DOI Heft:
Varia
DOI Artikel:Nowacki, Dariusz: Książka Michała Gradowskiego a kolekcja złotnictwa w Zamku Królewskim na Wawelu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19897#0203
przesłanki do przypisania wspomnianego znaku Frie-
drichowi Wilhelmowi Sponholtzowi, pełniącemu tę funk-
cję w latach 1783 i 1787 (s. 77, 83, Nr XXVII). Gdy-
byśmy owe skromne rokokowe dzieło chcieli datować
na lata 1799 lub 1803, widniejący na odwrocie dna na-
pis: A H N I 19 Mai] 1788 upamiętniałby wcześniejsze
0 kilkanaście lat zdarzenie. Pamiętając o tym, iż ka-
dencja Sponholtza z roku 1787 trwała od wiosny do
wyborów na wiosną roku 1788, majową datę możemy
uznać za określającą rzeczywisty czas sprawienia na-
czynia. Cecha miejska, niedokładnie odbita, nie pozwala
Przesądzić sprawy.
GORZÓW WIELKOPOLSKI
Jednym ze słabiej przebadanych terenów naszego
kraju jest Wielkopolska, co zdumiewa wobec mnogości
zachowanych materiałów, zarówno archiwaliów jak
1 znakowanych wyrobów złotniczych. Wykaz miejsco-
wości, w których pojawiają się cechy miejskie należy —
za Schefflerem 14 — uzupełnić m. in. o Gorzów Wielko-
polski (niem. Landsberg an der Warthe), z którym na-
leży wiązać wyroby oznakowane orłem będącym od-
wzorowaniem herbu miasta. Powstało tu jedno z bar-
dziej interesujących dzieł eksponowanych obecnie w
Skarbcu Koronnym na Wawelu — wysmukły, kamion-
kowy dzban dekorowany scenami biblijnymi, wykona-
ny około 1570 w Siegburgu, który w r. 1744 otrzymał
srebrną oprawę stopy i wylewu (fig. 10)15 zdobioną or-
namentacją regencyjną, 35 żetonami koronacyjnymi ca-
ra rosyjskiego Piotra II z r. 1728 oraz medalem „Bene
Merentibus" z datą 3 sierpnia 1744,8. Powodem wpra-
wienia wspomnianego medalu oraz wyeksponowania
znaków orderowych na tarczy z herbem właściciela w
zakończeniu ucha (fig. lOb) stało się nadanie w tym wła-
śnie roku Ord eru Orła Białego Piotrowi Pawłowi Sapie- 21 Dzban liturgiczny - całość
ze, które zbiegło się w czasie z uzyskaniem godności ^-^ep0^^ i znak złotniczy
wojewody smoleńskiego17. Okoliczność uzyskania orde- (*, T^^a Kolobrzeg(?), 1706,
(fot. A. Wierzba)
ru - jak się zdaje - rzadko była powodem fundowa- iv?5>II *łotni* nierozpoznany
hi , , ^i^Szsr&r Zamek Królewski na Wawelu
"ia dzieł złotniczych przez lub dla nowo mianowanych
kawalerów 18.
Autor srebrnej oprawy — Johann Friedrich Wagen- imion oraz nazwiskiem w pełnym brzmieniu — taka
knecht, czynny w drugiej tercji w. XVIII (przed 1744 — forma pojawia się tylko na naszym dzbanie; bez inicja-
Po 1764) jest obecnie najlepiej rozpoznanym reprezen- łów imion — na kubku monetowym, parze czarek19 i pa-
lantem wspomnianego środowiska, używającym dwóch rze dzbanków20; hipotetycznie można z nim łączyć ce-
lub trzech cech warsztatowych: z pierwszymi literami chę IFW na patenie datowanej inskrypcyjnie na 1729 21.
14Scheffler, Goldschmiede Mittel..., s. 146—149.
15 Nr inw. PZSWawel 6095. Fischinger, Skar-
biec..., s. 20; M. P i ą t k i e w i c z-D e r e n i o w a, Arty-
styczna ceremika europejska w zbiorach polskich, War-
szawa 1991, s. 28, poz. 47.
16 Bity corocznie w dniu święta Orderu Orła Bia-
łego. E. H u 11 e n-C z a p s k i, Catalogue de la collec-
tion des medailles et monnaies polonaises, 1, [1871], nr
5988.
7 S. Łoza, Order Orła Białego, Warszawa 1939,
s- 29, poz. 8.
18 Dla tego zjawiska, znaczonego szeregiem przema-
lowanych portretów, jako jedyną analogię wśród dzieł
złotniczych potrafimy wskazać tylko srebrny kartusz z
Podwieszoną miniaturą Orderu Orła Białego na wstę-
dze, będący darem Bractwa Strzeleckiego w Pogorzeli
2 6 grudnia 1766 dla jego założyciela Rocha Zbijewskie-
go h. Rola, kasztelana kaliskiego. Pani Zuzannie Pró-
szyńskiej w Warszawie, właścicielce tej niezwykłej pa-
miątki, składam serdeczne podziękowania za umożliwie-
nie autopsji, dostarczenie danych oraz zgodę na publi-
kację.
19Scheffler, Goldschmiede Mittel-..., s. 147, nr
321a, b/l—2.
20 MNP 112 Rm, oraz zaginiony w r. 1939 — daw-
ny nr 1895—269; oba ofiarowane do muzeum przez Star-
szych miasta Międzyrzecza, stąd supozycja o takim miej-
scu powstania dzieł Wagcnknechta, przyjęta przez An-
drzeja Fischingera. Jemu oraz p. Zygmuntowi Dolczew-
skiemu dziękuję za zwrócenie uwagi na dzbanki i dane
na ich temat.
