DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.3137#0042
.M
Vtrsut i,
€& I fo I E S A
gentibusruturamperMessiam. Est ergovatidruumillustre
de re<mo Christi, & vocatione gentium.
" Secunda pars est exhortatio ludxorum ad poenitentiamtab
exemplo gentium, qux erantreceptmxdoctrinamChristi;
& a pcznis, qux imminebant ipiis propter pcccata, iii quibuS
vivebant. Et hac occasione rursus taxatpeccata & prxdicit
pcenas:aversuj. DomusIacobvenite,8cc. usque ad finem
capitis.
T E X T U S.
Verbum quod vidit leiaia siiius Amoz, supef
Iuda &Ierusatern.
L e c t i o.
1 M CAP, It 70
hoc loco Iesaix: & ejus repetitibne iisciem verbis posita Mich.
4. ler. 48.&4J). de restituuone Moabitarum & Elamitarurn.
Ezecii.jii.deGog. &Mago£. Dan. 2.. & 10. Actor.i. dccriu- •
sione Spiritus sancti ex loelisi. Ubitamendicitur,post hxc,
scilicet tempora, eodem sensii. Hcbr.i. i.Pet.i. Et i.Ioh.z.
Ultimum tcmpus est. ,Item i.Cor.io. Innos fines sccuiomm
inciderunt.
Causahujus appellationis non ea est, quod non aiiquot Cansi, cur
iecula,eaquesatismulta,restarait,aprimo Christiadventu ttmfcui ex~
usquc ad mundi finem. Haiic enim refutat experientia, & hibxtt Mef-
Pauius z.Thessal. 1. Ne turbemini, quasi instet dies ille Chri- /s* nomme-
sti,scilicet, tempore, quo Paulus liia scribebat: non enini ttttuhimit,
veniet dies Christi,quin venerit prius defectio, &c. Sedilla
estcaussa prxcipua, quam Christus explicat, cum ait: Lex 1»
Verbuml Idest,Kes. Aliqui: verbum,idest,Consiliuni A & Prophctx usque ad lohamiem. Et Peuus Actor. 3. O*
mnes Prophetx, quotquot iocuu iunt,prxnunciarunt dies
istos
hremijfio
*ie lo/iscr-
^tatione
Meclesi*
omnium
maximi
n»*Jsuria,
Gurrumi-
"asnasiri-
ttissui,
fropbett
*> Apost.
t*-pon*nt.
veldecretumDei.
Qupdvidit] Idest,revelationePr6pheticaseuimmediata
accepit a Deo: coutcmplatus est mcuns oculis, DeO mon»
strarite.
Superliida] Idestjdeluda. Utincapitci.
Explic ATIO.
Prsfatio seu tituluscst sequaitisconcionis,adconcilian-
danl ei authoritatem, & attentioiiem. Etsi autem tittilus tbti
libro prxfixus, iriem spectet: tamen hic repetitus est, ut signH
.ficctur Prophetiam hancesie(inoularcm&eximiam,&rcrn
continere maximi momenri, vidclicet instaurationcm & con-
lervationem Ecciesix, sinc qua onmesdivinxpromissioneS}
oflinis fides, & consblano corruercnt & evanclcerent. Sanci-1
Christo eniiri exhibito,finem acceperunt omnes typi,& Chrisnx
vaticinia veteris Testamenti: & novaEcclesixforma per Chri- si"u typo-
stum&Apostolos constituta est, qux nonestmutandausq; rum&va-
adreditumChristiadjudicium, & ultimam Ecclesix gloriti- tutnrori-m,
cationem. Ideoque nOn expectandx sunt Ecclesix patefa- veterii Te-
ctioiics novxprxterapparitionemChristi,dec6doredituri. ftumtnti.
