Studia Waweliana (11/12.2002-2003)

1. PISMO STANISŁAWA ŚWIERZA-ZALESKIEGO DOTYCZĄCE PAMIĄTEK KRÓLEWSKICH

W ZBIORACH KSIĄŻĄT CZARTORYSKICH

Kraków, 10 czerwca 1929

Odpis: AZK, PZS1-117

W roku 1913 pracując w Muzeum XX Czartoryskich zają- W Świątyni Sybilli znajdowały się te przedmioty na hono-

łem się odszukaniem i zbadaniem resztek Skarbca Koronne-
go na podstawie odnalezionych przeze mnie wśród różnych
papierów rękopisów dotąd niezbadanych, które umożliwiły
mi zidentyfikowanie tych przedmiotów znajdujących się bądź
to w gablotach Muzeum XX Czartoryskich, bądź to w pry-
watnym posiadaniu XX Czartoryskich. Wówczas też na po-
siedzeniu Komisji Historii Sztuki Akademii Umiejętności
wygłosiłem referat w roku 1913 pt. „Nieznane zabytki ze
Skarbca Koronnego na Wawelu w Muzeum XX Czartory-
skich”, poruszając w nim zabytki z działu broni, inne działy,
jak tkanin i klejnotów, odkładając na następne referaty.

Geneza znalezienia się tych wszystkich przedmiotów w
posiadaniu XX Czartoryskich sięga działalności T[adeusza]
Czackiego jako komisarza Skarbca Rzeczypospolitej w roku
1792. W roku tym 18 kwietnia zjechali do Krakowa komi-
sarze Skarbca Rzeczypospolitej Tadeusz Czacki i Jan Ne-
pomucen Horain i w asystencji wielu znakomitych gości
udali się na zamek, gdzie wszystek depozyt z Skarbca wy-
niesiony na kilku stołach złożyli, które to klejnoty za bileta-
mi wszystkim oglądać dozwolone było, jak mówi o tym
współczesne źródło. Czacki wykonywał wówczas uchwałę
konstytucji sejmowej z r. 1791 (publikowany Yolumina Le-
gum, t. IX, wyd. Komisja Prawnicza Akademii Umiejętno-
ści w Krakowie, Kraków 1889, str. 342), która polecała ko-
misji Skarbu Rz[eczypos]plitej wysłanie delegacji do Kra-
kowa, która by regestr koron na miejscu spisała i na miej-
scu zostawiła „klejnoty zaś i inne mobilia Rzeczypospolitej
służące przez samą komisję tu w Warszawie pod trzema klu-
czami strzeżone być mają”. Czyli polecała przewiezienie
wszystkiego do Warszawy. Wówczas po raz ostatni w roku
1792 spisano wszystko, a dnia 21 kwietnia 1792 wystawę
zamknięto. Korony wniesiono do Skarbca, resztę zabrał
Czacki w myśl instrukcji.

Czacki nie poprzestał jednak na Skarbcu. Historykom wia-
domo, że Czacki otrzymał mandat gromadzenia zabytków dla
przyszłego muzeum polskiego. Na tej podstawie prawnej
Kapituła Krakowska pozwoliła mu otworzyć groby królew-
skie i zabrać znalezione w nich przedmioty dla państwowego
muzeum polskiego. Do utworzenia tego muzeum skutkiem
wypadków politycznych nie przyszło. Czacki wobec tego
uważał, że miejscem na razie najodpowiedniejszym będzie
złożenie i zdeponowanie tych przedmiotów w Świątyni Sy-
billi w Puławach.

Przedmioty te objęte były częściowo osobnym inwenta-
rzem pt. „Inwentarz pamiątek z Zamku Królewskiego od
T. Czackiego”. Przedmiotom dodano częściowo obrączki
srebrne z napisami np. „z Skarbca Krakowskiego” inne tych
obrączek nie mają.

rowym miejscu. Chorągwie i sztandary na ścianach, klejnoty
w ogromnej szkatule hebanowej „w złoto okutej, brylantami
sadzonej” o trzech pokładach wyjmujących się wierzchem.

Po upadku powstania sztandary i chorągwie znajdowały
się w Włostowicach koło Puław, skąd zabrał je Paskiewicz
i pomieścił w Ermitażu, a rewindykowane, dziś wróciły na
Wawel. Klejnoty wywieziono do Paryża do „Hotelu Lambert”.
Tam przechowane publikowali częściowo Rastawiecki i Przez-
dziecki we Wzorach sztuki średniowiecznej w Polsce. Po utwo-
rzeniu Muzeum XX. Czartoryskich w Krakowie tkaniny,
przedmioty żelazne i część sreber wystawiono w muzeum,
a klejnoty znajdowały się wszystkie w prywatnym posiada-
niu XX Czartoryskich, gdzie śp. prof. M. Sokołowski i ku-
stosz p. Smoleński mieli do nich dostęp; istnienie wszystkie-
go często kontrolowali, o czym mnie sami osobiście niejed-
nokrotnie zapewniali.

Oto spis tych pamiątek na podstawie Inwentarza
Poczet pamiątek narodowych zachowanych w Świątyni

Sybilli

“Spis pamiątek królewskich w posiadaniu XX Czartoryskich3

Klejnoty

ł. Łańcuch złoty od ładownicy z grobu Jana III “oddany do
katedry3

2. Łańcuch złoty potrójny z pięciu gwiazdami złotymi i ema-
lią Jana Kazimierza

3. Łańcuch złoty z emalią Konstancji Austriaczki, żony Zyg-
munta III z r. 1605

4. Łańcuch złoty, czarno emaliowany, w którym krzyż złoty
i ośm szafirów Anny Jagiellonki, żony Stefana Batorego,
zr. 1576

5. Order Złotego Runa Władysława IV (łańcuch z barankiem)

6. Krzyż złoty, na którym kamieni czerwonych 6, białych 2,
zielonych 5 Zygmunta Augusta

7. Sygnet złoty białymi kamieniami sadzony Władysława IV

8. Trzy paciorki jaspisowe i dwa guziki złote z emalią od
żupanu Władysława IV

9. Krzyż srebrny pozłacany z zegarkiem, w którym cyferblat
malowany za szkłem Zygmunta III

10. Krzyż mały z emalią, na którym 5 rubinów, 1 diament,
3 perły Zygmunta III (publikowany Wzory sztuki średnio-
wiecznej, t. I, s. 149) jako wyjęty z grobu Zygmunta III
przez T. Czackiego

11. Łańcuch z literą A brylantami ozdobiony, żony pierwszej
Zygmunta III (publikowany Wzory’ sztuki średniowiecz-
nej, t. I, s. 140)

12. Guzików srebrnych pozłacanych z emalią szafirową par
10 od sukni Stefana Batorego (jeden publikowany Wzory>
sztuki średniowiecznej, t. I, s. 140)

276