DOI Artikel:
Witko, Andrzej: Nowe spojrzenie na fundację kaplicy Potockich w katedrze na Wawelu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19897#0082
JOANES MICHAŁOWIC URZENDOVIEN 1575,
zamykający pierwotnie latarnię w kopule22. Z
kaplicy usunięto dotychczasowy kamienny ołtarz,
nagrobek Julii z Lubomirskich Potockiej oraz
epitafium ks. Jakuba Górskiego (zim. 1585), ka-
nonika Kapituły Katedralnej i rektora Akademii
Krakowskiej 23.
Przy tzw. fabryce zatrudniono wielu architek-
tów i artystów, którzy wspólnie stworzyli dosko-
nałe dzieło, zdumiewające pięknem i harmonią.
Spośród wielu osób pracujących przy przebudo-
wie kaplicy Potockich wspomnijmy najważniej-
szych: Ferdynand Kuhn — rzeźbiarz krakowski
— wyłożył ściany marmurem, a Fryderyk Bau-
man z synami wykonali mozaiki i utwierdzili ro-
zety 2i. Stiuki zostały wykonane przez sprowa-
dzonych z Monachium Włochów — Joba Giobbe
i Jana Axerio, ozdoby z brązu sporządzili wie-
deńczycy — Jan Jerzy i Ignacy Danningerowie,
marmurową posadzkę ułożył kamieniarz Raziń-
ski, a pozłotnikiem dekoracji stiukowej (fig. 2)
był Karol Miillner z Wiednia 2S.
W maju 1835 roku Zofia Potocka zwróciła się
z prośbą do Kapituły Katedralnej o pozwolenie
zamurowania wejścia na wieżę z restaurowanej
kaplicy i przebicia nowego z kaplicy Świętokrzy-
skiej 26. Po konsultacji z władzami Wolnego Mia-
sta Krakowa Kapituła przychyliła się do tej proś-
by27-
Podczas prac budowlanych natrafiono na grób
ze zwłokami Filipa Padniewskiego. Biskup Lud-
wik Łętowski — bodaj najlepszy znawca katedry
wawelskiej swej epoki — wspominał w połowie
XIX wieku: „Gdy tę kaplicę za mego czasu, by-
łem wtedy kustoszem katedralnym, oddano Po-
tockim, wydobyto jego ciało w trumnie wyciosa-
nej z okrągulca sosnowego, posypane wapnem
niegaszonym i zupełnie strawione, tak że został
tylko kielich srebrny, tam gdzie ręce były; a na-
grobek chciano wyrzucić, który jest dziś najpięk-
niejszą ozdobą tej kaplicy; czemu kapituła się
oparła, a jam pisał do familii: że co byłoby dziś
Padniewskiemu, to jutro byłoby Potockiemu, na
czym przestano" 28.
Kapituła pogrzebała biskupa Padniewskiego
w nowej trumnie 29, a późnogotycki kielich grobo-
wy poleciła umieścić w skarbcu katedralnym3B.
Wobec sprzeciwu Kapituły, co do usunięcia
biskupiego nagrobka, przystąpiono do jego restau-
racji (1835—1836), podczas której — niestety —
przebudowano go, zatracając charakterystyczny
kształt i bogactwo dekoracji. Rozebrano ujmu-
jące nagrobek skrajne skrzydła, odrzucono wo-
luty stanowiące przejścia między kondygnacjami
oraz aniołki z boków nasady. Pośrodku partii co-
kołowej umieszczono trzecią hermę, odkutą w ka-
mieniu przez Ferdynanda Kuhna najpewniej dla
zachowania równowagi zachwianej po zniesieniu
partii bocznych. W 1836 roku snycerz Gramaiser
skopiował w alabastrze dwie środkowe główki
puttów zdobiące ścianę sarkofagową. Przy reno-
wacji umieszczono także brązowy świat z krzy-
22 C. W u r z b a c h, Die Kirchen der Stadt Krakau,
Wien 1853, s. 13; A. Grabowski, Skarbniczka na-
szej archeologu, Lipsk 1854, s. 78; J. P a g a c z e w s k i,
Nagrobek arcybiskupa Uchańskiego w Łowiczu i dzieła
Jana Michałowicza z Urzędowa (Spraw. KBHS, 7: 1903),
kol. CLXIII). Interesujące są dalsze dzieje kamienia z
gmerkiem Jana Michałowicza z Urzędowa. Julian Pa-
gaczewski utrzymywał, iż kamień ten wmurowano w
zewnętrzną ścianę kaplicy podczas przebudowy 1832—
1840. Innego zdania jest Michał Rożek twierdząc (za Jó-
zefem Mączyńskim), iż wspomniany kamień po wydo-
byciu z latarni kaplicy Padniewskiego złożono w ka-
plicy Świętokrzyskiej, natomiast gmerk znajdujący się
obecnie w ścianie kaplicy Potockich (według rysunku
odnalezionego przez Michała Rożka) wykuto podczas re-
stauracji w 1903 roku. Por. M. Rożek, Wnętrza ka-
tedry wawelskiej przed stu laty (Rocz. Krak. 47: 1976,
s. 137).
