DOI Artikel:
Horzela, Dobrosława: Twórczość rzeźbiarska warsztatu tryptyku Świętej Trójcy w katedrze na Wawelu
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.19890#0103
rza Jakuba Kaschauera. Zdaniem badacza do oeuvre tego
warsztatu, obok tradycyjnie przypisywanych dzieł, za-
liczyć trzeba także nastawę pasyjną ze Znój ma oraz tryp-
tyk z Wiener Neustadt4 * * 48. Jeśli nawet - jak sadzę - przy-
puszczenia badacza są zbyt daleko idące, to wskazują
na skrystalizowany styl działających wówczas w Wied-
niu warsztatów. Swoistą galerią rzeźby 2. i 3. ćwierci
wieku XV jest korpus kościoła Św. Szczepana. Na ten
rzeźbiarski zespół składa się około 150 figur wykona-
nych z indywidualnych fundacji w różnych warsztatach.
Większość nie reprezentuje wysokiego poziomu arty-
stycznego, najlepsze z powstałych około roku 1450 na-
śladują manierę warsztatu Kaschauera49. Na ogół figury
z kościoła Św. Szczepana odznaczają się zwartymi, mało
urozmaiconymi bryłami oraz fałdami ciętymi ostro, płyt-
ko i „tępo”. Skupienie uwagi na detalach kostiumu, próba
uchwycenia mimiki twarzy przywodzą na myśl rzeźby
warsztatu tryptyku Świętej Trójcy. Uderzające jest ana-
logiczne traktowanie stroju, wykorzystywanie tych sa-
mych ozdobnych elementów; przykładem są paski su-
kien - długie, opatrzone w sprzączki i okucia takie same
jak w ołtarzu krakowskim (np. figury św. Zofii z Córka-
mi, Marii z grupy Zwiastowania). W wielu wiedeńskich
figurach powtórzono typ męskiej twarzy okolonej dłu-
gimi włosami i brodą o zaostrzonym zarysie. Krakow-
skie rzeźby Boga Ojca, Chrystusa Ukrzyżowanego
i Chrystusa Zmartwychwstałego wykazują pod tym
względem podobieństwo do figur św. Andrzeja czy
Chrystusa Zmartwychwstałego (datowane na ok. 1450)
w Wiedniu. Charakterystyczne dla męskich fizjonomii
w ołtarzu krakowskim jest ściągnięcie brwi mające nadać
twarzy wyraz frasunku - ten motyw odnajdujemy
w Wiedniu (figury św. Andrzeja i Proroka). Przedsta-
wienie Chrystusa Zmartwychwstałego w zwieńczeniu
krakowskiej nastawy przywodzi na myśl, skompono-
wane niczym płaskorzeźbiona plakieta, przedstawienie
tej samej sceny w katedrze Św. Szczepana (fig. 20).
Mistrz krakowskiego warsztatu był zapewne w Wied-
niu w okresie powstawania wystroju rzeźbiarskiego naj-
ważniejszej tamtejszej świątyni. Dzieli on z wiedeński-
mi warsztatami ogólne poczucie formy, być może także
z figur kościoła Św. Szczepana zapożyczył niektóre
4SL. Schultes, Zur Herkunft undKunstgeschichtlischen Stel-
lung des Znaimer Altars (Ósterreichische Zeitschrift fur Kunst und
Denkmalpflege 1-2: 1988, s. 31-37).
49 Sklepianie nawy głównej zakończono na przełomie lat pięć-
dziesiątych i sześćdziesiątych w. XV (Ósterreichische Kunsttopo-
graphie, t. 23: Geschichte und Beschreibung des St. Stephansdomes
in Wien, oprać. H. Ti et ze, Wien 1931, s. 413). O wystroju rzeź-
biarskim z połowy w. XV pisał ostatnio A. Saliger, 850 Jahre St.
