DOI Artikel:
Pencakowski, Paweł: Renesansowy ołtarz główny z katedry krakowskiej w Bodzentynie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19890#0160
Maciejowskiego211. Wątek ów odnosi się do fundatora
retabulum oraz do przyjmujących fundację - biskupa
i kapituły. Herb Czarny Orzeł na tarczy trzymanej przez
św. Wacława jest jego znakiem własnym (rodowym),
pozwala więc na identyfikację postaci i do tego ograni-
cza się jego znaczenie.
ZAKOŃCZENIE
Forma ołtarza powstałego w latach 1546-1550 - stwo-
rzonego przez wybitnego architekta Włocha, zapewne Jana
Ciniego, zespół włoskich snycerzy, anonimowego rzeź-
biarza (wykonawcę figur), weneckiego malarza Piotra,
a ukończonego przez dwóch krakowskich malarzy Mar-
cina i Stanisława - jest we wszystkich swych elementach
konserwatywna. Jej styl należy raczej do 1. ćwierci niż do
połowy XVI stulecia. Odpowiada czasom, gdy swą kapli-
cę grobową budował król Zygmunt I, jego sekretarz ks.
Borek bywał w Italii, w Krakowie pracowali Bartłomiej
Berrecci i Jan Cini, a w dalekiej Wenecji rozwijał swoją
sztukę, w oparciu o obserwacje dzieł najwybitniejszych
malarzy. Piętro degli Ingannati. Ołtarz katedralny jest za-
tem ostatnim wybitnym dziełem wczesnego renesansu wło-
skiego w stolicy Królestwa Polskiego.
211 Tarcza z herbem Maciejowskiego zaginęła. W jej miejscu
znalazła się wykonana w latach siedemdziesiątych XX w. kopia tar-
czy z herbem kapituły krakowskiej.
Konserwatyzm retabulum wynika zapewne z fak-
tu, iż całemu złożonemu przedsięwzięciu artystyczne-
mu patronowały osoby w podeszłym wieku: król Zyg-
munt I, który był fundatorem oraz kanonik Stanisław
Borek, dziekan kapituły, nadzorujący realizację i być
może to on określił program ideowy retabulum. „Swo-
je lata” mieli też domniemany projektant Jan Cini ze
Sieny i wenecki malarz Piotr - autor obrazu.
Mimo pewnego zapóźnienia stylowego, dzieło to
prezentuje wybitne walory artystyczne. Stanowi zna-
komite zwieńczenie królewskiego mecenatu Zygmun-
ta Starego i zamyka długi szereg jego fundacji związa-
nych z krakowską katedrą. Zajmuje też ważne miejsce
w sztuce i w dziejach kultury polskiej. Ze względu na
skalę nie ma sobie równych ani w ówczesnej Rzeczpo-
spolitej, ani na terenie środkowej Europy. W Polsce
bogactwem artystycznych odniesień może ono równać
się z wcześniejszą kaplicą Zygmuntowską, jak też z se-
riami figuralnych arrasów wawelskich, które powsta-
wać zaczęły wkrótce po ukończeniu królewskiego oł-
tarza, w ramach mecenatu Zygmunta Augusta - mo-
narchy należącego już do następnego pokolenia. Wraz
z renesansowym ołtarzem głównym katedry krakow-
skiej pojawił się w Królestwie Polskim typ wielkiego
nowożytnego retabulum architektonicznego, wykona-
nego z drewna, polichromowanego i złoconego, zdo-
bionego obrazami i rzeźbami. Typ ten będzie tu domi-
nować przez następne półtora stulecia.