23 Grabowski, Kraków i jego okolice..., s. 93;
J. Mą c z y ń s k i, Pamiątka z Krakowa, 2, Kraków
1845, s. 98; Banach, o. c, 2, s. 12.
24 Antoni Bauman jeździł nawet do Wiednia, gdzie
konsultował się z projektodawcą odnośnie do przebu-
dowy kaplicy, por.: J. Piotrowski, Bauman Anto-
ni (ur. 1809), PSB, 1: 1935, s. 365; Łoza, o. c, s. 22;
B. Majewska-Maszkowska, Bauman (Fryderyk,
Antoni) [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Pol-
sce działających, 1, Wrocław 1971, s. 106—107.
25 BJ rkps 5396, I, s. 45; F. C. W e i d m a n n, Nowa
kaplica w kościele katedralnym na zamku w Krakowie
(Zbieracz Literacki, 4: 1838, s. 92); M ą c z y ń s k i, o. c,
s. 95; [Ma.jerano-wski], o.c, s. 175—176; J. Sza-
błowski, Wawel klasycy styczny, Kraków 1964 [nlb.];
KZSP, s. 79—80, 199.
2B AKK: Prot. act. Cap., 25, s. 329.
27 Ibidem, s. 336, 340—341.
28 L. Łętowski, Katalog biskupów, prałatów i ka-
noników krakowskich, 2, Kraków 1852, s. 131.
29 Łętowski, Katedra krakowska..., s. 30.
30 AKK: Inwentarz skarbca katedralnego z 1838 ro-
ku, s. 23; I. Polkowski, Skarbiec katedralny na Wa-
welu w 32 tablicach autografowanych przedstawiony,
Kraków 1882, tablica; A. Bochnak, J. Pagaczew-
s k i, Polskie rzemiosło artystyczne wieków średnich,
Kraków 1959, s. 100; KZSP, s. 114.
78
zamykający pierwotnie latarnię w kopule22. Z
kaplicy usunięto dotychczasowy kamienny ołtarz,
nagrobek Julii z Lubomirskich Potockiej oraz
epitafium ks. Jakuba Górskiego (zim. 1585), ka-
nonika Kapituły Katedralnej i rektora Akademii
Krakowskiej 23.
Przy tzw. fabryce zatrudniono wielu architek-
tów i artystów, którzy wspólnie stworzyli dosko-
nałe dzieło, zdumiewające pięknem i harmonią.
Spośród wielu osób pracujących przy przebudo-
wie kaplicy Potockich wspomnijmy najważniej-
szych: Ferdynand Kuhn — rzeźbiarz krakowski
— wyłożył ściany marmurem, a Fryderyk Bau-
man z synami wykonali mozaiki i utwierdzili ro-
zety 2i. Stiuki zostały wykonane przez sprowa-
dzonych z Monachium Włochów — Joba Giobbe
i Jana Axerio, ozdoby z brązu sporządzili wie-
deńczycy — Jan Jerzy i Ignacy Danningerowie,
marmurową posadzkę ułożył kamieniarz Raziń-
ski, a pozłotnikiem dekoracji stiukowej (fig. 2)
był Karol Miillner z Wiednia 2S.
W maju 1835 roku Zofia Potocka zwróciła się
z prośbą do Kapituły Katedralnej o pozwolenie
zamurowania wejścia na wieżę z restaurowanej
kaplicy i przebicia nowego z kaplicy Świętokrzy-
skiej 26. Po konsultacji z władzami Wolnego Mia-
sta Krakowa Kapituła przychyliła się do tej proś-
by27-
Podczas prac budowlanych natrafiono na grób
ze zwłokami Filipa Padniewskiego. Biskup Lud-
wik Łętowski — bodaj najlepszy znawca katedry
wawelskiej swej epoki — wspominał w połowie
XIX wieku: „Gdy tę kaplicę za mego czasu, by-
łem wtedy kustoszem katedralnym, oddano Po-
tockim, wydobyto jego ciało w trumnie wyciosa-
nej z okrągulca sosnowego, posypane wapnem
niegaszonym i zupełnie strawione, tak że został
tylko kielich srebrny, tam gdzie ręce były; a na-
grobek chciano wyrzucić, który jest dziś najpięk-
niejszą ozdobą tej kaplicy; czemu kapituła się
oparła, a jam pisał do familii: że co byłoby dziś
Padniewskiemu, to jutro byłoby Potockiemu, na
czym przestano" 28.
