Studia Waweliana (11/12.2002-2003)

by, umieszczone są obecnie w zwieńczeniu barokowej
nastawy w kaplicy św. Anny. Były zapewne częścią
gotyckiego retabulum usuniętego stamtąd w roku 161941.
Nastawa powstała około roku 1470, kiedy kaplica św.
Anny została urządzona kosztem prepozyta Jakuba.
Rzeźby tryptyku Świętej Trójcy swobodniej rzeźbione
niż figury w kaplicy św. Anny w Krakowie, w Rzeszo-
wie i Tarczku oraz z Olszówki, powstały zapewne w tym
samym czasie, a więc około roku 1470.

Żaden spośród warsztatów snycerskich działających
w Krakowie w 3. ćwierci wieku XV nie pozostawił po
sobie tak licznych dzieł, jak pracownia tryptyku Świę-
tej Trójcy. Dostępne archiwalia pozwalają uchwycić
działalność warsztatu zaledwie w latach 1465-1470. Za-
chowane rzeźby dają obraz zróżnicowanej produkcji kra-
kowskiej pracowni. Podejmowała ona duże zlecenia,
takie jak wyposażenie kaplicy Trójcy Świętej, wykony-
wała także drobne prace. Do tych ostatnich należała
naprawa czternastowiecznego retabulum ołtarza głów-
nego kościoła Św. Wojciecha w Szczawnicy (Muzeum
Diecezjalne, Tarnów; fig. 10), określonego w wizytacji
z roku 1608 jako „structura sculpta simplici BMV”42.
Zakres tych prac nie jest jeszcze do końca rozpoznany.
Warsztat dorobił na pewno maswerkowe detale i figur-
kę św. Doroty. Nie jest natomiast jasne w jakim stopniu
ingerował w pozostałe części nastawy, zagadkowa jest
np. figurka św. Małgorzaty - jej kompozycja wskazuje
na powstanie w wieku XIV, ale rysy twarzy żywo przy-
pominają fizjonomię, umieszczonej wyżej św. Doroty.
Prawdopodobnie mamy tu do czynienia z naprawą, prze-
rzeźbieniem uszkodzonej figurki.

Prace wykonane dla odległych od Krakowa miejsco-
wości tj. Bardiów, Pszczonów, Tarczek, czy Tipnik
wskazują na dość znaczny zasięg działania krakowskiej
pracowni.

Tokalne środowisko artystyczne nie odegrało istot-
niejszej roli w kształtowaniu łatwego do wyróżnienia,
dojrzałego stylu warsztatu. Ostatnia, późna faza stylu
międzynarodowego w Małopolsce (1415-1440) obfito-

41 Kaplica św. Anny urządzona ok. r. 1470 przez prepozyta Jaku-

ba. Ołtarz gotycki usunięto w r. 1619 (K. Łatak, Kanonicy regularni

laterańscy na Kazimierzu w Krakowie do końca XVI wieku, Ełk 1999,

s. 129). W tym samym roku zanotowano przekazanie 120 zł na nowy

ołtarz. W r. 1621 wydano 215 zł na ołtarz świętych Dziewic w nawie

pd. (dziś — św. Józefa), F. Stolot, Nie wykorzystane źródło do dzie-
jów sztuki Krakowa w XVII i XVIII w. Księga wydatków kościoła Bo-
żego Ciała (Rocz. Krak. 44: 1973, s. 67). Figury wymienia także M.
Jarosławiecka, Przyczynek do dziejów snycerstwu w Krakowie w
pierwszej połowie XVII w. (Prace KHS 5: 1933/1934, s. 18).