Stephan: Symbol und Mitte in Wien, 1147-1997. Sonderaustellung
Historisches Museum derStadt Wien, 24 April-31 August 1997, Wien
1997, s. 129-137, oraz o datowaniu rzeźb katedry w Wiedniu, ibi-
dem, s. 406—413; R. Perger, Zur Datierung einiger Bildwerke im
20. Chrystus Zmartwychwstały. Wiedeń, katedra Św.
Szczepana (wg Ósterreichische Kunsttopographie)
pomysły kostiumologiczne, ale głębszą inspiracją były
dlań raczej dzieła warsztatu Jakuba Kaschauera, twór-
cy nastawy w katedrze we Freising (1443), czynnego
w Wiedniu w latach 1429-146350.
Na tę zależność warsztatu tryptyku Świętej Trójcy już
wskazywano51. Motyw małżowinowej fałdy i nerwowo
splątana krawędź szat to łatwe do wyodrębnienia skład-
niki stylu warsztatu Kaschauera, ich pogłos dostrzegamy
w rzeźbach krakowskiego warsztatu. Dotyczy to głów-
nie figur czterech świętych Dziewic, Chrystusa Zmar-
twychwstałego i Boga Ojca w tryptyku Świętej Trójcy,
a także trzech rzeźb w Muszynie. Małżowinowe odwi-
nięcie materii to rozwiązanie powtarzane w kolejnych
rzeźbach przypisywanych Kaschauerowi, jego warszta-
towi i snycerzom pozostającym pod jego wpływem. Po-
Langhaus des Wiener Stephansdomes (Ósterreichische Zeitschrift
fur Kunst und Denkmalpflege 3^4: 1988, s. 109-121).
50 Przekazy archiwalne dotyczące Kaschauera zestawił F. Wo 1 -
ter,Jakob Kaschauer der Meister des 1443 errichteten Hochaltars
im Dom zu Freising (Jahrbuch des Vereins fiir Christliche Kunst in
Miinchen E.V., 1:1911, s. 1-26); ostatnio R. Kahsnitz, Der Frei-
singer Hochaltar des Jakob Kaschauer [w:] Skulptur in Siiddeutsch-
land 1400-1770. Festschrift fur Alfred Schadler, Munchen-Berlin
1998, s. 51-98.
51 Jako pierwszy na Kaschauera w kontekście tryptyku Świętej
Trójcy zwrócił uwagę Estreicher, o.c., s. 112.
97
warsztatu, obok tradycyjnie przypisywanych dzieł, za-
liczyć trzeba także nastawę pasyjną ze Znój ma oraz tryp-
tyk z Wiener Neustadt4 * * 48. Jeśli nawet - jak sadzę - przy-
puszczenia badacza są zbyt daleko idące, to wskazują
na skrystalizowany styl działających wówczas w Wied-
niu warsztatów. Swoistą galerią rzeźby 2. i 3. ćwierci
wieku XV jest korpus kościoła Św. Szczepana. Na ten
rzeźbiarski zespół składa się około 150 figur wykona-
nych z indywidualnych fundacji w różnych warsztatach.
Większość nie reprezentuje wysokiego poziomu arty-
stycznego, najlepsze z powstałych około roku 1450 na-
śladują manierę warsztatu Kaschauera49. Na ogół figury
z kościoła Św. Szczepana odznaczają się zwartymi, mało
urozmaiconymi bryłami oraz fałdami ciętymi ostro, płyt-
ko i „tępo”. Skupienie uwagi na detalach kostiumu, próba
uchwycenia mimiki twarzy przywodzą na myśl rzeźby
warsztatu tryptyku Świętej Trójcy. Uderzające jest ana-
logiczne traktowanie stroju, wykorzystywanie tych sa-
mych ozdobnych elementów; przykładem są paski su-
kien - długie, opatrzone w sprzączki i okucia takie same
jak w ołtarzu krakowskim (np. figury św. Zofii z Córka-
mi, Marii z grupy Zwiastowania). W wielu wiedeńskich
figurach powtórzono typ męskiej twarzy okolonej dłu-
gimi włosami i brodą o zaostrzonym zarysie. Krakow-
skie rzeźby Boga Ojca, Chrystusa Ukrzyżowanego
i Chrystusa Zmartwychwstałego wykazują pod tym
względem podobieństwo do figur św. Andrzeja czy
Chrystusa Zmartwychwstałego (datowane na ok. 1450)
w Wiedniu. Charakterystyczne dla męskich fizjonomii
w ołtarzu krakowskim jest ściągnięcie brwi mające nadać
twarzy wyraz frasunku - ten motyw odnajdujemy
w Wiedniu (figury św. Andrzeja i Proroka). Przedsta-
wienie Chrystusa Zmartwychwstałego w zwieńczeniu
krakowskiej nastawy przywodzi na myśl, skompono-
wane niczym płaskorzeźbiona plakieta, przedstawienie
tej samej sceny w katedrze Św. Szczepana (fig. 20).
