Studia Waweliana (11/12.2002-2003)

6. Fragment oprawy rogu cesarza Zygmunta
Luksemburczyka, około 1400. Kereszteny Muzeum,
Esztergom (fot. wg 800 Jahre Deutscher Orden...)

ście zwinięte w taki sposób, iż możemy obserwować
kolejno spodnią, a potem wierzchnią stronę liścia. Ten
sam motyw pojawia się też, w ograniczonym zakresie,
na oprawie rogu z Esztergomu, ale tam towarzyszy mu,
stylistycznie wcześniejszy, miękki wykrój liści. Oprócz
tego - powracając jeszcze do krzyża z Tczewa - podwi-
nięte liście występują tam raczej przy krawędziach mo-
tywów ornamentalnych, których centralną partię two-
rzą, rozwijające się w jednej płaszczyźnie, spiralnie skrę-
cone na końcach gałązki. Ten schemat kształtowania
ornamentu jest już wyraźnie przezwyciężony na uchwy-
cie scyfusa, gdzie można obserwować dążenie do bu-
dowy wici ze skręconej przestrzennie łodygi stanowią-
cej podstawowy, wiodący wątek dekoracji, a nie tylko
marginalny motyw wykorzystany na jej obrzeżu.

Kwestia precyzyjnego datowania ornamentu na sto-
pie i uchwycie scyfusa królowej Jadwigi (jeśli nie brać
pod uwagę okoliczności historycznych powstania na-
czynia) jest bardzo dyskusyjna, a to ze względu na pro-
blem datowania ornamentyki średniowiecznej w ogóle.
Jest rzeczą oczywistą, iż nie da się w odniesieniu do
tego okresu datować ornamentów dokładniej niż z ogra-
niczeniem do dziesięcioleci, a i tak często badacze pod-
pierają się w tak precyzyjnych konstatacjach różnymi
przesłankami dodatkowymi, chociażby natury historycz-
nej. Fritz, omawiając scyfus królowej Jadwigi, datował
go ogólnie na początek wieku XV10 11. Próbował też wy-

10 Fritz, Goldschmiedekunst..., komentarz do poz. 536 na
s. 263 oraz il. 536; takie datowanie pojawia się w początkowej partii
noty. Tego rodzaju datowanie scyfusa, jako pewną nowość w do-
tychczasowych badaniach, zaakcentował też D. No wacki, Z rybą
w herbie [w:] Festina lente. Prace ofiarowane Andrzejowi Fischin-
gerowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, Kraków 1998, przyp.
12 na s. 41.

11 Fritz, Goldschmiedekunst..., w tekście noty na temat dato-
wania stopy, uchwytu i zdobiącego je ornamentu: „Aber auch der

sehr sorgfaltig gearbeitete FuB, der mit graviertem Laubwerk ge-

jaśnić sprzeczność, która wobec przyjęcia takiego dato-
wania rodzi się w zestawieniu ze znanymi okoliczno-
ściami historycznymi, dotyczącymi fundacji naczynia.
Badacz ten położył nacisk na dwufazowość naczynia
i dość jednoznacznie mówił o „renowacji” scyfusa około
roku 1400, w bliżej nieznanych okolicznościach już po
śmierci królowej. Do tej fazy zaliczył zarówno stopę,
jak i uchwyt, opierając się ogólnie na datowaniu wystę-
pujących tam ornamentów - nie przeprowadził jednak
głębszej analizy".

Bardzo znamienne wydaje się to, iż datowanie na
początek lub nawet ogólnie 1. ćwierć wieku XV zdecy-
dowanie sugeruje materiał zgromadzony przez Fritza
w jego wcześniejszej książce z roku 1966. Opisywany
tu ornament na scyfusie pojawia się na wielu reprodu-
kowanych w tej publikacji dziełach, przybierając coraz
bardziej dojrzałą formę. Trudno tutaj analizować dokład-
nie każdy z tych zabytków. Warto jednak starannie przej-
rzeć zgromadzony u Fritza materiał ilustracyjny12. Moż-

7. Fragment nimbu obrazu Matki Boskiej z Dzieciątkiem,
około 1430-1440. Klasztor kanoników laterańskich przy
kościele Bożego Ciała w Krakowie (fot. M. Stec)

schmiickt ist, muB eine Emeumng aus der Zeit um 1400 sein. Dazu
zahlt noch der volutenartig eingerollte Griff, der erst in dieser Zeit
aufkommt” [Ale również niezwykle starannie opracowana stopa,
ozdobiona grawerowanym ornamentem liściastym, musi pochodzić
z lat około roku 1400, kiedy przeprowadzono renowację, oraz zwi-
nięty w kształcie woluty uchwyt pochodzący także z tego okresu].

12 Aby nie mnożyć w nadmiarze przypisów, odwołania do ilu-
stracji zamieszczonych w książce Fritza z r. 1966, bez podawania
szczegółowych danych o zabytkach, będą umieszczane bezpośred-
nio w tekście, w nawiasach.

78