4- AKM, AV Cap. 25, s. 12: Visitatio decanatus boboviensis [...]
episcopi Tylicki, 1608. Dutkiewicz zauważył dwoistość stylową
dzieła (Małopolska rzeźba średniowieczna 1300-1450, Kraków 1949,
s. 151, poz. 118 ), natomiast Białłowicz-Krygierowa postrze-

wała w dzieła miernej klasy43. Duży wpływ sztuki cze-
skiej na Małopolskę około roku 1400 sprawił, że kry-
zys husycki mógł mieć i tu swoje konsekwencje. Być
może obniżenie jakości dzieł wiązało się z nagłym spad-
kiem artystycznych impulsów z Czech. Także snycerka
lat 1440-1460 jest wyjątkowo uboga zarówno artystycz-
nie, jak ilościowo i nie daje podstaw by uznać Małopol-
skę za silny, samodzielny, spójny w charakterze ośro-
dek. Przykładem rzeźby z tego okresu jest Madonna
z Białki (Kraków, Muzeum UJ, ok. 1450) prezentująca
formy wywiedzione z prowincjonalnej redakcji stylu
około 1400. Przy niskim poziomie artystycznym tej rzeź-
by, w rysach twarzy dostrzec można podobieństwo, czy
wręcz pokrewieństwo z rzeźbami tryptyku Świętej Trój-
cy44. Pewne, powierzchowne jednak zbieżności ze sty-
lem warsztatu tryptyku Świętej Trójcy wykazują kamien-
ne tablice erekcyjne z kręgu Zbigniewa Oleśnickiego4".

Analizując gotyckie malarstwo w Małopolsce, Je-
rzy Gadomski zauważył, że to właśnie 2. połowa lat
sześćdziesiątych wieku XV była w małopolskim ma-
larstwie okresem przełomowym46. Stwierdzenie to od-
nieść można także do krakowskiej snycerki. Wydaje się,
że w obu przypadkach ważnym czynnikiem wyzwala-
jącym nowe możliwości był kontakt ze sztuką Austrii,
która od połowy wieku XV coraz częściej była celem
wędrówek krakowskich artystów. Wskazywano już
wpływ środowiska wiedeńskiego lat czterdziestych
i pięćdziesiątych (z Mistrzem ołtarza Albrechta na cze-
le) na małopolskich malarzy - Mikołaja Haberschrac-
ka, mistrza ołtarza dominikańskiego, czy w końcu, na
twórcę skrzydeł tryptyku Świętej Trójcy. To samo doty-
czy dużej części małopolskiej snycerki lat sześćdzie-
siątych47. Sądzę, że w przypadku warsztatu tryptyku
Świętej Trójcy wskazać trzeba na dwa pokrewne źródła
inspiracji - z jednej strony Wiedeń, z twórczością warsz-
tatu Kaschauera, z drugiej zaś Salzburg, z dominującym
tam w latach 1455-1465 stylem długich linii.

Według Schultesa w latach czterdziestych i pięć-
dziesiątych wieku XV wiedeński rynek zdominowany
był przez jeden duży warsztat prowadzony przez mala-
ga nastawę jako w całości wykonaną w XIV w. (o.c., s. 367). Reta-
bulum to wspomina też Estreicher (o.c., s. 64).

43 J. D ęb i c k i, Małopolska rzeźba ok. roku 1400, Kraków 1991,
s. 22-23, 28-38 (mpis pracy doktorskiej, Bibl. Jag., dokt. 29/91).

■^Olszewski datuje figurę na ok. 1460, pisząc, że może być
dziełem „tego samego warsztatu lub innego, lecz reprezentującego
zbliżone tendencje plastyczne”, O kilku grupach..., s. 277.

45 R Mrozowski, Tablice erekcyjne z kręgu Zbigniewa Ole-
śnickiego (Biuletyn HS 52: 1990, s. 39).

46Gadomski, o.c., s. 130.

4"Na rolę sztuki austriackiej wskazał Estreicher, o.c., s. 112-
114. Na temat Wiednia ok. poł. w. XV zob. np. R. Perger, Die
Umwelt des Albrechtsaltars [w:] Der Albrechtsaltar und sein Mei-
ster, wyd. F. Róhng, Wien 1981, s. 9-20.

96