złamanie statutu instytucji nakła-
dającego na MNW obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa chro-
nionym przezeń obiektom zabytkowym. Postawienie Głównego
Konserwatora przed koniecznością podjęcia decyzji potencjalnie
skutkujących poważnymi uszkodzeniami dzieła jest bez precedensu
w historii polskiego muzealnictwa. Po prawie roku od opisanych
wydarzeń rację konserwatorów potwierdziły badania wytrzyma-
łościowe płótna, wykonane w Instytucie Włókiennictwa w Łodzi,
które wykazały, że średnie wydłużenie maksymalne wynosi poniżej
jednego procenta, co wskazuje, że płótno straciło wszystkie włas-
ności mechaniczne i zachowuje się jak szkło23. W ekspertyzie pod-
kreślono, że badano płótno z krajek, bez warstwy malarskiej. Nie
badano tkaniny z warstwą malarską, ponieważ jest ona i tak znacz-
nie słabsza - krucha, mocniej zakwaszona i dodatkowo usztyw-
niona pozostałościami farby pochodzącej z konserwacji przepro-
wadzonej jeszcze wiatach dwudziestych XX wieku. Kluczowymi
czynnikami, które w decydujący sposób wpłynęły na stan płótna
21 Ibidem.
22 M. Ochnio, op. cit.
23 Instytut Włókiennictwa, Laboratorium Badań Surowców i Wyrobów
Włókienniczych, Badania wytrzymałościowe płótna z Grunwaldu, Łódź, 22 lutego
i 15 grudnia 2011 r. Drugie badanie wykonano po impregnacji płótna. Badania
przeprowadziła mgr inż. Zofia Mokwińska, autoryzację sprawozdania kierownik
Techniczny Laboratorium dr inż. Beata Witkowska. Pismo znajduje się w doku -
mentacji przechowywanej w Laboratorium MNW.
il. II fig. 1
Makrofotografia.
Widoczne zdegradowane
płótno oryginalne
przesycone spękaną
kruchą masą dublażową
I Macro photography. The
visibly decayed canvas,
originally saturated with
lining mass, now cracked
fot. I photo Iwona Pannenko
il. 2 I fig. 2
Mikrofotografia włókna
elementarnego
płótna. Widoczna
z lewej strony martwa
grzybnia. Pozostałość
po zbutwieniu płótna
w wyniku długotrwałego
zawilgocenia
I Micro photograph
of elementary fibres
in the canvas. Dead
mycelium can be seen
on the left. Remains of
canvas decay caused by
long-term exposure to
humidity
fot. I photo Marcin Draniak
59
Konserwator nie wyraziła zgody na wypożyczenie Bitwy na wyżej
wymienione wystawy, podkreślając, że wszelkie działania związane
z jej przemieszczaniem są niezmiernie niebezpieczne i mogą skut-
kować między innymi rozerwaniem płótna tego bezcennego dzieła
sztuki. Ze względu na sztywność poszczególnych warstw obrazu
proces jego nawijania na wałek w obecnym stanie zachowania
oraz przekręcanie zawsze naraża go na nowe zniszczenia. Ryzyko
to potęguje się dodatkowo w związku z wielokrotnym wykonywa-
niem tych czynności. Dlatego też dzieło wymaga przeprowadzenia
poważnych prac konserwatorskich, kilkuletnich i kosztownych,
związanych przede wszystkim ze zmianą dublażu i wymianą krosien
na samonaprężające21. Główny Konserwator zwracała się kilkakrot-
nie z prośbą do dyrektora o zmianę decyzji. Również pracownicy
Zbiorów Sztuki Polskiej Nowożytnej mieli „ogromną nadzieję, że
merytoryczne argumenty, a przede wszystkim załączona opinia
Głównego Konserwatora [...] przyczynią się do zrewidowania de-
cyzji dla dalszej jak najlepszej ochrony tego dzieła dla przyszłych
pokoleń”22.
W sferze praktyki muzealnej dopuszczenie do wspomnianych
wypożyczeń przy świadomości zagrożeń i nieuniknionych zmian
w obrazie stanowi wielokrotne złamanie statutu instytucji nakła-
dającego na MNW obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa chro-
nionym przezeń obiektom zabytkowym. Postawienie Głównego
Konserwatora przed koniecznością podjęcia decyzji potencjalnie
skutkujących poważnymi uszkodzeniami dzieła jest bez precedensu
w historii polskiego muzealnictwa. Po prawie roku od opisanych
wydarzeń rację konserwatorów potwierdziły badania wytrzyma-
łościowe płótna, wykonane w Instytucie Włókiennictwa w Łodzi,
które wykazały, że średnie wydłużenie maksymalne wynosi poniżej
jednego procenta, co wskazuje, że płótno straciło wszystkie włas-
ności mechaniczne i zachowuje się jak szkło23. W ekspertyzie pod-
kreślono, że badano płótno z krajek, bez warstwy malarskiej. Nie
badano tkaniny z warstwą malarską, ponieważ jest ona i tak znacz-
nie słabsza - krucha, mocniej zakwaszona i dodatkowo usztyw-
niona pozostałościami farby pochodzącej z konserwacji przepro-
wadzonej jeszcze wiatach dwudziestych XX wieku. Kluczowymi
czynnikami, które w decydujący sposób wpłynęły na stan płótna
21 Ibidem.
22 M. Ochnio, op. cit.
23 Instytut Włókiennictwa, Laboratorium Badań Surowców i Wyrobów
Włókienniczych, Badania wytrzymałościowe płótna z Grunwaldu, Łódź, 22 lutego
i 15 grudnia 2011 r. Drugie badanie wykonano po impregnacji płótna. Badania
przeprowadziła mgr inż. Zofia Mokwińska, autoryzację sprawozdania kierownik
Techniczny Laboratorium dr inż. Beata Witkowska. Pismo znajduje się w doku -
mentacji przechowywanej w Laboratorium MNW.
il. II fig. 1
Makrofotografia.
Widoczne zdegradowane
płótno oryginalne
przesycone spękaną
kruchą masą dublażową
I Macro photography. The
visibly decayed canvas,
originally saturated with
lining mass, now cracked
fot. I photo Iwona Pannenko
il. 2 I fig. 2
Mikrofotografia włókna
elementarnego
płótna. Widoczna
z lewej strony martwa
grzybnia. Pozostałość
po zbutwieniu płótna
w wyniku długotrwałego
zawilgocenia
I Micro photograph
of elementary fibres
in the canvas. Dead
mycelium can be seen
on the left. Remains of
canvas decay caused by
long-term exposure to
humidity
fot. I photo Marcin Draniak