Itaque respectu superiorum xtatum,non absre,hocvo-
caturpostremum tempus, seu postrema xtas, forma & status
Ecclesix in tcrris: qui non cst antc sincm mundi mutandus,
qucmadrnodum mutatus cst ohm ili diluvio, in vocatione A-
brahami;in eductione populi ex^gypto &promulgarione
legis: in reditu cx Babyionc: & tandem 111 pnmo advcntu
y"stu
**>n<hiJe
«'«um,
stomotto
''mP>*tri.
siJ""on,
*«itur.
turautemauthoritasProphetix,utdictumest,nicap.i- Ver- g Chnstu Sic&plenumtempusvocaturGalat.4. Eph.i. quod
bo videiidi njIl,qUodsigmficat,cam spirituPropheticoim-
mediatc iDio revelatam esse,ac proindenon Iesaiam,sed
Dcumloqui.
Deindc addito nomineIesaia:,ut admoneat,Deumvelle
Iciri in Ecciciia , undc & pcr quem accepta sit h«c promissio,
& quibus tcltimoniis confirmata. Qjiptiesemm nomina liia
prxponunt,aut addunt suis scriptis Prophetx & Apostoli, vo-
lunt quasi uno verbo nos comnicnefaccrc dc vocationc & au-
thoritate sua, & univcrsis testimoniis, quibus ipsorum dcxftri-
nam Deus confirmavir.
T E X T U S
Et crit.in novissimis diebus pra:paratus erit mons
domuskhovaeinverttce montium,,&clevabit
se pra? collibus, cousiuentcjue ad eum omnes C
gentes.
L E C T I O.
Et erit] Et futurum est, Evenict.
Innovi/limis diebus] In noviilimo, scufincdierum,:d cst,
postreinis tempoiibus mundi. Aliqui: 111 posterkatc dicrum
illorum, id est ,postdies illos, saiicct, captivitaus Babyiom-
cx. Placcrct: quia sentcntia est vcra & iimpiex, ncc tcpugnft-
rentvcrba:si modo prxcciiis»ccaliqi:i(i dctcmpoabuiis.-.b»-
lonicis, in cidcm oranonc ieu coiiCiOiic. lam autc;r. obstare
vidctur, quod hic veiba lunt principium nova: Prophctix, m
qua nihil prxccllit dedicbus captivitatisBabylonicx,vel a-
liis. Ergoprobabiliusestjiimplicitcriurcliigi poftrcma tcm-
pora.
Scd qua'ritut, cujus postrema tempora intdligantot. Kim- j)
chi hic ponit rcgulam: Ubicunquc 111 scriptura nominatltt 110-
vislimum dicrum , mtclhgi dicsMciiix, hoc ess , novillur.um
tcmpus mundi, quo sit vciuurus Mcilias: & muiu ci nostris
cum lcquuntUr. Puto tamcn hoc accipicndum ciic cautc:
• cum declarationc scu rcstndioiic, pro circvmstantiis ioco-
rum, in quibus ponitur hxc Phralis, iu vctcri, & novo Tcsta-
mento.
1, Primo enim, Genes 49. Ubi dicit Iacob se prxdidu-
rumfiliis cvcntuiaipsis in novissimo dicrom : hoccst, in tcrra
Canaan: Et Dait.4. Ubi promininirpopulo liberatioapoe-
nis resipisccnti in cxtrcmitatc dieium: Viactur hxc locutio
significarc, id quod dicimus, post longum tcmpus: olim, vcl,
tandcm. Sicctiamkrem.ij.&jo. OoivstridaiumaVpcerijs
dicitur populus inrcUocbirus m extrenritate diertm, id est,
tempore implctionis, vidclicct capdviraris Babjbnicz: Etsi E
Kinichi, ctum 111 eo loco iiudi:g:t d:es Mctiix.
a. Apostoh aliquando hc ttominant mbpos proximum
novissimo dici. Uti.Timoth.4. In noviiiin'.ii QicOtlSaui-
dam deficicnt a fide. 1. Timotli.3. td atnenrisnmiponlxtt
erunttcinporainoldta. l.Pct.). Etin Episioialudx , vcuicnt
extremis temporibas iUusbrev
3. Ahis pleriscjue locis sigmsicimr ttimpos pr.v.iicatio.us
Evangdu aprimu advauu ciuuli uiquc-diccu:icuai,utm
-■
uttii
tto.
destinatum erataDeo adventui Christi,& oracuiorum im-
pleuom. Atque ita postremum tempus est Ecclclix.