Mistrz krakowskiego warsztatu był zapewne w Wied-
niu w okresie powstawania wystroju rzeźbiarskiego naj-
ważniejszej tamtejszej świątyni. Dzieli on z wiedeński-
mi warsztatami ogólne poczucie formy, być może także
z figur kościoła Św. Szczepana zapożyczył niektóre
4SL. Schultes, Zur Herkunft undKunstgeschichtlischen Stel-
lung des Znaimer Altars (Ósterreichische Zeitschrift fur Kunst und
Denkmalpflege 1-2: 1988, s. 31-37).
49 Sklepianie nawy głównej zakończono na przełomie lat pięć-
dziesiątych i sześćdziesiątych w. XV (Ósterreichische Kunsttopo-
graphie, t. 23: Geschichte und Beschreibung des St. Stephansdomes
in Wien, oprać. H. Ti et ze, Wien 1931, s. 413). O wystroju rzeź-
biarskim z połowy w. XV pisał ostatnio A. Saliger, 850 Jahre St.
Stephan: Symbol und Mitte in Wien, 1147-1997. Sonderaustellung
Historisches Museum derStadt Wien, 24 April-31 August 1997, Wien
1997, s. 129-137, oraz o datowaniu rzeźb katedry w Wiedniu, ibi-
dem, s. 406—413; R. Perger, Zur Datierung einiger Bildwerke im
20. Chrystus Zmartwychwstały. Wiedeń, katedra Św.
Szczepana (wg Ósterreichische Kunsttopographie)
pomysły kostiumologiczne, ale głębszą inspiracją były
dlań raczej dzieła warsztatu Jakuba Kaschauera, twór-
cy nastawy w katedrze we Freising (1443), czynnego
w Wiedniu w latach 1429-146350.
Na tę zależność warsztatu tryptyku Świętej Trójcy już
wskazywano51. Motyw małżowinowej fałdy i nerwowo
splątana krawędź szat to łatwe do wyodrębnienia skład-
niki stylu warsztatu Kaschauera, ich pogłos dostrzegamy
w rzeźbach krakowskiego warsztatu. Dotyczy to głów-
nie figur czterech świętych Dziewic, Chrystusa Zmar-
twychwstałego i Boga Ojca w tryptyku Świętej Trójcy,
a także trzech rzeźb w Muszynie. Małżowinowe odwi-
nięcie materii to rozwiązanie powtarzane w kolejnych
rzeźbach przypisywanych Kaschauerowi, jego warszta-
towi i snycerzom pozostającym pod jego wpływem. Po-
Langhaus des Wiener Stephansdomes (Ósterreichische Zeitschrift
fur Kunst und Denkmalpflege 3^4: 1988, s. 109-121).
50 Przekazy archiwalne dotyczące Kaschauera zestawił F. Wo 1 -
ter,Jakob Kaschauer der Meister des 1443 errichteten Hochaltars
im Dom zu Freising (Jahrbuch des Vereins fiir Christliche Kunst in
Miinchen E.V., 1:1911, s. 1-26); ostatnio R. Kahsnitz, Der Frei-
singer Hochaltar des Jakob Kaschauer [w:] Skulptur in Siiddeutsch-
land 1400-1770. Festschrift fur Alfred Schadler, Munchen-Berlin
1998, s. 51-98.
51 Jako pierwszy na Kaschauera w kontekście tryptyku Świętej
Trójcy zwrócił uwagę Estreicher, o.c., s. 112.
97