THE RENAISSANCE HIGH ALTAR FROM CRACOW CATHEDRAL AT BODZENTYN
S ummary
The former high altar of Cracow Cathedral, preserved at
Bodzentyn in the Kielce region, is one of the most important works
of Renaissance art in Poland. However, although it entered the sphere
of interest of art historians as early as before the First World War
and though opinions on it were expressed by prominent specialists
of several generations (among others. Marian Sokołowski, Feliks
Kopera, Stefan Komornicki. Adam Bochnak. Michał Walicki,
Stefania Kozakiewiczowa, Irena Burnatowa, Andrzej Fischinger,
Kazimierz Kuczman, Jan Samek, and Krystyna Mikocka-Ra-
chubowa), the problems relative to this object have not been studied
adeąuately to its historical and artistic significance. Fundamental
gaps in our knowledge of the retable concern the time, place, and
circumstances of its creation. as well as its donor, designer, and
executors (except for the painter Peter of Venice, who signed the
painting but has not been identified). Deliberations on what kind of
retable it is are limited to the question of the use of the triumphal
arch motif alla serliana or to the statement that this form originates
from the altarpiece in the Church of St Sebastian in Venice. Its
ornamentation in turn is considered to be derived from the workshop
of the Sigismund Chapel. albeit this has not been supported by closer
analysis. As for the sculpture. the inference is based on a superficial
analysis of the figures in the niches (the barely visible angels in the
coping and the reliefs being usually omitted) and leaves much to be
desired.
The iconography and significance of the retable, its place in Polish
art and culture, are still open ground for research. Nor has a record
of a number of examples of the inspiring role of the altar and its
particular elements, valuable in itself. been used by researchers.
It follows from analysis of source materiał that the altar was
executed between 1546 and 1550 (termination of the work before 25
November) at the commission of King Sigismund I the Old. who
had decided to have it erected perhaps for his 80th birthday. The person
who particularly contributed to its realization was the canon of
Cracow Cathedral Stanisław Borek (the supposed author of the
framework of the iconographic programme, responsible for the
expenditure and accounting for the money spent). The Cracow
Chapter remains, as it were. in the background: so do Bishop Samuel
Maciejowski and the young king - Sigismund Augustus - who after
his father’s death (1 April, 1548) brought the undertaking to
completion. This was for him an element of larger-scale work in the
cathedral in connection with the coronation of his wife Barbara
Radziwiłł.
154
retabulum oraz do przyjmujących fundację - biskupa
i kapituły. Herb Czarny Orzeł na tarczy trzymanej przez
św. Wacława jest jego znakiem własnym (rodowym),
pozwala więc na identyfikację postaci i do tego ograni-
cza się jego znaczenie.
ZAKOŃCZENIE
Forma ołtarza powstałego w latach 1546-1550 - stwo-
rzonego przez wybitnego architekta Włocha, zapewne Jana
Ciniego, zespół włoskich snycerzy, anonimowego rzeź-
biarza (wykonawcę figur), weneckiego malarza Piotra,
a ukończonego przez dwóch krakowskich malarzy Mar-
cina i Stanisława - jest we wszystkich swych elementach
konserwatywna. Jej styl należy raczej do 1. ćwierci niż do
połowy XVI stulecia. Odpowiada czasom, gdy swą kapli-
cę grobową budował król Zygmunt I, jego sekretarz ks.
Borek bywał w Italii, w Krakowie pracowali Bartłomiej
Berrecci i Jan Cini, a w dalekiej Wenecji rozwijał swoją
sztukę, w oparciu o obserwacje dzieł najwybitniejszych
malarzy. Piętro degli Ingannati. Ołtarz katedralny jest za-
tem ostatnim wybitnym dziełem wczesnego renesansu wło-
skiego w stolicy Królestwa Polskiego.
211 Tarcza z herbem Maciejowskiego zaginęła. W jej miejscu
znalazła się wykonana w latach siedemdziesiątych XX w. kopia tar-
czy z herbem kapituły krakowskiej.
Konserwatyzm retabulum wynika zapewne z fak-
tu, iż całemu złożonemu przedsięwzięciu artystyczne-
mu patronowały osoby w podeszłym wieku: król Zyg-
munt I, który był fundatorem oraz kanonik Stanisław
Borek, dziekan kapituły, nadzorujący realizację i być
może to on określił program ideowy retabulum. „Swo-
je lata” mieli też domniemany projektant Jan Cini ze
Sieny i wenecki malarz Piotr - autor obrazu.