21 Schef fler, Goldschmiede Mittel-..., s. 147, nr
322a.
199
drichowi Wilhelmowi Sponholtzowi, pełniącemu tę funk-
cję w latach 1783 i 1787 (s. 77, 83, Nr XXVII). Gdy-
byśmy owe skromne rokokowe dzieło chcieli datować
na lata 1799 lub 1803, widniejący na odwrocie dna na-
pis: A H N I 19 Mai] 1788 upamiętniałby wcześniejsze
0 kilkanaście lat zdarzenie. Pamiętając o tym, iż ka-
dencja Sponholtza z roku 1787 trwała od wiosny do
wyborów na wiosną roku 1788, majową datę możemy
uznać za określającą rzeczywisty czas sprawienia na-
czynia. Cecha miejska, niedokładnie odbita, nie pozwala
Przesądzić sprawy.
GORZÓW WIELKOPOLSKI
Jednym ze słabiej przebadanych terenów naszego
kraju jest Wielkopolska, co zdumiewa wobec mnogości
zachowanych materiałów, zarówno archiwaliów jak
1 znakowanych wyrobów złotniczych. Wykaz miejsco-
wości, w których pojawiają się cechy miejskie należy —
za Schefflerem 14 — uzupełnić m. in. o Gorzów Wielko-
polski (niem. Landsberg an der Warthe), z którym na-
leży wiązać wyroby oznakowane orłem będącym od-
wzorowaniem herbu miasta. Powstało tu jedno z bar-
dziej interesujących dzieł eksponowanych obecnie w
Skarbcu Koronnym na Wawelu — wysmukły, kamion-
kowy dzban dekorowany scenami biblijnymi, wykona-
ny około 1570 w Siegburgu, który w r. 1744 otrzymał
srebrną oprawę stopy i wylewu (fig. 10)15 zdobioną or-
namentacją regencyjną, 35 żetonami koronacyjnymi ca-
ra rosyjskiego Piotra II z r. 1728 oraz medalem „Bene
Merentibus" z datą 3 sierpnia 1744,8. Powodem wpra-
wienia wspomnianego medalu oraz wyeksponowania
znaków orderowych na tarczy z herbem właściciela w
zakończeniu ucha (fig. lOb) stało się nadanie w tym wła-
śnie roku Ord eru Orła Białego Piotrowi Pawłowi Sapie- 21 Dzban liturgiczny - całość
ze, które zbiegło się w czasie z uzyskaniem godności ^-^ep0^^ i znak złotniczy
wojewody smoleńskiego17. Okoliczność uzyskania orde- (*, T^^a Kolobrzeg(?), 1706,
(fot. A. Wierzba)
ru - jak się zdaje - rzadko była powodem fundowa- iv?5>II *łotni* nierozpoznany
hi , , ^i^Szsr&r Zamek Królewski na Wawelu
"ia dzieł złotniczych przez lub dla nowo mianowanych
kawalerów 18.
Autor srebrnej oprawy — Johann Friedrich Wagen- imion oraz nazwiskiem w pełnym brzmieniu — taka
knecht, czynny w drugiej tercji w. XVIII (przed 1744 — forma pojawia się tylko na naszym dzbanie; bez inicja-
Po 1764) jest obecnie najlepiej rozpoznanym reprezen- łów imion — na kubku monetowym, parze czarek19 i pa-
lantem wspomnianego środowiska, używającym dwóch rze dzbanków20; hipotetycznie można z nim łączyć ce-
lub trzech cech warsztatowych: z pierwszymi literami chę IFW na patenie datowanej inskrypcyjnie na 1729 21.
14Scheffler, Goldschmiede Mittel..., s. 146—149.
15 Nr inw. PZSWawel 6095. Fischinger, Skar-
biec..., s. 20; M. P i ą t k i e w i c z-D e r e n i o w a, Arty-
styczna ceremika europejska w zbiorach polskich, War-
szawa 1991, s. 28, poz. 47.
16 Bity corocznie w dniu święta Orderu Orła Bia-
łego. E. H u 11 e n-C z a p s k i, Catalogue de la collec-
tion des medailles et monnaies polonaises, 1, [1871], nr
5988.
7 S. Łoza, Order Orła Białego, Warszawa 1939,
s- 29, poz. 8.
18 Dla tego zjawiska, znaczonego szeregiem przema-
lowanych portretów, jako jedyną analogię wśród dzieł
złotniczych potrafimy wskazać tylko srebrny kartusz z
Podwieszoną miniaturą Orderu Orła Białego na wstę-
dze, będący darem Bractwa Strzeleckiego w Pogorzeli
2 6 grudnia 1766 dla jego założyciela Rocha Zbijewskie-
go h. Rola, kasztelana kaliskiego. Pani Zuzannie Pró-
szyńskiej w Warszawie, właścicielce tej niezwykłej pa-
miątki, składam serdeczne podziękowania za umożliwie-
nie autopsji, dostarczenie danych oraz zgodę na publi-
kację.
19Scheffler, Goldschmiede Mittel-..., s. 147, nr
321a, b/l—2.
20 MNP 112 Rm, oraz zaginiony w r. 1939 — daw-
ny nr 1895—269; oba ofiarowane do muzeum przez Star-
szych miasta Międzyrzecza, stąd supozycja o takim miej-
scu powstania dzieł Wagcnknechta, przyjęta przez An-
drzeja Fischingera. Jemu oraz p. Zygmuntowi Dolczew-
skiemu dziękuję za zwrócenie uwagi na dzbanki i dane
na ich temat.
21 Schef fler, Goldschmiede Mittel-..., s. 147, nr
322a.
199