Accedittamcn, quod tempus Messix exhibiti,est edam
postrcmum tempus, seu postrema xtas mundi, hoc cst, po-
strema pars durationismundi,quamnonfbretamlongam,
quam fuit duratio ab iniuo ejus usque ad Mesliam exlnbi^
tum, non obscurc ostendunt vaticimaDanielis , & Christi,
& Apostolorum dc tcmponbus & signi s proxime aiiteccssiiri s
diem Domini: Tamctsi hanc quoq uepostremam partem, ut
priores joportebatnonpaucisseculisconstarc^quibus ingic-
deretur plenitudo gentium, hoc est, tota Ecclesia novi Tcsta-
menti ex omnibus gentibus colli^cretur.
Sicintellcfta phrasi, ultro coiicidit objedtioIud.-corum,di- Xuigita oi-
ceiitium, Icsum Nazarenum 11011 veniile incxtremitatedie- icstm
rum: quia jam deccm «Sc quiuqtie scculis post cum eUiret ttiun- !0iu:i,
dus:IdeoqueeumnoneiicChristum. Postremum enim tem-
pus habet suam durationem , 11011 minus quam primum &
medium. Hauc crg6 cxtremitatem dicruin,(eu icmporum g,?a/4
Ecdciix &mundi, intcliigamus; cum Proplnsxdcrcbasad x mc.. 1
ChristircirnuinpcrtinenubusvatiCinantur. Nam&Apostoli »,.™ .
rophetatum interpretcs, lliinc mutuati tunt, eandcm io- ,nVal,
qucndiformam. nOtder.-
Et prxparatus crit] Vcl statutuS, stabilitus > firmatus. U- tmchr:llL
trumqnccnimiiguiricat roj , Nacbn. Potc-ft ergdtnteHigi,
lic apparatus, kiiicct, a Deo, ut sit firmus & stabiiis: tton
concutiatur ,ncquc rursus amitiatillum statum, & subrimita»
tcm,in quam cvecluscrit aDco. Ergofuturuni est in ciirc-
mistcmponbus,ut (iirmetur) statuatur, &c. Et cx "| con-
vcriivo prxtcriti in su'.urum,non copuiat,icdtantuincoli-
vcrtit.
Mons domus Iehovx] Id cst, mons, in quo erat domus
Iehovx,id cst ,Templum, scilicct, mons Mohja, ut K imchi.
In eo enimtevcta unimcsartcmphun: Arxauremlnaltero
colle, qni dicitur Zijon. Plcnqiie ramcn nostri ina-ilicrunt
2i jon, & rcctc, qilia ipse sic c.vponit.
E Zrjon exibit iex, &c.] Zijon propterCelebritatcm & re-
giam Davidicam ,suniirurpro tot.i Icrosolyma, qux compre-
ctcbaturutrumquccolleiii 2ijon&Morija,& aiiosprxtcre.i, Z'}°* t'r*
ut Acram , & Bctli/cd.-.tn , ut liquet ex loscpho. Rcscodcm Jf* itro~
rcdit: Intclligitenim2ijoi:cmsi;ulrioiblyniam,proquapas--'"^"''**
sim nominat moiitcm Zijon.
In vcrtice] Vel, in capite montium: AIii,in caput: aut
verticcm: Eodcra (cnsu , id est, ut sit quasi vertex,& cacumen
omnium mobriurn: ut supta oixnics alios montcsemiueatj
quantumvis sit humilis & mole parvus prx aliis montibus.
Idcm cnim hicdicit qtiod sequentibus vcrbis.
Etcicvabit scsupraoinncstolles.] Alii > ErigctuT; .Ittolle»
tur, id cst , cditior, altior crit ommbus cbHibos. Molites in p^. — M
scripturaproimpciiis&icgiiis,iuP(al.68.ErjoIcrosclymam u „ s "
urptaomniaregoa mundi erehendttm dicir. .'" ajignt.
Etconmientacleum] ldcli^oiicuncm.Metaplioiaverbi
diKta.ihaqinsiSignisic.insmultitudinem.&imncmm,,,,,,,^
u:'.t genriura, auae amplexura ttaut Evangchttrui
Oinnet
Vtrsut i,
€& I fo I E S A
gentibusruturamperMessiam. Est ergovatidruumillustre
de re<mo Christi, & vocatione gentium.