Kapituła pogrzebała biskupa Padniewskiego
w nowej trumnie 29, a późnogotycki kielich grobo-
wy poleciła umieścić w skarbcu katedralnym3B.
Wobec sprzeciwu Kapituły, co do usunięcia
biskupiego nagrobka, przystąpiono do jego restau-
racji (1835—1836), podczas której — niestety —
przebudowano go, zatracając charakterystyczny
kształt i bogactwo dekoracji. Rozebrano ujmu-
jące nagrobek skrajne skrzydła, odrzucono wo-
luty stanowiące przejścia między kondygnacjami
oraz aniołki z boków nasady. Pośrodku partii co-
kołowej umieszczono trzecią hermę, odkutą w ka-
mieniu przez Ferdynanda Kuhna najpewniej dla
zachowania równowagi zachwianej po zniesieniu
partii bocznych. W 1836 roku snycerz Gramaiser
skopiował w alabastrze dwie środkowe główki
puttów zdobiące ścianę sarkofagową. Przy reno-
wacji umieszczono także brązowy świat z krzy-
22 C. W u r z b a c h, Die Kirchen der Stadt Krakau,
Wien 1853, s. 13; A. Grabowski, Skarbniczka na-
szej archeologu, Lipsk 1854, s. 78; J. P a g a c z e w s k i,
Nagrobek arcybiskupa Uchańskiego w Łowiczu i dzieła
Jana Michałowicza z Urzędowa (Spraw. KBHS, 7: 1903),
kol. CLXIII). Interesujące są dalsze dzieje kamienia z
gmerkiem Jana Michałowicza z Urzędowa. Julian Pa-
gaczewski utrzymywał, iż kamień ten wmurowano w
zewnętrzną ścianę kaplicy podczas przebudowy 1832—
1840. Innego zdania jest Michał Rożek twierdząc (za Jó-
zefem Mączyńskim), iż wspomniany kamień po wydo-
byciu z latarni kaplicy Padniewskiego złożono w ka-
plicy Świętokrzyskiej, natomiast gmerk znajdujący się
obecnie w ścianie kaplicy Potockich (według rysunku
odnalezionego przez Michała Rożka) wykuto podczas re-
stauracji w 1903 roku. Por. M. Rożek, Wnętrza ka-
tedry wawelskiej przed stu laty (Rocz. Krak. 47: 1976,
s. 137).
23 Grabowski, Kraków i jego okolice..., s. 93;
J. Mą c z y ń s k i, Pamiątka z Krakowa, 2, Kraków
1845, s. 98; Banach, o. c, 2, s. 12.
24 Antoni Bauman jeździł nawet do Wiednia, gdzie
konsultował się z projektodawcą odnośnie do przebu-
dowy kaplicy, por.: J. Piotrowski, Bauman Anto-
ni (ur. 1809), PSB, 1: 1935, s. 365; Łoza, o. c, s. 22;
B. Majewska-Maszkowska, Bauman (Fryderyk,
Antoni) [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Pol-
sce działających, 1, Wrocław 1971, s. 106—107.
25 BJ rkps 5396, I, s. 45; F. C. W e i d m a n n, Nowa
kaplica w kościele katedralnym na zamku w Krakowie
(Zbieracz Literacki, 4: 1838, s. 92); M ą c z y ń s k i, o. c,
s. 95; [Ma.jerano-wski], o.c, s. 175—176; J. Sza-
błowski, Wawel klasycy styczny, Kraków 1964 [nlb.];
KZSP, s. 79—80, 199.
2B AKK: Prot. act. Cap., 25, s. 329.
27 Ibidem, s. 336, 340—341.
28 L. Łętowski, Katalog biskupów, prałatów i ka-
noników krakowskich, 2, Kraków 1852, s. 131.
29 Łętowski, Katedra krakowska..., s. 30.
30 AKK: Inwentarz skarbca katedralnego z 1838 ro-
ku, s. 23; I. Polkowski, Skarbiec katedralny na Wa-
welu w 32 tablicach autografowanych przedstawiony,
Kraków 1882, tablica; A. Bochnak, J. Pagaczew-
s k i, Polskie rzemiosło artystyczne wieków średnich,
Kraków 1959, s. 100; KZSP, s. 114.
78