Mimo pewnego zapóźnienia stylowego, dzieło to
prezentuje wybitne walory artystyczne. Stanowi zna-
komite zwieńczenie królewskiego mecenatu Zygmun-
ta Starego i zamyka długi szereg jego fundacji związa-
nych z krakowską katedrą. Zajmuje też ważne miejsce
w sztuce i w dziejach kultury polskiej. Ze względu na
skalę nie ma sobie równych ani w ówczesnej Rzeczpo-
spolitej, ani na terenie środkowej Europy. W Polsce
bogactwem artystycznych odniesień może ono równać
się z wcześniejszą kaplicą Zygmuntowską, jak też z se-
riami figuralnych arrasów wawelskich, które powsta-
wać zaczęły wkrótce po ukończeniu królewskiego oł-
tarza, w ramach mecenatu Zygmunta Augusta - mo-
narchy należącego już do następnego pokolenia. Wraz
z renesansowym ołtarzem głównym katedry krakow-
skiej pojawił się w Królestwie Polskim typ wielkiego
nowożytnego retabulum architektonicznego, wykona-
nego z drewna, polichromowanego i złoconego, zdo-
bionego obrazami i rzeźbami. Typ ten będzie tu domi-
nować przez następne półtora stulecia.
THE RENAISSANCE HIGH ALTAR FROM CRACOW CATHEDRAL AT BODZENTYN
S ummary
The former high altar of Cracow Cathedral, preserved at
Bodzentyn in the Kielce region, is one of the most important works
of Renaissance art in Poland. However, although it entered the sphere
of interest of art historians as early as before the First World War
and though opinions on it were expressed by prominent specialists
of several generations (among others. Marian Sokołowski, Feliks
Kopera, Stefan Komornicki. Adam Bochnak. Michał Walicki,
Stefania Kozakiewiczowa, Irena Burnatowa, Andrzej Fischinger,
Kazimierz Kuczman, Jan Samek, and Krystyna Mikocka-Ra-
chubowa), the problems relative to this object have not been studied
adeąuately to its historical and artistic significance. Fundamental
gaps in our knowledge of the retable concern the time, place, and
circumstances of its creation. as well as its donor, designer, and
executors (except for the painter Peter of Venice, who signed the
painting but has not been identified). Deliberations on what kind of
retable it is are limited to the question of the use of the triumphal
arch motif alla serliana or to the statement that this form originates
from the altarpiece in the Church of St Sebastian in Venice. Its
ornamentation in turn is considered to be derived from the workshop
of the Sigismund Chapel. albeit this has not been supported by closer
analysis. As for the sculpture. the inference is based on a superficial
analysis of the figures in the niches (the barely visible angels in the
coping and the reliefs being usually omitted) and leaves much to be
desired.
The iconography and significance of the retable, its place in Polish
art and culture, are still open ground for research. Nor has a record
of a number of examples of the inspiring role of the altar and its
particular elements, valuable in itself. been used by researchers.
It follows from analysis of source materiał that the altar was
executed between 1546 and 1550 (termination of the work before 25
November) at the commission of King Sigismund I the Old. who
had decided to have it erected perhaps for his 80th birthday. The person
who particularly contributed to its realization was the canon of
Cracow Cathedral Stanisław Borek (the supposed author of the
framework of the iconographic programme, responsible for the
expenditure and accounting for the money spent). The Cracow
Chapter remains, as it were. in the background: so do Bishop Samuel
Maciejowski and the young king - Sigismund Augustus - who after
his father’s death (1 April, 1548) brought the undertaking to
completion. This was for him an element of larger-scale work in the
cathedral in connection with the coronation of his wife Barbara
Radziwiłł.
154