" Secunda pars est exhortatio ludxorum ad poenitentiamtab
exemplo gentium, qux erantreceptmxdoctrinamChristi;
& a pcznis, qux imminebant ipiis propter pcccata, iii quibuS
vivebant. Et hac occasione rursus taxatpeccata & prxdicit
pcenas:aversuj. DomusIacobvenite,8cc. usque ad finem
capitis.
T E X T U S.
Verbum quod vidit leiaia siiius Amoz, supef
Iuda &Ierusatern.
L e c t i o.
1 M CAP, It 70
hoc loco Iesaix: & ejus repetitibne iisciem verbis posita Mich.
4. ler. 48.&4J). de restituuone Moabitarum & Elamitarurn.
Ezecii.jii.deGog. &Mago£. Dan. 2.. & 10. Actor.i. dccriu- •
sione Spiritus sancti ex loelisi. Ubitamendicitur,post hxc,
scilicet tempora, eodem sensii. Hcbr.i. i.Pet.i. Et i.Ioh.z.
Ultimum tcmpus est. ,Item i.Cor.io. Innos fines sccuiomm
inciderunt.
Causahujus appellationis non ea est, quod non aiiquot Cansi, cur
iecula,eaquesatismulta,restarait,aprimo Christiadventu ttmfcui ex~
usquc ad mundi finem. Haiic enim refutat experientia, & hibxtt Mef-
Pauius z.Thessal. 1. Ne turbemini, quasi instet dies ille Chri- /s* nomme-
sti,scilicet, tempore, quo Paulus liia scribebat: non enini ttttuhimit,
veniet dies Christi,quin venerit prius defectio, &c. Sedilla
estcaussa prxcipua, quam Christus explicat, cum ait: Lex 1»
Verbuml Idest,Kes. Aliqui: verbum,idest,Consiliuni A & Prophctx usque ad lohamiem. Et Peuus Actor. 3. O*
mnes Prophetx, quotquot iocuu iunt,prxnunciarunt dies
istos
hremijfio
*ie lo/iscr-
^tatione
Meclesi*
omnium
maximi
n»*Jsuria,
Gurrumi-
"asnasiri-
ttissui,
fropbett
*> Apost.
t*-pon*nt.
veldecretumDei.
Qupdvidit] Idest,revelationePr6pheticaseuimmediata
accepit a Deo: coutcmplatus est mcuns oculis, DeO mon»
strarite.
Superliida] Idestjdeluda. Utincapitci.
Explic ATIO.
Prsfatio seu tituluscst sequaitisconcionis,adconcilian-
danl ei authoritatem, & attentioiiem. Etsi autem tittilus tbti
libro prxfixus, iriem spectet: tamen hic repetitus est, ut signH
.ficctur Prophetiam hancesie(inoularcm&eximiam,&rcrn
continere maximi momenri, vidclicet instaurationcm & con-
lervationem Ecciesix, sinc qua onmesdivinxpromissioneS}
oflinis fides, & consblano corruercnt & evanclcerent. Sanci-1
Christo eniiri exhibito,finem acceperunt omnes typi,& Chrisnx
vaticinia veteris Testamenti: & novaEcclesixforma per Chri- si"u typo-
stum&Apostolos constituta est, qux nonestmutandausq; rum&va-
adreditumChristiadjudicium, & ultimam Ecclesix gloriti- tutnrori-m,
cationem. Ideoque nOn expectandx sunt Ecclesix patefa- veterii Te-
ctioiics novxprxterapparitionemChristi,dec6doredituri. ftumtnti.
Itaque respectu superiorum xtatum,non absre,hocvo-
caturpostremum tempus, seu postrema xtas, forma & status
Ecclesix in tcrris: qui non cst antc sincm mundi mutandus,
qucmadrnodum mutatus cst ohm ili diluvio, in vocatione A-
brahami;in eductione populi ex^gypto &promulgarione
legis: in reditu cx Babyionc: & tandem 111 pnmo advcntu
y"stu
**>n<hiJe
«'«um,
stomotto
''mP>*tri.
siJ""on,
*«itur.
turautemauthoritasProphetix,utdictumest,nicap.i- Ver- g Chnstu Sic&plenumtempusvocaturGalat.4. Eph.i. quod
bo videiidi njIl,qUodsigmficat,cam spirituPropheticoim-
mediatc iDio revelatam esse,ac proindenon Iesaiam,sed
Dcumloqui.
Deindc addito nomineIesaia:,ut admoneat,Deumvelle
Iciri in Ecciciia , undc & pcr quem accepta sit h«c promissio,
& quibus tcltimoniis confirmata. Qjiptiesemm nomina liia
prxponunt,aut addunt suis scriptis Prophetx & Apostoli, vo-
lunt quasi uno verbo nos comnicnefaccrc dc vocationc & au-
thoritate sua, & univcrsis testimoniis, quibus ipsorum dcxftri-
nam Deus confirmavir.
T E X T U S
Et crit.in novissimis diebus pra:paratus erit mons
domuskhovaeinverttce montium,,&clevabit
se pra? collibus, cousiuentcjue ad eum omnes C
gentes.
L E C T I O.
Et erit] Et futurum est, Evenict.
Innovi/limis diebus] In noviilimo, scufincdierum,:d cst,
postreinis tempoiibus mundi. Aliqui: 111 posterkatc dicrum
illorum, id est ,postdies illos, saiicct, captivitaus Babyiom-
cx. Placcrct: quia sentcntia est vcra & iimpiex, ncc tcpugnft-
rentvcrba:si modo prxcciiis»ccaliqi:i(i dctcmpoabuiis.-.b»-
lonicis, in cidcm oranonc ieu coiiCiOiic. lam autc;r. obstare
vidctur, quod hic veiba lunt principium nova: Prophctix, m
qua nihil prxccllit dedicbus captivitatisBabylonicx,vel a-
liis. Ergoprobabiliusestjiimplicitcriurcliigi poftrcma tcm-
pora.
Scd qua'ritut, cujus postrema tempora intdligantot. Kim- j)
chi hic ponit rcgulam: Ubicunquc 111 scriptura nominatltt 110-
vislimum dicrum , mtclhgi dicsMciiix, hoc ess , novillur.um
tcmpus mundi, quo sit vciuurus Mcilias: & muiu ci nostris
cum lcquuntUr. Puto tamcn hoc accipicndum ciic cautc:
• cum declarationc scu rcstndioiic, pro circvmstantiis ioco-
rum, in quibus ponitur hxc Phralis, iu vctcri, & novo Tcsta-
mento.
1, Primo enim, Genes 49. Ubi dicit Iacob se prxdidu-
rumfiliis cvcntuiaipsis in novissimo dicrom : hoccst, in tcrra
Canaan: Et Dait.4. Ubi promininirpopulo liberatioapoe-
nis resipisccnti in cxtrcmitatc dieium: Viactur hxc locutio
significarc, id quod dicimus, post longum tcmpus: olim, vcl,
tandcm. Sicctiamkrem.ij.&jo. OoivstridaiumaVpcerijs
dicitur populus inrcUocbirus m extrenritate diertm, id est,
tempore implctionis, vidclicct capdviraris Babjbnicz: Etsi E
Kinichi, ctum 111 eo loco iiudi:g:t d:es Mctiix.
a. Apostoh aliquando hc ttominant mbpos proximum
novissimo dici. Uti.Timoth.4. In noviiiin'.ii QicOtlSaui-
dam deficicnt a fide. 1. Timotli.3. td atnenrisnmiponlxtt
erunttcinporainoldta. l.Pct.). Etin Episioialudx , vcuicnt
extremis temporibas iUusbrev
3. Ahis pleriscjue locis sigmsicimr ttimpos pr.v.iicatio.us
Evangdu aprimu advauu ciuuli uiquc-diccu:icuai,utm
-■
uttii
tto.
destinatum erataDeo adventui Christi,& oracuiorum im-
pleuom. Atque ita postremum tempus est Ecclclix.
Accedittamcn, quod tempus Messix exhibiti,est edam
postrcmum tempus, seu postrema xtas mundi, hoc cst, po-
strema pars durationismundi,quamnonfbretamlongam,
quam fuit duratio ab iniuo ejus usque ad Mesliam exlnbi^
tum, non obscurc ostendunt vaticimaDanielis , & Christi,
& Apostolorum dc tcmponbus & signi s proxime aiiteccssiiri s
diem Domini: Tamctsi hanc quoq uepostremam partem, ut
priores joportebatnonpaucisseculisconstarc^quibus ingic-
deretur plenitudo gentium, hoc est, tota Ecclesia novi Tcsta-
menti ex omnibus gentibus colli^cretur.
Sicintellcfta phrasi, ultro coiicidit objedtioIud.-corum,di- Xuigita oi-
ceiitium, Icsum Nazarenum 11011 veniile incxtremitatedie- icstm
rum: quia jam deccm «Sc quiuqtie scculis post cum eUiret ttiun- !0iu:i,
dus:IdeoqueeumnoneiicChristum. Postremum enim tem-
pus habet suam durationem , 11011 minus quam primum &
medium. Hauc crg6 cxtremitatem dicruin,(eu icmporum g,?a/4
Ecdciix &mundi, intcliigamus; cum Proplnsxdcrcbasad x mc.. 1
ChristircirnuinpcrtinenubusvatiCinantur. Nam&Apostoli »,.™ .
rophetatum interpretcs, lliinc mutuati tunt, eandcm io- ,nVal,
qucndiformam. nOtder.-
Et prxparatus crit] Vcl statutuS, stabilitus > firmatus. U- tmchr:llL
trumqnccnimiiguiricat roj , Nacbn. Potc-ft ergdtnteHigi,
lic apparatus, kiiicct, a Deo, ut sit firmus & stabiiis: tton
concutiatur ,ncquc rursus amitiatillum statum, & subrimita»
tcm,in quam cvecluscrit aDco. Ergofuturuni est in ciirc-
mistcmponbus,ut (iirmetur) statuatur, &c. Et cx "| con-
vcriivo prxtcriti in su'.urum,non copuiat,icdtantuincoli-
vcrtit.
Mons domus Iehovx] Id cst, mons, in quo erat domus
Iehovx,id cst ,Templum, scilicct, mons Mohja, ut K imchi.
In eo enimtevcta unimcsartcmphun: Arxauremlnaltero
colle, qni dicitur Zijon. Plcnqiie ramcn nostri ina-ilicrunt
2i jon, & rcctc, qilia ipse sic c.vponit.
E Zrjon exibit iex, &c.] Zijon propterCelebritatcm & re-
giam Davidicam ,suniirurpro tot.i Icrosolyma, qux compre-
ctcbaturutrumquccolleiii 2ijon&Morija,& aiiosprxtcre.i, Z'}°* t'r*
ut Acram , & Bctli/cd.-.tn , ut liquet ex loscpho. Rcscodcm Jf* itro~
rcdit: Intclligitenim2ijoi:cmsi;ulrioiblyniam,proquapas--'"^"''**
sim nominat moiitcm Zijon.
In vcrtice] Vel, in capite montium: AIii,in caput: aut
verticcm: Eodcra (cnsu , id est, ut sit quasi vertex,& cacumen
omnium mobriurn: ut supta oixnics alios montcsemiueatj
quantumvis sit humilis & mole parvus prx aliis montibus.
Idcm cnim hicdicit qtiod sequentibus vcrbis.
Etcicvabit scsupraoinncstolles.] Alii > ErigctuT; .Ittolle»
tur, id cst , cditior, altior crit ommbus cbHibos. Molites in p^. — M
scripturaproimpciiis&icgiiis,iuP(al.68.ErjoIcrosclymam u „ s "
urptaomniaregoa mundi erehendttm dicir. .'" ajignt.
Etconmientacleum] ldcli^oiicuncm.Metaplioiaverbi
diKta.ihaqinsiSignisic.insmultitudinem.&imncmm,,,,,,,^
u:'.t genriura, auae amplexura ttaut Evangchttrui
Oinnet